Leczenie bariatryczne, czyli operacja chirurgicznego leczenia otyłości stają się ostatnio coraz bardziej popularne. Spowodowane jest to rosnącym odsetkiem osób z nadmierną masą ciała, a także trudnością z jej redukcją z wykorzystaniem tradycyjnych metod.
Czym jest operacja bariatryczna?
Operacja ma na celu leczenie otyłości, szczególnie otyłości olbrzymiej (BMI powyżej 40 kg/m2). Uważane są one za najskuteczniejszą metodę terapeutyczną. Pozwalają one na zmniejszenie śmiertelności oraz ryzyka zapadnięcia na kolejne choroby współtowarzyszące.
Rodzaje operacji bariatrycznych
Istnieje wiele metod chirurgicznego leczenia otyłości, jednak do najczęściej wykonywanych w Polsce należą obecnie operacje:
- laparoskopowa rękawowa resekcja żołądka (Laparoscopic Sleeve Gastrectomy – LSG);
- operacja laparoskopowego wyłączenia żołądkowego (Laparoscopic Roux-en-Y Gastric Bypass – LRYGB).
Do znacznie rzadziej wykonywanych operacji należą m.in.: regulowana opaska żołądkowa, balon żołądkowy czy wyłączenie dwunastniczo-krętnicze z pojedynczym zespoleniem (single anastomosis duodeno-ileal bypass – SADI). Dwie pierwsze metody są obecnie bardzo rzadko wykorzystywane. Głównie ze względu na liczne powikłania i niską skuteczność leczenia. Metoda trzecia zaś (SADI) nie ma jeszcze obserwacji długoterminowych odnośnie skuteczności jej działania.
Decyzję o tym, którą metodę należy zastosować u konkretnego pacjenta podejmuje lekarz chirurg. W oparciu o stopień otyłości chorego, choroby towarzyszące, ogólny stan zdrowia, wiek, płeć oraz oczekiwanie efekty metaboliczne i bariatryczne.
Jak działa operacja bariatryczna?
Mechanizm działania leczenia bariatrycznego zależy od zastosowanej metody. Laparoskopowa rękawowa resekcja żołądka polega na wycięciu dna oraz większej części trzonu żołądka i uformowaniu z pozostałej części wąskiego przewodu. W konsekwencji objętość żołądka zmniejsza się do około 30% objętości sprzed operacji. Ogranicza to znacznie możliwość przyjmowania dużych ilości pokarmów. Usunięcie tej części żołądka powoduje również zmianę w wydzielaniu greliny, czyli tzw. „hormonu głodu”. Skutkuje to zmniejszeniem odczuwania łaknienia.
Laparoskopowego wyłączenie żołądkowe polega zaś na rozdzieleniu żołądka na dwie części – mniejszą i większą. Następnie mniejszą część żołądka zespala się z dystalną (dalszą) pętlą jelita cienkiego. W ten sposób omija się (wyłącza z trawienia) nawet do 2,5 metra jelita wraz z dwunastnicą. Efektem tego zabiegu jest zmniejszenie ilości przyjmowanych pokarmów (poprzez zmniejszenia pojemności żołądka) oraz ograniczenie wchłaniania składników odżywczych pochodzących z pożywienia (poprzez skrócenie długości jelita biorącego udział w trawieniu i wchłanianiu).
Dla kogo jest operacja bariatryczna?
Wskazaniem do wykonania operacji bariatrycznej jest wskaźnik BMI:
- równy lub wyższy niż 40 kg/m2;
- powyżej 35 kg/m2 i współistnienie chorób takich jak: cukrzyca typu 2, nadciśnienie tętnicze, choroby układu sercowo-naczyniowego, zespół bezdechu sennego, niealkoholowe stłuszczenie wątroby, hiperlipidemia i inne;
- 30-34,9 kg/m2 ze współwystępującą cukrzycą typu 2, w razie utrzymywania się podwyższonego poziomu glukozy we krwi pomimo leczenia;
Dodatkowo może to być przebyta wcześniej operacja bariatryczna, po której nie został osiągnięty efekt terapeutyczny.
Zabiegi chirurgicznego leczenia otyłości są w Polsce refundowane przez NFZ. Wykonywane są pomiędzy 18. a 65. rokiem życia. W nielicznych ośrodkach w Polsce operacje bariatryczne przeprowadza się również u młodzieży poniżej 18. roku życia.
Korzyści i zagrożenia związane z operacją bariatryczną
Podobnie jak każdy zabieg, operacje są poważną ingerencją w organizm człowieka. Jak wszystkie zabiegi chirurgiczne – wiążą się one z możliwością wystąpienia powikłań. Decyzję o wykonaniu operacji należy więc zawsze dobrze przemyśleć i starannie się do niej przygotować.
Powikłania po operacjach bariatrycznych występują stosunkowo rzadko. Śmiertelność po operacji bariatrycznej porównuje się do tej po zabiegach laparoskopowego usunięcia pęcherzyka żółciowego. Wśród najczęściej występujących powikłań należą: nieszczelność i przeciek treści żołądkowej, krwawienie, zwężenie żołądka.
W dłuższym okresie czasu operacje bariatryczne mogą doprowadzić do wystąpienia niedoborów białkowo-kalorycznych oraz witaminowych. Wynika to m.in. z ograniczenia ilości wchłanianych pokarmów, które jest główną ideą tych zabiegów. Niezwykle ważne jest więc przestrzeganie zaleceń dietetycznych po operacji oraz systematyczne zażywanie suplementów.
Z drugiej strony wśród najważniejszych korzyści wynikających z operacji bariatrycznych wymienić należy utratę masy ciała. Zaliczamy do nich poprawę parametrów metabolicznych, wpływ na choroby współistniejące (poprawa stanu zdrowia) oraz zmniejszenie ogólnej śmiertelności.
Należy pamiętać o tym, że efekty operacji zależą przede wszystkim od zmiany nawyków żywieniowych na całe życie oraz wprowadzeniu regularnej aktywności fizycznej. Operacje bariatryczne nie są „magiczną pigułką” leczącą z otyłości, ale wymagają ciągłego dbania o masę ciała i zdrowe odżywianie do końca życia. Istnieje bowiem ryzyko powrotu utraconej masy ciała nawet w kilka lat po operacji.
Przygotowanie do operacji bariatrycznej
Przed zabiegiem bariatrycznym lekarz zleca wykonanie licznych badań. Mają one celu ocenę zaawansowania współistniejących chorób oraz wykluczenia jakichkolwiek przeciwwskazań do zabiegu. Pacjent przed operacją bariatryczną powinien odbyć konsultację u internisty, chirurga, anestezjologa, dietetyka oraz psychologa lub psychiatry (oraz w razie potrzeby u innych lekarzy specjalistów).
Bardzo ważne podczas przygotowań do operacji bariatrycznej jest całkowite zaprzestanie palenia tytoniu lub używania e-papierosów najpóźniej na 6 tygodni przed planowaną operacji. Zmniejsza to ryzyko powikłań. Co więcej, pacjent powinien schudnąć przed zabiegiem od 7 do 10% masy ciała.
Żywienie po operacji bariatrycznej
Osoby poddające się zabiegom chirurgii bariatrycznej powinny pamiętać o tym, że to od trwałej zmiany nawyków żywieniowych oraz stylu życia zależą efekty operacji.
Głównym celem żywienia po operacji bariatrycznej jest dostarczenie organizmowi wszystkich składników odżywczych w odpowiednich ilościach i proporcjach. Ograniczenia żywieniowe w pierwszych 4-6 tygodniach po zabiegu są najbardziej restrykcyjne. Wynika to z okresu gojenia ran oraz przystosowania przewodu pokarmowego do zmian anatomicznych.
Rozszerzanie diety po zabiegu
Urozmaicanie diety po zabiegu rozpoczyna się od przyjmowanie płynów obojętnych w 1-2 dobie po zabiegu. Następnie (w 3-7. dniu po zabiegu) wprowadza się napoje odżywcze takie jak chude mleko, jogurt naturalny, maślanka, mleko sojowe oraz bulion warzywny lub warzywno-drobiowy. Na tym etapie można również podawać bardzo rozcieńczone kleiki przygotowane z ryżu, kaszy manny, kaszy jęczmiennej lub płatków owsianych. W tym momencie wprowadza się również suplementację preparatami witaminowo-mineralnymi. Należy ją kontynuować przez 2 lata, a w przypadku operacji resekcji żołądka oraz przez całe życie w przypadku operacji gastric bypass.
W 2-3. tygodniu po operacji do diety wprowadza się miękkie oraz mielone produkty niskotłuszczowe i bogatobiałkowe. Zaliczamy do nich jajka, ryby, drób bez skóry, chude mięso, niskotłuszczowy serek ziarnisty, chudy twaróg, tofu naturalne. Zaleca się spożywanie 4-6 posiłków dziennie o objętości około ¼- ½ filiżanki. Posiłki te powinny dostarczać 60-80 gr białka/dobę.
Kolejne 2 tygodnie po zabiegu są czasem na wprowadzenie do jadłospisu ugotowanych, miękkich warzyw, miękkich owoców bez skóry i pestek, drobnych kasz oraz drobnych makaronów.
Od 7. tygodnia kaloryczność diety powinna być dostosowana do wzrostu, masy ciała oraz wieku. Posiłki powinny być zbilansowane i składać się z chudych produktów wysokobiałkowych, warzyw, owoców oraz produktów pełnoziarnistych. Unikać należy natomiast tłustych mięs, tłustego nabiału, słodyczy, cukru, oczyszczonych produktów zbożowych, słonych przekąsek, żywności fast food i przetworzonej, potraw smażonych.
Jak spożywać posiłki?
W całym okresie po operacyjnym należy posiłki spożywać powoli. Ważne jest dokładnie przeżuwanie każdego kęsa (posiłek powinien trwać 20-30 minut). Płyny można spożywać wyłącznie 30 min przed lub 30-60 minut po posiłku.
Piśmiennictwo:
- Andrzej Budzyński i in. : Polskie rekomendacje w zakresie chirurgii bariatrycznej i metabolicznej; Medycyna Praktyczna – Chirurgia. 2016; 6:13-25
- Martin Fred i in.: Wytyczne europejskie w zakresie chirurgicznego leczenia otyłości olbrzymiej; Endokrynologia, Otyłość i Zaburzenia Przemiany Materii 2009, tom 5, nr 3
- Regina Sierżantowicz i in.: PRZYGOTOWANIE PACJENTÓW Z OTYŁOŚCIĄ OLBRZYMIĄ DO LECZENIA BARIATRYCZNEGO; Pielęgniarstwo Chirurgiczne i Angiologiczne 2012; 3: 105-108
- Kasiukiewicz Agnieszka i in.: Niedożywienie jako skutek chirurgicznego leczenia otyłości – opis przypadku; Gerontol Pol 2015, 3, 143-58
- Marta Jastrzębska, Lucyna Ostrowska: Zalecenia dietetyczne po zabiegach bariatrycznych; Forum Zaburzeń Metabolicznych 2010, tom 1, nr 4, 201–209.