Coraz więcej dzieci zmaga się z nadmierną masą ciała, co zwiększa ryzyko występowania w tej grupie osób chorób i zaburzeń metabolicznych, w tym między innymi cukrzycy typu 2 (DM2), która jest konsekwencją insulinooporności. Dawniej, kiedy nadwaga i otyłość nie były tak powszechne wśród osób poniżej 18 roku życia, DM2 występowała niemal wyłącznie u osób dorosłych. Aktualnie, coraz częściej diagnozowana jest ona u dzieci i młodzieży. Nie można jednak zapominać, że oprócz nadmiernej masy ciała, będącej konsekwencją niskiej aktywności fizycznej i nieprawidłowo zbilansowanej diety, wpływ na rozwój insulinooporności mogą mieć również czynniki genetyczne. Z tego powodu, rodzice, którzy zmagają się z nieprawidłową wrażliwością tkanek na insulinę powinni zwrócić szczególną uwagę na zdrowie swoich pociech.
Warto jednak pamiętać, że insulinowrażliwość dzieci w okresie wzrostu (szczególnie w okresie dojrzewania) może być niższa niż u osób dorosłych. Wynika to ze wzrostu wydzielania hormonu wzrostu, który działa przeciwstawnie do insuliny. Niemniej jednak stężenie glukozy w surowicy krwi na czczo powinno być niższe niż 100 mg/dl.
Należy wspomnieć, że dzieci z BMI powyżej 97 centyla mające ukończone 10 lat powinny co 2 lata mieć wykonywany doustny test obciążenia glukozą (OGTT) w celu wczesnej diagnostyki cukrzycy typu 2.
Zmiana nawyków żywieniowych będzie skuteczna tylko wtedy, gdy będzie trwała. Celem powinno być nauczenie dziecka, w jaki sposób należy się odżywiać, aby jak najdłużej żyć w zdrowiu.
Aktywność fizyczna
Leczenie insulinooporności i cukrzycy typu 2 powinno uwzględniać normalizację masy ciała poprzez prawidłową podaż energii oraz zwiększoną aktywność fizyczną, która nie tylko spowoduje wzrost wydatku energetycznego, ale także poprawi insulinowrażliwość komórek. Oprócz tego aktywność fizyczna wpływa korzystnie na układ oddechowy, sercowo-naczyniowy, a także poprawia metabolizm. Warto również wspomnieć, że ruch korzystnie oddziałuje na nastrój i samopoczucie. Optymalnym rozwiązaniem jest zapewnienie dziecku 13,5 h aktywności fizycznej tygodniowo, jednak absolutne minimum zarówno dla dzieci z prawidłową masą ciała i nadwagą oraz otyłością to 1 godzina dziennie.
W wyborze aktywności fizycznej należy uwzględniać preferencje dziecka. Trening nie powinien być źródłem stresu, lecz przyjemnością, która będzie utrzymywana w dorosłym życiu. Bardzo istotne jest również podejmowanie spontanicznego wysiłku fizycznego, np. chodzenie po schodach zamiast korzystania z windy, chodzenie podczas rozmowy telefonicznej, przemieszczanie się pieszo lub rowerem zamiast samochodem bądź autobusem.
Zmniejszanie masy ciała
Dieta dzieci z nadwagą lub otyłością powinna dostarczać wszystkich niezbędnych składników pokarmowych. Nastolatki powinni zmniejszać swoją masę ciała o 1-2 kg/ miesiąc, a w przypadku dzieci młodszych celem jest utrzymanie masy ciała i zapewnienie im prawidłowego wzrostu. Zwiększenie wysokości i brak zmiany masy ciała zapewni zmniejszenie BMI.
Regularne posiłki
Wskazane jest spożywanie 5 posiłków dziennie w równych odstępach czasu (co 3-4 godziny), dzięki czemu możliwe będzie uniknięcie głodu. Ponadto regularne jedzenie zbilanasowanych posiłków pomoże w utrzymaniu prawidłowych wartości glikemii. Niezwykle ważne jest, aby dzień rozpocząć od śniadania, które powinno być spożyte w ciągu godziny od pobudki, a zakończyć kolacją około 2-3 godziny przed snem. Istotny jest również sposób spożywania posiłków. Dziecko podczas jedzenia nie powinno być rozpraszane oglądaniem telewizji, grą komputerową lub korzystaniem z telefonu. Dobrej atmosferze sprzyjają posiłki jedzone wspólnie z rodziną, podczas których dziecko może spędzić czas ze swoimi bliskimi.
Napoje
Z codziennego jadłospisu wyeliminowane powinny zostać słodzone napoje oraz wody smakowe (są one dosładzane), które w przeciwieństwie do wody są źródłem kalorii. Woda zawsze będzie dobrym wyborem. Jej smak można urozmaicić dodając plasterki cytryny/pomarańczy lub listki mięty. Dozwolone jest spożywanie 1 szklanki niesłodzonego soku w ciągu dnia, która jednocześnie stanowi 1 porcję warzyw i owoców.
Węglowodany
Głównym źródłem węglowodanów powinny być węglowodany złożone, które można znaleźć w kaszach, ryżu, makaronie, ziemniakach, komosie ryżowej, amarantusie, pieczywie. Najlepiej wybierać produkty pełnoziarniste, ponieważ zawierają one większe ilości witamin, składników mineralnych oraz błonnika. Źródłem węglowodanów są również warzywa (przede wszystkim węglowodany złożone i błonnik pokarmowy) oraz owoce (cukry proste). Należy dbać o prawidłową obróbkę termiczną wymienionych produktów-kasze, ryż, makaron i inne produkty zobożowe, a także warzywa nie powinny być rozgotowywane. Jeśli jednak przez nieuwagę będą one gotowane za długo i staną się zbyt miękkie, zaleca się ich schłodzenie w lodówce przez kilka godzin. Spowoduje to powstanie skrobi opornej będącej frakcją błonnika pokarmowego, który powoduje on obniżenie indeksu glikemicznego potrawy. Dobrym źródłem węglowodanów są również płatki zbożowe, jednak kupując je w sklepie należy zwrócić uwagę na ich skład i zrezygnować z tych, które są dosładzane. Dobrym wyborem będą płatki owsiane, żytnie, orkiszowe, gryczane. Ograniczyć należy spożycie cukrów prostych, których głównym źródłem są słodycze oraz słodkie płatki śniadaniowe.
Słodycze i fast food
Słodycze i dania typu fast food są produktami o wysokiej gęstości energetycznej oraz niskiej gęstości odżywczej. Oznacza to, że w niewielkiej porcji produktu zawierają one stosunkowo dużą ilość kalorii i niewiele witamin i składników mineralnych. Z tego powodu słodycze powinny zostać wyeliminowane z diety dzieci. Nie bez znaczenie, jest również fakt, że produkty te mają wysoki indeks glikeminczny. Dodatkowo zarówno słodycze jaki i dania typu fast food mogą być źródłem nasyconych kwasów tłuszczowych oraz trans nienasyconych kwasów tłuszczowych, które są niebezpieczne dla układu sercowo-naczyniowego. Niekorzystne dla zdrowia mogą być również substancje dodatkowe, takie jak wzmacniacze smaku, barwniki i konserwanty bardzo często dodawane do słodyczy. Słodycze mogą być spożywane w ilości 1-2 niewielkich porcji tygodniowo. Z kolei dania typu fast food nie powinny pojawiać się w jadłospisie dziecka częściej niż raz w miesiącu.
Warzywa i owoce
Warzywa i owoce powinny być spożywane w ilości co najmniej 5 porcji (około 700-800g) dziennie. Większą liczbę porcji powinny stanowić warzywa. Najlepiej, jeśli warzywa i/lub owoce pojawiałyby się w każdym posiłku. Lepszym rozwiązaniem jest spożywanie całych warzyw i owoców zamiast wyciskanych z nich soków, zwłaszcza jeśli byłyby słodzone. Owoce i warzywa jadane w całości są źródłem błonnika pokarmowego, który zwiększa uczucie sytości, a dodatkowo obniża indeks glikemiczny produktu.
Białko
Rozwijający się organizm potrzebuje odpowiednich ilości białka do budowy tkanek. Jego najlepszym źródłem będą chude gatunki mięs, mleko i produkty mleczne o zawartości tłuszczu około 2%, jaja, ryby oraz nasiona roślin strączkowych. Mięso czerwone (wieprzowina, wołowina) nie powinno być spożywane częściej niż raz w tygodniu. Z kolei ryby morskie (również tłuste gatunki) powinny pojawić się w jadłospisie przynajmniej raz na 7 dni. Lepiej zrezygnować ze słodzonych produktów mlecznych (np. jogurt owocowy), a zamiast nich wprowadzić naturalne odpowiedniki, do których można dodać ulubiony owoc lub bakalie. Warto urozmaicić dietę dziecka w nasiona roślin strączkowych, nawet jeśli nie stosuje diety wegetariańskiej.
Tłuszcze
Z diety dziecka absolutnie nie można wykluczyć tłuszczu. Jest on niezbędny do prawidłowego rozwoju organizmu. Należy jednak zadbać o jego jakość i ilości. Wskazana jest podaż przede wszystkim jedno i wielonienasycone kwasów tłuszczowych, których źródłem są oleje roślinne, orzechy oraz nasiona. Jedynie olej kokosowy i palmowy, podobnie jak tłuszcze zwierzęce (tłuste mięso, pełnotłuste produkty mleczne, smalec, słonina, sadło), zawierają znaczące ilości nasyconych kwasów tłuszczowych, które mogą przyczynić się do rozwoju chorób układu sercowo-naczyniowego.
Wprowadzanie zmian
Co robić w sytuacji, kiedy dziecko nie chce zmienić swojej diety i odmawia zjedzenia przygotowanych posiłków? Wszystko zależy od wieku dziecka. Jeśli z brokuł stanie się drzewem, a kanapki z pełnoziarnistego pieczywa domem lub samochodem, to istnieje spore prawdopodobieństwo, że pełnowartościowy posiłek szybciej zniknie z talerza. Starsze dzieci można zaangażować do pracy w kuchni. Dzięki temu dziecko nie tylko chętniej zje posiłek, ale także spędzi czas ze swoimi opiekunami, a także zacznie rozwijać umiejętności, które z pewnością przydadzą się w przyszłości.
Raczej nie jest dobrym rozwiązaniem mówienie dziecku „Musisz schudnąć”, „Przechodzimy na dietę” i tym podobne. Takie stwierdzenia mogą powodować kompleksy i zaniżać samoocenę, a także dawać nadzieję, że wprowadzane zmiany są tylko na chwilę, a jak już uda się schudnąć, to wrócą słodycze, dania typu fast food i leniwe popołudnia przed telewizorem. Najlepszym rozwiązaniem jest po prostu wprowadzanie zmian w życie. Nawet bez informowania o tym dziecka. Jeśli jednak mamy do czynienia ze starszym dzieckiem lub nastolatkiem, który dość szybko zorientuje się, że coś się zmieniło, to zdania „Do tej pory odżywialiśmy się niezdrowo, musimy coś zmienić i zadbać o nasze zdrowie” powinny przynajmniej trochę załagodzić bunt. Właśnie- NASZE. Zmiany muszą dotyczyć całej rodziny. Jeśli dziecko będzie na obiad jadło kaszę z rybą i gotowanymi warzywami, a pozostali członkowie rodziny frytki i smażone na głębokim tłuszczu mięso, to nie będzie to sytuacja komfortowa ani dla dziecka, ani dla osoby, która przygotowuje w domu posiłki.
Na podstawie:
- Zasady postępowania w nadwadze i otyłości w praktyce lekarza rodzinnego. Wytyczne Kolegium Lekarzy Rodzinnych w Polsce, Polskiego Towarzystwa Medycyny Rodzinnej, Polskiego Towarzystwa Badań nad Otyłością.
- Karney A, Oblacińska A, Kluba L, Świątkowska D. Otyłość u dzieci i młodzieży. Poradnik dla rodziców dzieci w wieku od 4 do 18 lat. Instytut Matki i Dziecka. Warszawa.
Jako fundacja polecamy również książkę ” Pokonaj nadwagę oraz insulinooporność u dziecka “, którą możecie zakupić tu: KSIĄŻKA
