Ukryta otyłość. Jak zapobiegać? Jak leczyć?

Leczenie pacjentów z prawidłową masą ciała, ale nadmierną zawartością tkanki tłuszczowej w organizmie i/lub zespołem zaburzeń metabolicznych charakterystycznych dla osób otyłych (tj. podwyższone ciśnienie tętnicze, nieprawidłowa glikemia, podwyższony poziom trójglicerydów, obniżony poziom „dobrego” cholesterolu) stanowi duże wyzwanie dla specjalistów z zakresu ochrony zdrowia. Ta grupa pacjentów nierzadko nie odczuwa żadnych dolegliwości związanych ze swoim stanem, w związku z czym trudno im zaakceptować konieczność leczenia. Również sam proces leczenia budzi wiele wątpliwości; bowiem czy pacjentów z prawidłową masa ciała możemy traktować na równi z osobami otyłymi?

Podstawowe zasady leczenia pacjentów metabolicznie otyłych z prawidłową masą ciała (MONW) pokrywają się z terapią pacjentów otyłych. Ich nadrzędnym celem jest profilaktyka bądź ograniczenie negatywnych skutków chorób będących konsekwencją zaburzeń metabolicznych tj. cukrzyca typu 2, hipercholesterolemia, nadciśnienie tętnicze oraz choroby układu sercowo-naczyniowego. Terapia powinno uwzględniać aktualne rekomendacje dotyczące leczenia wyżej wymienionych jednostek chorobowych, a jej podstawę stanowić powinna modyfikacja stylu życia, której dobroczynny wpływ zaobserwowano już w latach 80-tych ubiegłego wieku. Badacze potwierdzają, iż 11,1-21,3% procent osób z ukrytą formą otyłości, przy wartościach wskaźnika masy ciała BMI 23-26,9 kg/m², może odnieść korzyści z zmiany stylu życia, polegającej na redukcji masy ciała, racjonalnym sposobie żywienia i zwiększonej aktywności fizycznej.

ŻYWIENIE  

Według części badaczy pacjenci otyli z prawidłową masą ciała powinny stosować dietę ubogokaloryczna, przez okres około 4-12 tygodni. W szczególności zaś ci, którzy znacznie przybrali na masie ciała po okresie dorastania. Niskoenergetyczna dieta ma zapobiegać dalszemu wzrostowi masy ciała oraz korzystnie wpływać na profil metaboliczny organizmu. W jadłospisie 30% dziennego zapotrzebowania na energię powinno pochodzić z tłuszczów, w tym odpowiednio po 10% z tłuszczów nasyconych (tłuszcze pochodzenia zwierzęcego, olej kokosowy), jednonienasyconych (oliwa, oliwki, orzechy laskowe, pistacje, migdały, orzechy ziemne, awokado) i wielonienasyconych (olej lniany, rzepakowy, sojowy, słonecznikowy, z pestek winogron, tłuste ryby morskie, orzechy włoskie). Spożycie cholesterolu ograniczyć  należy do 300 mg/dobę. Warto również zwrócić uwagę  na odpowiednią podaż kwasu foliowego (zielone warzywa liściaste, nasiona roślin strączkowych, drożdże, żółtko jaja kurzego oraz orzechy) oraz witaminy B₁₂ (mięso i jego przetwory, mleko i jego przetwory, ryby i ich przetwory, jaja) dla zachowania odpowiednio niskiego poziomu homocysteiny, której nadmiar przyspiesza rozwój miażdżycy. Istotne jest także spożycie antyoksydantów, zawartych głownie w świeżych owocach i warzywach,  które mogą korzystnie wpływać na zmniejszenie ryzyka zgonu z przyczyn sercowo-naczyniowych.

Docent Ostrowska zaleca rozpoczęcie procesu leczenia MONW od zmiany sposobu żywienia. Poziom energetyczny diety powinien być dostosowany do podstawowej przemiany materii pacjenta. Istotne wydaję się także uwzględnię preferencji smakowych pacjenta. Pacjentom o preferencjach węglowodanowych, zalecać należałoby dietę o niskim indeksie glikemicznycznym (<55) opierającą się o pełnoziarniste produkty zbożowe, nasiona strączkowe, warzywa i niskotłuszczowe produkty mleczne. Dla pacjentów o preferencjach mięsnych (tłuszczowych, białkowo-tłuszczowych) wskazana byłaby dieta niskotłuszczowa lub wysokobiałkowa z ograniczeniem tłuszczów nasyconych (<10% CZE) oraz 10-15% energii pochodzącej z tłuszczów jednonienasyconych i 6-10% z tłuszczów wielonienasyconych (5-8% CZE omega-6, 1-2% CZE omega-3). Spożycie cholesterolu należałoby ograniczyć do 300 mg/dl, a nawet 200 mg/dl w przypadku pacjentów z poziomem cholesterolu LDL ≥ 100 mg/dl. W diecie warto uwzględnić tłuszcze pochodzenia roślinnego (oleje, orzechy, nasiona) oraz ryby ( ≥ 2 porcję/tydzień). Ograniczeniu podlega zaś spożycie: podrobów, żółtek jaj (2-3 tygodniowo), krewetek, sardynek, kawioru i łososia. Warto też wzbogacać dietę w żywność funkcjonalną zawierająca sterole i sterole roślinne, korzystnie wpływające na parametry lipidowe.

AKTYWNOŚĆ FIZYCZNA

Aktywność fizyczna to najważniejsza część postępowania z osobami z ukrytą formą otyłości. Pozytywnie wpływa zarówno na redukcję masy ciała jak i zmniejszenie insulinooporności. Aktywny tryb życia powinien stanowić codzienny nawyk pacjentów. Jednak zwłaszcza w początkowej fazie wprowadzania zmian, należy zachować ostrożność z uwagi na ryzyko neuropatii i problemy ze stopami (u osób z chorych z zaawansowaną cukrzycą) oraz wysokie ryzyko choroby niedokrwiennej serca. Przy zachowaniu odpowiednich środków zachowawczych, sport może to być najbardziej akceptowalna forma  leczenia, zwłaszcza  dla młodych osób. Wskazana wydaje się być każda akceptowalna przez pacjenta forma aktywności tj. rower, spacer, aerobic, pilates, joga.

FARMAKOTERAPIA

Farmakoterapia stanowi kolejny etap leczenia pacjentów MONW, wówczas gdy modyfikacja stylu życia nie przynosi oczekiwanych efektów. Badania dowodzą zbliżonej skuteczności stosowania metforminy oraz leków tiazolidynodionowych u osób MONW, w porównaniu z osobami chorującymi na cukrzyce. Stosowanie metforminy może przynieść wymierne korzyści wśród MONW, poprzez zwiększenie insulinowrażliwości, regulację gospodarki lipidowej oraz ciśnienia tętniczego. Stosowanie innych leków uzasadnione powinno być występowaniem chorób współtowarzyszących tj. nadciśnienie tętnicze, hipertriglicerydemia.

PROFILAKTYKA

W celu prewencji rozwoju tego typu zaburzeń, istotna jest wczesna identyfikacja grupy ryzyka oraz jak najszybsze wprowadzenie zmian stylu życia. Nadzieje pokłada się także w badaniach genetycznych, które stanowić mogłyby kolejne narzędzie wczesnej diagnostyki. Wskazana jest także promocja zdrowia i uczulanie całego społeczeństwa na konsekwencje niewłaściwego trybu życia.

Napisała: Dietetyk kliniczny mgr Katarzyna Pastusiak, absolwentka Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu, swoją aktywność zawodową opiera o aktualny stan wiedzy (Evidence-Based Medicine/ Dietetic Practice) i rekomendacje towarzystw naukowych. Prowadzi fanpage Dietetyczna Babeczka

BIBLIOGRAFIA

1. Ruderman N.B., Chrisholm D., Pi-Syner X. i in.: The metabolic obese, normal weight individual- revisited. 1998. 47. 699-713
2. De Lorenzo A., Del Gobbo V., Premrov M.G. i in.: Normal-weight obese syndrome: early inflammation. J. Clin. Nutr. 2007. 85. 40-45
3. Di Renzo L., Del Gobbo V., Bigioni M. i in.: Body composition analyses in normal weight obese women. Eur. Rev. Med. Pharmacol. Sci. 2006. 10. 191-196
4. Bednarek-Tupikowska G., Matczak-Giemza M., Kubicka E. i in.: Metaboliczna otyłość u osób z prawidłową masą ciała. Otyłość. 2007. 3(3). 55-61
5. Ostrowska L.: Skuteczne leczenie pacjentów problematycznie otyłych- leczenie fenotypu FOTI i TOFI. Forum Zab. Metabol. 2011. 2(2). 85-94