Wśród pacjentów przychodzących do dietetyka są osoby, które czują bezradność i zmęczenie, ponieważ pomimo wielu prób odchudzania, nadal nie widzą efektów swojej pracy. Sformułowanie „wydaje mi się, że tyję z powietrza” faktycznie może przerażać, ponieważ musimy powietrzem oddychać aby żyć. Jednak po rozmowie i zebraniu wywiadu żywieniowego okazuje się, że odnalezienie przyczyny nadmiernej masy ciała wcale nie jest takie trudne.
Życie płodowe i wczesne dzieciństwo
Apetyt człowieka, jego metabolizm oraz późniejsze zachowania żywieniowe, programowane są już w życiu płodowym. Zarówno niska (poniżej 2,5kg), jak i wysoka (powyżej 4kg) masa urodzeniowa noworodka zwiększają ryzyko otyłości oraz zaburzeń metabolicznych w dzieciństwie i dorosłości. Niska masa urodzeniowa może wynikać np. z niedożywienia kobiety w czasie ciąży. Wysoka natomiast m.in. z powodu cukrzycy występującej u przyszłej mamy, palenia papierosów, otyłości, nadmiernej ilość spożywanego jedzenia, czy przedłużonej ciąży.
Wiele badań wskazuje na to, że karmienie piersią przez ponad 7 miesięcy zmniejsza ryzyko otyłości u dzieci z wysoką lub niską masą urodzeniową. Niemniej ważny jest okres rozszerzania diety, ponieważ przekarmianie dziecka może prowadzić do hiperinsulinizmu i tym samym do predyspozycji w wieku późniejszym do otyłości, cukrzycy czy insulinooporności. Dziecko, które ma nadwagę w wieku 2-12 lat, z dużym prawdopodobieństwem będzie otyłym dorosłym.
Genetyczne skłonności do nadmiernej masy ciała
Uważa się, że w 25-40% za otyłość mogą odpowiadać geny. Nasi przodkowie musieli zmagać się z okresami głodu i przemierzać duże odległości w poszukiwaniu pożywienia. Umiejętność odkładania tkanki tłuszczowej w krótkim czasie, była wówczas atutem, ponieważ umożliwiała przetrwanie gatunku ludzkiego.
Obecnie cecha, dzięki której nasz gatunek nadal istnieje, zaczyna być problemem. Wielu ludzi ma nieograniczony dostęp do jedzenia i siedzący tryb życia. Tłuszcz odkłada się na trudne czasy, ale one nigdy nie nadchodzą.
Co więcej, otyłość możemy przekazać naszym dzieciom. Jeżeli rodzice mają nadmierną masę ciała, wówczas dziecko ma 80% szanse na bycie otyłym, tymczasem dziecko rodziców szczupłych jedynie 7%. Genetyczne uwarunkowania to jedno, ale dużą rolę odgrywają nawyki żywieniowe, które dorośli przekazują młodszym. Brak aktywności fizycznej, spożywanie małej ilości warzyw, przymus zjedzenia wszystkiego z talerza, picie soków i słodkich napojów, jedzenie niezdrowych przekąsek przed telewizorem, pocieszanie lub nagradzanie się słodyczami, to tylko niektóre „niewinne” zachowania, które prowadzą do nadmiernej masy ciała już w młodym wieku.
Choroby przyczyniające się do wzrostu masy ciała
Istnieją stany chorobowe, które powodują spowolnienie metabolizmu lub nadmierny apetyt, co może przyczynić się do powstania nadwagi i otyłości. Wówczas oprócz zmiany stylu życia na zdrowszy, należy zająć się pierwotną przyczyną otyłości. Takimi przyczynami mogą być: niedoczynność tarczycy, zespół policystycznych jajników, insulinooporność, zespół Cushinga, niedobór hormonu wzrostu, rzekoma niedoczynność przytarczyc, choroba Hashimoto, insulinoma, hiperprilaktynemia, hipogonadyzm, uszkodzenie podwzgórza lub przysadki mózgowej (np. w wyniku choroby nowotworowej, interwencji chirurgicznej, urazu), czy nawet niedobór serotoniny lub tyreotropiny.
Należy w tym miejscu podkreślić, że leczenie wraz z wprowadzeniem odpowiedniego żywienia oraz aktywności fizycznej umożliwia utrzymanie i zachowanie prawidłowej masy ciała.
Leki
Niektóre leki mogą zwiększać apetyt, co może spowodować przyrost masy ciała. Należą do nich glikokortykosteroidy, sterydy, progestageny, niektóre leki przeciwcukrzycowe, przeciwalergiczne, przeciwpadaczkowe, przeciwarytmiczne, psychoaktywne. Leki stosowane w depresji u jednych osób mogą sprzyjać zwiększeniu masy ciała a u innych jej zmniejszeniu. Czasami istnieje możliwość zmiany leku na inny, warto porozmawiać o tym z lekarzem.
Psychologiczne przyczyny powstawania otyłości
Nadmierny apetyt może być związany również z problemami emocjonalnymi. Nieprzepracowane traumy, smutek, lęk, samotność, niska samoocena to tylko niektóre czynniki które mogą powodować „ucieczkę w jedzenie”. Warto również wspomnieć o przewlekłym stresie, który podnosi poziom kortyzolu w organizmie, przyczyniając się w ten sposób do powstawania otyłości brzusznej.
W takich przypadkach odchudzanie najlepiej rozpocząć od wizyty u psychoterapeuty lub lekarza psychiatry. Poznanie prawdziwej przyczyny własnych problemów umożliwia skuteczną z nimi walkę i znacząco ułatwia wprowadzanie zdrowych nawyków żywieniowych.
Styl życia
Powodem tzw. „tycia z powietrza”, bardzo często są po prostu niewłaściwe nawyki żywieniowe. Do głównych błędów należą: jedzenie zbyt małej ilości warzyw, nieregularne posiłki, przejadanie się na wieczór, picie słodkich napojów, stosowanie restrykcyjnych diet, spożywanie żywności przetworzonej, za duże porcje posiłków.
Poza tym wieczny pośpiech, stres, mało snu, brak aktywności fizycznej, to czynniki, które również znacząco utrudniają uzyskanie prawidłowej masy ciała.
Warto wspomnieć o tym, że z wiekiem organizm człowieka wybacza mu coraz mniej. Jeśli ktoś kilka lat temu regularnie jadał „fast foody” i był szczupły, a teraz robi to samo ale tyje, powodem może być właśnie wiek. Dlatego warto zmieniać swoje nawyki żywieniowe na stałe, ponieważ im człowiek jest straszy, tym mniej błędów żywieniowych może popełniać aby utrzymać prawidłową masę ciała.
Nieświadome błędy żywieniowe
Nauka o żywieniu jest naprawdę skomplikowana i łatwo się w tym wszystkim pogubić. Nawet reklamy w telewizji są źródłem dezinformacji, gdy zachęcają do kupienia suplementów, które pomimo złej diety mają odchudzać i chronić wątrobę.
Innymi przykładami nieświadomych błędów są: mylenie żywności ekologicznej z niskokaloryczną, przechodzenie na dietę bezglutenową lub bezlaktozową w celu odchudzenia się, spożywanie nadmiernej ilości produktów zawierających słodziki, stosowanie głodówek, branie probiotyków bez zmiany diety.
Podsumowanie
Nadmierna masa ciała za każdym razem jest wynikiem jednego lub więcej czynników. W jednym przypadku znalezienie powodów nadwagi i otyłości będzie proste, w innym potrzeba trochę czasu aby to odkryć. Niekiedy bardzo trudno jest namierzyć przyczyny samemu. Pacjenci działający chaotycznie, bez planu, tak naprawdę pogarszają swoją sytuację.
Odchudzanie należy zacząć od postawienia diagnozy. Taką diagnozę może wystawić dietetyk, lekarz, czy psychoterapeuta. Porada: „Jedz mniej niż wynosi twoje zapotrzebowanie a schudniesz”, często jest niewystarczająca lub wręcz szkodliwa. Jeśli przyczyna nadmiernej masy ciała tkwi w kwestiach zdrowotnych, metabolicznych lub psychologicznych, to od tych spraw trzeba zacząć.
Należy działać dwutorowo, z jednej strony zająć się przyczyną nadmiernej masy ciała, a z drugiej zmianą nawyków żywieniowych. To jedyna droga do utraty nadmiernej ilości kilogramów. Jedyna, ale skuteczna.
Nie można również porównywać się z innymi. To, że ktoś schudł na konkretnej diecie, nie oznacza, że ta dieta jest najlepsza, tylko że była dobra dla danej osoby. Nie jest również tajemnicą, że jednym osobom będzie łatwiej a drugim trudniej. Jednak w każdym przypadku uzyskanie prawidłowej masy ciała jest możliwe.
Artykuł napisała:
Emilia Kołodziejska
Dietetyk i Psychodietetyk. Prowadzi skuteczny program zmiany nawyków żywieniowych.
Zapraszamy na:
www.emiliakolodziejska.pl
FB: https://www.facebook.com/ProstooJedzeniu
IG: https://www.instagram.com/emiliakolodziejska/
emilia.kolodziejska@dietcoaching.pl
Literatura:
- Adamski W. i wsp: Wtórne przyczyny otyłości. Forum Zaburzeń Metabolicznych 2012, tom 3, nr 1, 6–13.
- Barthomeuf L, Droit-Volet S, Rousset S.: Obesity and emotions: Differentiation in emotions felt towards food between obese, overweight and normal-weight adolescents. Food Quality and Preference 2008, doi:10.1016.
- Yang W., Kelly T., He J.: Genetic epidemiology of obesity. Epidemiol Rev 2007; 29: 4961
- Amstrong J., ReilIy JI.: Breastfeeding and lowering the risk of childhood obesity. Lancet 2002; 359: 2003-2004
- Bury A., Kulik-Rechberger B.: Programowanie otyłości rozpoczyna się w okresie płodowym – rola leptyny. Endokrynol. Ped. 9/2010;4(33):41-48.
- Blüher, M.: Obesity: global epidemiology and pathogenesis. Nat Rev Endocrinol 15, 288–298 (2019).
- Egger G., Dixon J.: Beyond obesity and lifestyle: a review of 21st century chronic disease determinants. Biomed Res Int 2014; 2014: 731685.
- Davison K.K., Lipps Birch L.: Obesogenic families: parents’ physical activity and dietary intake patterns predict girls’ risk of overweight. J. Obes. Relat. Metab. Disord. 2002; 26: 1186– –1193.
- Lee J.W. i wsp: The Protective Effect of Exclusive Breastfeeding on Overweight/Obesity in Children with High Birth Weight. J Korean Med Sci. 2019 Mar 18; 34(10): e85.
- Qiao Y. i wsp: Birth weight and childhood obesity: a 12-country study. Int J Obes Suppl. 2015;5(Suppl 2):S74–S79
fot. pixabay
