Dzisiaj nadwaga i otyłość, uznawane są za jedne z głównych chorób cywilizacyjnych XXI wieku. Statystyki na całym świecie nieubłaganie pokazują wzrost liczby pacjentów zmagających się z nadmierną masą ciała. Problem jest o tyle poważny, że dotyczy, już nie tylko osób dorosłych lecz coraz częściej staje się problemem dzieci i młodzieży.

Przyczyną otyłości jest m.in. życie w ciągłym biegu, nieprawidłowe nawyki żywieniowe, niska aktywność fizyczna, stres, czynniki psychologiczne, czynniki genetyczne, niektóre leki i wiele innych. 

Otyłość u dzieci i młodzieży

Dzieci i młodzież w przyszłości będą stanowić człon naszego społeczeństwa. To od ich obecnych zachowań i nabytych nawyków żywieniowych będzie zależało ich zdrowie, jakość życia a także funkcjonowanie otaczającego ich społeczeństwa. Dlatego tak ważna jest edukacja zdrowotna i żywieniowa wśród najmłodszej grupy społecznej oraz ich rodziców, zachęcanie do codziennej aktywności fizycznej i zadbanie o aspekty psychologiczne. 

Zwiększona masa ciała u dzieci negatywnie wpływa na prawidłowy rozwój układu kostno-stawowego przyczyniając się do powstawania wad postawy (skrzywienie kręgosłupa), płaskostopia, szpotawości i koślawości kolan oraz aseptycznej martwicy stawu biodrowego [3, 5, 10, 11].

Nadmierna masa ciała może też spowodować zaburzenia miesiączkowania u dziewcząt, a u chłopców zaburzenia dojrzewania płciowego i ginekomastię [6, 7, 11]. Predysponuje także do rozwoju stłuszczenia wątroby ze stanem zapalnym, będącego przyczyną nieodwracalnej niewydolności tego narządu w przyszłości [3, 5].

Powikłaniem otyłości jest również niedomykalność zastawki płucnej, która w skrajnych przypadkach może powodować śmierć otyłego dziecka nieprawidłowo oddychającego podczas snu [3, 11].

Skutki nadwagi i otyłości

Skutkami nieleczonej otyłości mogą być: 

• choroby sercowo‐naczyniowe (m.in. nadciśnienie tętnicze, choroba niedokrwienna serca, zaburzenia lipidowe tj. wysoki poziom cholesterolu, miażdżyca, stłuszczenie wątroby, kamica żółciowa),

• choroby układu oddechowego (m.in. bezdech senny i astma),

• choroby neurologiczne (m.in. udar mózgu i demencja),

• choroby metaboliczne (m.in. cukrzyca typu II i stan przedcukrzycowy, insulinooporność, hiperinsulinemia, hipoglikemia), 

• zaburzenia żołądkowo‐jelitowe (dysbioza jelitowa, stany zapalne przewodu pokarmowego),

• zaburzenia endokrynologiczne (m.in. zaburzenia płodności i przedwczesne dojrzewanie, PCOS),

• zaburzenia kostno‐szkieletowe (m.in. choroby zwyrodnieniowe stawów, bóle pleców),

• powikłania ortopedyczne, których konsekwencją będzie zmniejszona wydolność fizyczna i częste urazy mechaniczne [3, 5], 

• choroby nowotworowe (u kobiet – rak trzonu i szyjki macicy, jajnika, pęcherzyka żółciowego, u mężczyzn – rak prostaty, jelita grubego [4, 11]).

Szczególnie niebezpieczna dla zdrowia jest otyłość brzuszna, gdyż centralne gromadzenie się tłuszczu, wiąże się z niekorzystnym:

• profilem lipidowym i stężeniem lipoprotein (kancerogenna dyslipidemia, hiperlipidemia),

• wyższym ciśnieniem tętniczym,

• miażdżycą,

• a także większą masą lewej komory serca [4, 5, 10, 11].

Zespół metaboliczny

Nadmierna masa ciała, aż w 80% przyczynia się do powstania tzw zespołu metabolicznego [3, 6], który zwiększa ryzyko hibperinsulinemi, insulinooporności i hiperglikemii prowadzących do rozwoju zaburzeń gospodarki węglowodanowej i cukrzycy typu 2. Niestety zjawisko to coraz częściej zaczyna dotyczyć także dzieci [3, 4, 6].

Psycho-społeczne skutki otyłości

Otyłość prowadzi do obniżenia jakości życia i poważnych skutków psycho-społecznych. Objawia się to często (także u dzieci):

– brakiem akceptacji własnego wyglądu,
– niską samooceną,
– poczuciem izolacji,
– większą skłonnością do stanów depresyjnych [3, 4, 13],
– zaburzeniami odżywiania.

Dość powszechnym przekonaniem jest, że to osoby szczupłe odnoszą więcej sukcesów, są inteligentniejsze, lepiej przystosowane, bardziej sprawne społecznie, interesujące, niezależne i bardziej atrakcyjne seksualnie, co negatywnie wpływa na stan emocjonalny osób otyłych [6].

Niezadowolenie z własnego wyglądu, brak samoakceptacji, złośliwe uwagi i negatywne komentarze ze strony otoczenia czy niewerbalne okazywanie przez nich nieakceptacji (gestem, spojrzeniem, miną) często rekompensowane jest jedzeniem, a to z kolei prowadzi do braku samokontroli w zakresie przyrostu masy ciała i sprawia, że otyłość staje się zarówno przyczyną, jak i skutkiem problemów emocjonalnych i społecznych [3].

Skutki ekonomiczne

Występowanie nadwagi i otyłości przynosi także realne skutki ekonomiczne, szacowane nawet na 2,8% PKB. Szacuje się, że koszty opieki zdrowotnej nad osobami z otyłością są nawet o 44% wyższe niż nad osobami z prawidłową masą ciała.

Wśród kosztów wymienia się:
– bezpośrednio związane z leczeniem otyłości i jej powikłań,
– koszty pośrednie, takie jak np. ograniczenie lub utrata zdolności do pracy, wypłata świadczeń socjalnych i przedwczesne zgony.

Ponadto rosnąca liczba pacjentów z nadwagą i otyłością, będzie stanowić wyzwanie organizacyjne dla całego systemu opieki zdrowotnej a także może wpływać na zwiększenie zapotrzebowania na:

• opiekę lekarzy wybranych specjalności,

• psychologów,

• fizjoterapeutów,

• dietetyków,

• a także konieczność dostosowania transportu i infrastruktury do pacjentów o nadmiernej masie ciała.

Epidemia otyłości negatywny wpływa również na rynek pracy, a tendencja niestety coraz bardziej wzrasta. Choroba jaką jest otyłość, przyczynia się do mniejszej produktywności w pracy, wynikającej z gorszego stanu zdrowia, częstszych zwolnień zdrowotnych.

Podsumowanie

Nadwaga i otyłość dotyczą obecnie ponad połowy populacji w Polsce. Dlatego stanowi jedno z największych wyzwań stojących przed władzami publicznymi i całym społeczeństwem. Niewątpliwie, trzeba uczynić wszystko, aby skutecznie przeciwdziałać KAŻDYM SKUTKOM nadmiernej masy ciała. Priorytetem jest edukacja zdrowotna i żywieniowa, wzmacnianie osobistej odpowiedzialności całego społeczeństwa, propagowanie aktywności fizycznej i dobrej praktyki żywieniowej, wspólne zaangażowanie władz publicznych, pracodawców, nauczycieli, sprzedawców detalicznych, restauratorów, producentów napojów i żywności do walki z epidemią otyłości w Polsce i na świecie. 

Literatura:

1. Szymocha M, Bryła M, Maniecka-Bryła I. Epidemia otyłości w XXI wieku. [The obesity epidemic in 21th Century]. Zdr Publ 2009,
2. M. Jarosz, E. Rychlik, Otyłość wyzwaniem zdrowotnym i cywilizacyjnym, „Postępy Nauk Medycznych” 2011, nr 9,
3. Bryl W, Hoffman K, Miczke A, Pupek-Musialik D. Otyłość w młodym wieku – epidemiologia, konsekwencje zdrowotne, konieczność prewencji. Przew Lek 2006, 9: 91-95.
4. Obuchowicz A. Epidemiologia nadwagi i otyłości – narastającego problemu zdrowotnego w populacji dzieci i młodzieży. Endokrynologia, Otyłość Zaburzenia Przemiany Materii 2005, 1, 3: 9-12.
5. Zachurzok-Buczyńska A, Małecka-Tendera E. Zespół metaboliczny u dzieci i młodzieży. Endokrynologia, Otyłość Zaburzenia Przemiany Materii 2005, 1, 3: 13-20.
6. Nawarycz T, Ostrowska-Nawarycz L. Otyłość brzuszna u dzieci i młodzieży – doświadczenia łódzkie. Endokrynologia, Otyłość Zaburzenia Przemiany Materii 2007, 3: 1-8.
7. Aronson E, Wilson TD, Akert RM. Psychologia społeczna. Serce i umysł. Warszawa: PWN; 1997
8. Buksińska-Lisik M, Lisik W, Zaleska T. Otyłość – choroba interdyscyplinarna. Przew Lek. 2006; 1:
9. Przybylski P, Antonowicz D, Kurowska M, Kozłowska M. Zależności między ciśnieniem tętniczym a wybranymi parametrami antropometrycznymi u 16-18- latków z nadwagą lub otyłością i dodatnim lub ujemnym wywiadem rodzinnym dotyczącym czynników ryzyka zespołu metabolicznego – badania pilotażowe 2010,
10. Fichna P, Skowrońska B. Powikłania otyłości u dzieci i młodzieży [Obesity related complications in children and adolescents]. Endokrynologia, Diabetologia i Choroby Przemiany Materii Wieku Rozwojowego 2006, 12, 3: 223-228.
11. Buczek S. Leczyć czy zapobiegać otyłości u dzieci?. Medycyna Rodzinna 1/2003, 35-37.
12. ***Narodowy program zapobiegania nadwadze i otyłości oraz przewlekłym chorobom niezakaźnym poprzez poprawę żywienia i aktywności fizycznej na lata 2007-2011. Ministerstwo Zdrowia, Departament Polityki Zdrowotnej 2007. 13. Napiórkowska L, Franek E. Rola oznaczania witaminy D w praktyce klinicznej. Choroby Serca Naczyń 2009,
14. Bolanowski M, Zadrożna-Śliwka B et al. Badanie składu ciała – metody i możliwości zastosowania w zaburzeniach hormonalnych. Endokrynologia, Otyłość i Zaburzenia Przemiany Materii 2005,
15. Przybylska D, Kurowska M, Przybylski P. Otyłość i nadwaga w populacji rozwojowej