Zapewne wielu pacjentów z insulinoopornością często zastanawia się, jak różne produkty spożywcze, nie tylko węglowodanowe, wpływają na wyrzut insuliny po posiłku. O tej zależności mówi nam Indeks insulinowy. Czym jest Indeks insulinowy i czy warto korzystać z niego w codziennej praktyce komponowania posiłków? – odpowiedzi znajdziecie w poniższym artykule.

Rola insuliny w organizmie człowieka

Insulina to hormon, który nie tylko pomaga wykorzystać glukozę przez komórki naszego organizmu, ale także stymuluje odkładanie się tkanki tłuszczowej i nasila syntezę białek w komórkach, co świadczy o jej działaniu anabolicznym (budującym komórki).

Mimo iż wydzielanie insuliny wywoływane jest głównie przez pojawienie się glukozy we krwi po posiłku, to produkty bogate w tłuszcze i białka również mają wpływ na wielkość sekrecji insuliny po posiłku. Z tego względu zamiast badać jedynie wzrost glikemii po posiłku (indeks glikemiczny), postanowiono zbadać także wyrzut insulinowy po różnego rodzaju produktach spożywczych.

Na czym polega Indeks insulinowy?

Pojęcie Indeksu insulinowego zostało opracowane i opublikowane przez australijskich naukowców w 1997 roku. Mimo iż powstało już prawie 25 lat temu, rzadko jest używane w celach naukowych, a tym bardziej przez pojedyncze jednostki ze względu na fakt, gdyż bardzo mało produktów zostało zbadanych pod kątem indeksu insulinowego i nie opracowano dla niego skali rozkładu (niski-wysoki FII).

Indeks insulinowy (z ang.: FII – food insulin index) obrazuje wyrzut insuliny po spożyciu produktu o kaloryczności 1000 kJ (ok. 240 kcal) po 2 godzinach w porównaniu do stężenia insuliny po spożyciu białego chleba o tej samej kaloryczności.

Wartość tego wskaźnika zazwyczaj koreluje z ładunkiem i indeksem glikemicznym posiłku, dlatego nie ma potrzeby jego dokładnej analizy, a warto skupić się na ogólnych zasadach zdrowego żywienia dopasowanych do insulinoopornych.

Pamiętać jednak należy, że zawartość węglowodanów w produkcie nie zawsze jest związana w wartością indeksu insulinowego. Istnieją bowiem produkty o wysokiej zawartości węglowodanów, które mają niski/średni indeks glikemiczny i insulinowy (np. pełnoziarniste produkty zbożowe) oraz produkty zawierające bardzo małą lub zerową ilość węglowodanów (indeks glikemiczny = 0) a średni indeks insulinowy (np. mięso, FII = 20-40).

Wartości Indeksu insulinowego dla wybranych produktów spożywczych

Bazy danych z 1997 i 2006 roku, zbierające Indeksy insulinowe produktów, zawierają tylko 120 pozycji, a pojedyncze nowsze badania dostarczają informacji jak całościowo skomponowane posiłki wpływają na wielkość wydzielania insuliny.

Chleb biały, ziemniaki, biały ryż, jogurty owocowe, płatki kukurydziane oraz słodycze posiadają największy indeks insulinowy. Przeciwnie pełnoziarniste pieczywo i makaron, płatki owsiane i grube kasze, mimo wysokiej zawartości węglowodanów złożonych mają niższy FII. Produkty białkowe i wysokotłuszczowe (np. jajka, wołowina, ryby, ser) indukują taką samą odpowiedź insulinową jak po zjedzeniu węglowodanów złożonych. Przykładowo FII wołowiny był zbliżony do FII brązowego ryżu, a FII ryby do FII pełnoziarnistego pieczywa.

Badania wykazały, że żywność bogata w białko i produkty piekarnicze (bogate w tłuszcze i rafinowane węglowodany) wywoływały odpowiedzi insulinowe, które były nieproporcjonalnie wyższe niż ich odpowiedzi glikemiczne. Spożywanie posiłków z białkiem zwierzęcym bogatym w rozgałęzione aminokwasy o działaniu insulinogennym oraz węglowodanami, przy braku dodatkowego źródła tłuszczu, także skutkuje wysokim wyrzutem insuliny.

Stwierdzono również, że zawartość tłuszczu w posiłku mieszanym była zaś związana z niższą odpowiedzią insulinową, dlatego warto dodawać tłuszcze roślinne do posiłków (np. oliwę, olej rzepakowy, nasiona, orzechy, awokado).

Czy nabiał jest insulinogenny?

Nabiał, ze względu na to, że zawiera w swoim składzie zarówno białka, tłuszcze, jak i węglowodany proste może wywoływać większą odpowiedź insulinową, niż podejrzewać można po samym jego wpływie na gospodarkę glukozową. Nie jest to jednak większa odpowiedź niż dla innych produktów białkowo-tłuszczowych, takich jak mięso czy jaja.

Istnieje pewien wyjątek od reguły, którym są białka serwatkowe mleka obecne w dużych ilościach w odżywkach białkowych i mleku w proszku. Zawierają one aminokwasy rozgałęzione, które działają silnie insulinogennie, dlatego powyższe produkty nie powinny być stałym elementem diety osób z insulinoopornością.

Dla kogo może być przydatny Indeks insulinowy?

Indeks insulinowy może być stosowany przez osoby z cukrzycą typu I stosujących insulinę podskórnie w formie iniekcji/zastrzyków lub ciągłego wlewu insuliny (pompa insulinowa) w celu poszerzania świadomości, że insulina nie jest wykorzystywana jedynie w celu obniżenia glukozy z rozpadu węglowodanów, ale również do przemian białkowo-tłuszczowych. W celu dobrania odpowiedniej dawki insuliny wykorzystuje się jednak wymienniki węglowodanowe (WW) i wymienniki białkowo-tłuszczowe (WBT).

Dieta zachodnia a Indeks Insulinowy

Wyniki badań sugerują, że typowa zachodnia dieta prawdopodobnie będzie znacznie bardziej insulinogenna niż bardziej tradycyjne, zdrowsze diety na bazie mniej przetworzonej i nierafinowanej żywności, dlatego nie jest ona polecana dla osób z insulinoopornością i osobom z wysokim ryzykiem wystąpienia cukrzycy.

Wykazano również, że stosowanie diety opartej na produktach z wysokim DII (m.in. przetworzonych, bogatych w cukry proste i węglowodany rafinowane) zwiększa ryzyko wystąpienia insulinooporności.

Podsumowanie

Spożywanie żywności z niższym wskaźnikiem FII przyczynia się do niższego wyrzutu poposiłkowego insuliny. Jednak nie ma potrzeby dokładnego jego wyliczania, gdyż stosowanie się do zasad diety z niskim indeksem/ładunkiem glikemicznym i właściwego komponowania posiłków wystarczy, aby kontrolować zarówno stężenie glukozy, jak i insuliny we krwi.

Piśmiennictwo

1. Holt SH, Miller JC, Petocz P. An insulin index of foods: the insulin demand generated by 1000-kJ portions of common foods. Am J Clin Nutr. 1997; 66 (5): 1264-76.
2. Bao J., De Jong V., Atkinson F., Petocz P., Brand-Miller J. C. Food insulin index: physiologic basis for predicting insulin demand evoked by composite meals. Am J Clin Nutr 2009; 90(4): 986-992.
3. Nilsson M., Stenberg M., Frid A. H., Holst J. J., Björck I. M. Glycemia and insulinemia in healthy subjects after lactose-equivalent meals of milk and other food proteins: the role of plasma amino acids and incretins. Am J Clin Nutr 2004; 80(5): 1246-1253.
4. Mirmiran P., Esfandiari S., Bahadoran Z., Tohidi M., Azizi F. Dietary insulin load and insulin index are associated with the risk of insulin resistance: a prospective approach in tehran lipid and glucose study. J Diabetes Metab Disord. 2016;15(1): 1-7.