Diety niskowęglowodanowe a insulinooporność

Węglowodany – największy postrach insulinoopornych. W internecie roi się od informacji, że przy insulinooporności nie wolno jeść pieczywa, ziemniaków, kasz i innych produktów zbożowych. Przestrzegają przed nimi też niektórzy lekarze, dietetycy, trenerzy personalni. „Nie ma węglowodanów, to nie ma wzrostów poziomu glukozy we krwi i nie ma wyrzutów insuliny. Po problemie” – w teorii brzmi pięknie. Ale w praktyce stosowanie diet niskowęglowodanowych to tylko zamiecenie problemu pod dywan – po jakimś czasie wylezie on razem z innymi niechcianymi rzeczami.

Jako Fundacja stanowczo odradzamy stosowanie diet niskowęglowodanowych, co powtarzamy jak mantrę na naszych grupach, warsztatach, szkoleniach, w książkach. Nadal jednak pokutuje przekonanie, że węglowodany to najgorsze zło, a insulinoopornym pomóc może jedynie ich bezwzględne ograniczenie. Do tego dochodzi ogromna ostatnimi czasy popularność diety ketogennej. Opracowaliśmy zatem dla Was ten temat w oparciu o dane naukowe w duchu medycyny opartej na faktach (EBM – Evidence Based Medicine).

Klasyfikacja diet niskowęglowodanowych

Według norm zalecane spożycie węglowodanów wynosi 45-65% wartości energetycznej diety i nie powinno być niższe niż 130 g na dobę (w przypadku kobiet ciężarnych i karmiących są to wyższe wartości) – jest to minimalna ilość węglowodanów potrzebna dla prawidłowej pracy mózgu [5]. Wszystkie diety dostarczające mniej niż 45% energii z węglowodanów to diety niskowęglowodanowe.

Diety niskowęglowodanowe to zróżnicowana grupa diet, które możemy podzielić na:

• diety o średnim poziomie węglowodanów tj. 26-45% wartości energetycznej;
• diety niskowęglowodanowe tj. 10-25% energii diety z węglowodanów (50-130 g węglowodanów dziennie);
• diety bardzo niskowęglowodanowe (ketogenne): < 10% energii z węglowodanów (< 50 g węglowodanów na dobę) [2, 12].

Dietami niskowęglowodanowymi są np. dieta Atkinsa, Kwaśniewskiego, paleo, Power Protein, kosmonautów, lotników, South Beach [4, 6, 7, 12]. Zwolennicy diet niskowęglowodanowych polecają je głównie dla osób odchudzających się oraz osób z cukrzycą i w tych obszarach najczęściej prowadzone są badania naukowe. Duże zainteresowanie tymi dietami obserwuje się także wśród osób z insulinoopornością, ale rzetelnych badań typowo pod kątem insulinooporności nie ma.

Wpływ na masę ciała

Badania potwierdzają, że diety niskowęglowodanowe są skuteczne w zmniejszaniu masy ciała, co wynika z tego, że duża ilość białka i tłuszczu w diecie daje uczucie sytości. Ponadto wykorzystywany jest glikogen (zapasowa forma glukozy) zgromadzony w wątrobie i mięśniach, z którym związana jest woda, a więc zmniejszenie masy ciała wynika tutaj z utraty wody, nie tkanki tłuszczowej. Jest to także dieta dosyć monotonna, wykluczająca wiele produktów, dlatego “automatycznie” je się na niej mniej. Co jednak bardzo ważne, wpływ diet niskowęglowodanowych na zmniejszenie masy ciała w dłuższej perspektywie czasu jest taki sam jak innych diet redukcyjnych [4, 7, 12].

Wpływ na stan zdrowia

Wpływ tej diety na zdrowie jest mocno uzależniony od proporcji różnych rodzajów tłuszczów. Jeżeli jest ona bogata w nasycone kwasy tłuszczowe, to zwiększa ryzyko chorób układu krążenia, a jeżeli bogata w jedno- i wielonienasycone kwasy tłuszczowe, to działa korzystnie – zmniejsza stężenie triglicerydów i LDL (tzw. złego cholesterolu) we krwi, zwiększa HDL (tzw. dobry cholesterol). Jednak zawsze dieta wysokotłuszczowa zwiększa poziom cholesterolu całkowitego. Wyniki dotyczące wpływu na poziom glukozy we krwi, a co za tym idzie również insuliny, wrażliwości tkanek na insulinę i wpływu na ciśnienie krwi nie są jednoznaczne [1, 6,7, 8, 9, 11, 12].

W literaturze wymienia się wiele możliwych niekorzystnych następstw stosowania diet niskowęglowodanowych:

• oporność na leptynę – tzw. hormon sytości, co zaburza regulację spożycia pokarmów;

• niedociśnienie ortostatyczne;

• dna moczanowa, niewydolność nerek, kamica nerkowa;

• hipoglikemia;

• zmniejszenie masy mięśniowej (kiedy organizm zaczyna przetwarzać białka w glukozę);

• niedobory witamin z grupy B oraz witaminy C i E, miedzi, selenu, magnezu, potasu, przy jednoczesnym szkodliwym nadmiarze witaminy A, fosforu, żelaza, sodu;

• choroby wątroby i dróg żółciowych;

• osteoporoza; • choroba Parkinsona i Alzheimera;

• nowotwory;

• zwiększenie stanu zapalnego w organizmie.

Ponadto podczas stosowania takich diet mogą wystąpić bóle i zawroty głowy, zmęczenie, większa drażliwość, wahania nastroju, zaburzenia koncentracji, zaparcia, nieprzyjemny oddech, suche usta. Przy bardzo drastycznym ograniczeniu spożycia węglowodanów (diety ketogenne) dochodzi do wytwarzania ciał ketonowych, co z jednej strony skutecznie hamuje uczucie głodu, ale może prowadzić do kwasicy ketonowej i zgonu [2, 5, 6, 7, 9, 12, 13]. Im większe ograniczenie węglowodanów, tym większe ryzyko wystąpienia niepożądanych konsekwencji.

Zastosowanie diety niskowęglowodanowej przy insulinooporności

Pewnych dowodów naukowych w kontekście insulinooporności jest niewiele. Metaanalizy badań naukowych pokazują, że diety niskowęglowodanowe są skuteczniejsze od diet niskotłuszczowych w zmniejszaniu masy ciała oraz poziomu hemoglobiny glikowanej, ale tylko krótkoterminowo – przez pierwsze 3-6 miesięcy stosowania, a potem po około roku skuteczność tych diet zrównuje się [4, 7, 10, 12].

Na pewno diety niskowęglowodanowe obniżają stężenie triglicerydów, wpływ na inne parametry jest niepewny [1, 4, 6, 9, 10, 12]. 12-letnie badanie obserwacyjne na grupie ponad 42 000 kobiet wykazało większą o 11% umieralność na diecie niskowęglowodanowej, co wynikało ze wzrostu zgonów sercowo-naczyniowych o 37% [9].

Podsumowując, nie ma dowodów uzasadniających stosowanie diet niskowęglowodanowych przez osoby z insulinoopornością. Diety te są skuteczne jedynie na krótką metę, a ich długotrwałe stosowanie może przynieść wiele niekorzystnych dla zdrowia następstw. Osoby z insulinoopornością mogą kierować się zaleceniami Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego (PTD), żeby podaż energii z węglowodanów wynosiła 45% wartości energetycznej diety (czyli dolna granica), a jeżeli są to węglowodany o niskim IG nawet do 60%. PTD dopuszcza czasowe ograniczenie węglowodanów do 25-45% wartości energetycznej diety u osób z niską aktywnością fizyczną [3]. Czyli tak naprawdę najlepszym rozwiązaniem jest zdrowa zbilansowana dieta uwzględniająca produkty o niskim IG, tłuszcze nienasycone, a ograniczająca cukry proste i prowadząca do normalizacji masy ciała.

Bibliografia: [1] Fan Y., Di H., Chen G., Mao X., Liu C.: Effects of low carbohydrate diets in individuals with type 2 diabetes: systematic review and meta-analysis. Int J Clin Exp Med 2016;9(6):11166-11174. [2] Gajewska D., Bawa S., Myszkowska-Ryciak J.: Strategie leczenia dietetycznego otyłości — czy istnieje optymalna dieta? Kosmos. Problemy nauk biologicznych 2010, 59(3-4): 385-393. [3] red. Gumprecht J.: Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u chorych na cukrzycę 2017. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego. Diabetologia Praktyczna 2017, tom 3, suplement A. [4] Hall R.M., Strong A.P., Krebs J.D.: Importance of low carbohydrate diets in diabetes management. Nutrition and Dietary Supplements 2016: 8, 9–19. [5] red. Jarosz M.: Normy żywienia dla populacji Polski, Instytut Żywności i Żywienia, Warszawa 2017. [6] Kazik A., Buchta P., Tomasik A.: Dieta niskowęglowodanowa — alternatywa w leczeniu otyłości, ale czy bezpieczna? Opis przypadku. Choroby Serca i Naczyń 2009, 6(1): 4–10. [7] Kłosiewicz-Latoszek L., Szostak W.B.: Kontrowersje wokół diet odchudzających. Postępy Nauk Medycznych 2011, 24(9): 790-794. [8] McClain A.D., Otten J.J., Hekler E.B., Gardner C.D.: Adherence to a Low-Fat versus Low-Carbohydrate Diet Differs by Insulin Resistance Status. Diabetes Obes Metab 2013, 15(1): 87–90. [9] Reguła J.: Charakterystyka i ocena wybranych diet alternatywnych. Forum Zaburzeń Metabolicznych 2013, 4(3): 115–121. [10] Snorgaard O., Poulsen G.M., Andersen H.K., Astrup A.: Systematic review and meta-analysis of dietary carbohydrate restriction in patients with type 2 diabetes. BMJ Open Diabetes Research and Care 2017; 5: e000354. [11] Tay J., Luscombe-Marsh N.D., Thompson C.H., Noakes M., Buckley J.D., Wittert G.A., Yancy Jr W.S., Brinkworth G.D.: Comparison of low- and high-carbohydrate diets for type 2 diabetes management: a randomized trial. Am J Clin Nutr 2015, 102(4): 780-790. [12] Zielińska M., Buczkowska-Radlińska J.: Wpływ diety niskowęglowodanowej na stan zdrowia człowieka. Pomeranian J Life Sci 2017;63(4):56-61. [13] Dhamija R., Eckert S., Wirrell E.: Ketogenic Diet. Can J Neurol Sci. 2013; 40: 158-167.