Depresja to szeroko rozpowszechnione zaburzenie psychicznie o złożonej etiologii. Szacuje się, że obecnie zmaga się z nią ok. 280 milionów ludzi na świecie, a ogromną powagę problemu podkreśla fakt, iż każdego roku około 700,000 osób umiera śmiercią samobójczą.
Osoby cierpiące z powodu depresji doświadczają stałego obniżenia nastroju oraz poczucia własnej wartości, nierzadko połączonego z utratą zainteresowań, które dotychczas sprawiały im przyjemność. Zaobserwowano, iż wśród społeczności spożywających duże ilości ryb rzadziej dochodzi do rozwoju depresji. Zwróciło to uwagę naukowców i skłoniło do poszukiwania odpowiedzi na pytanie czy spożywanie ryb może zapobiegać lub nawet leczyć depresję oraz inne zaburzenia nastroju.
Uważa się, że dwa kwasy tłuszczowe Omega-3: kwas eikozapentaenowy (EPA) i kwas dokozaheksaenowy (DHA), które występują w dużych ilościach przede wszystkim w rybach oraz olejach rybnych, mają w tej sytuacji największy potencjał.
Kwasy EPA i DHA – czym właściwie są?
Kwas eikozapentaenowy (EPA) i kwas dokozaheksaenowy (DHA), obok kwasu alfa-linolenowego (ALA) należą do kwasów tłuszczowych omega-3. Jest to rodzaj wielonienasyconych kwasów tłuszczowych, niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania organizmu.
EPA i DHA stanowią składnik błon komórkowych, w naszym organizmie pełnią również funkcje silnie przeciwzapalne. Dobrze znane są także ze swej kluczowej roli w przypadku prawidłowego rozwoju człowieka oraz wpływu na zdrowie serca. Źródłem pokarmowym tych kwasów są w dużej mierze tłuste ryby morskie oraz olej rybny.
Ze względu na problem niedostatecznego spożycia ryb wśród wielu populacji, przypuszcza się, że wiele osób prawdopodobnie nie dostarcza w swojej diecie odpowiedniej ilości EPA i DHA. Co prawda, nasz organizm może wytwarzać EPA i DHA z innego kwasu omega-3, wspomnianego wyżej kwasu alfa-linolenowego (ALA). ALA występuje w wielu źródłach pokarmowych, takich jak na przykład orzechy włoskie, siemię lniane, nasiona chia, olej rzepakowy. Jednak konwersja ta nie jest bardzo efektywna. Szacuje się, że mniej niż 10% ilości spożywanego ALA jest przekształcane w EPA lub DHA.
EPA i DHA a zdrowie układu nerwowego
Działanie kwasów z rodziny omega-3, w tym EPA i DHA w organizmie jest wielokierunkowe. W przypadku korzystnego wpływu na układ nerwowy można wymienić przede wszystkim:
- Wpływ na dojrzewanie układu nerwowego oraz rozwój funkcji poznawczych, behawioralnych, a także mowy oraz narządu wzroku u niemowląt i małych dzieci. Wynika to z wysokiej zawartości DHA w mózgu, szczególnie w istocie szarej i siatkówce oka, a także poprzez wpływ DHA na wzrost komórek nerwowych, funkcje rodopsyny (barwnika występującego w narządzie wzroku, odpowiedzialnego za widzenie w ciemności) czy poziom neurotransmiterów, czyli związków chemicznych, których cząsteczki przenoszą sygnały pomiędzy komórkami nerwowymi.
- Istotny udział, w szczególności kwasu EPA, w zmniejszeniu objawów ADHD i poprawie funkcjonowania.
- Działanie antyneurodegeneracyjne, które jest powiązane z obniżeniem ryzyka wystąpienia zaburzenia funkcji poznawczych, demencji, choroby Alzheimera, a także poprawą funkcji pamięci i zdolności poznawczych. Antyneurodegeneracyjne działanie kwasów omega-3 związane jest z wysoką zawartością DHA w mózgu.
- Kwasy omega-3 wpływają również, między innymi, na funkcje neuronów i integralność membrany komórek w mózgu. Niedobory błonowych LC-PUFA (długołańcuchowych, wielonienasyconych kwasów tłuszczowych), w szczególności z rodziny omega-3, przyczyniają się do nasilenia procesów patofizjologicznych leżących u podstaw zaburzeń psychotycznych.
Rola EPA i DHA w depresji – co mówią wyniki badań?
W badaniach skupiających się na roli EPA i DHA w depresji zwraca się uwagę przede wszystkim na działanie przeciwzapalne, a także neuroprotekcyjne tych kwasów. Szacuje się, że nawet co u czwartego pacjenta psychiatrycznego występuje stan zapalny.
Dodatkowo, spożycie kwasów omega-3 wśród tej grupy pacjentów, również uważane jest za niższe niż średnie w populacji.
Wpływ zarówno diety, jak i stylu życia na zdrowie psychiczne to bardzo szeroki temat. Prawidłowe spożycie kwasów tłuszczowych omega-3 wydaje się nie tylko zapewniać działanie przeciwzapalne, ale również wykazywać pozytywny wpływ na neuropolastyczność, poprzez regulację ekspresji genu BDNF (ang. brain-derived neurotrophic factor), czyli neurotroficznego czynnika pochodzenia mózgowego.
W badaniach klinicznych testowane są różne preparaty zawierające EPA i DHA u chorych na depresję. W większości badań preparaty te stosowane są u osób przyjmujących już leki przeciwdepresyjne. Wyniki badań sugerują, iż EPA oraz DHA mogą wykazywać efekt terapeutyczny, jednak wnioski są niejednoznaczne, związane jest to m.in. z różnicami pomiędzy stosowanymi dawkami, stosunkiem EPA do DHA, a także innymi trudnościami.
W jednym z badań wykazano, że pozytywne zmiany w diecie oraz wprowadzenie oleju rybnego jako źródło EPA i DHA, mogą poprawić jakość zdrowia psychicznego u osób cierpiących na depresję. Zaobserwowano również, że mniejsze spożycie kwasów omega-3 może wiązać się z rozwojem depresji poporodowej. Inne badanie wykazało natomiast, że terapia uzupełniająca z kwasami omega-3 może zmniejszyć nasilenie objawów u dzieci z depresją.
Z drugiej strony, badacze w jednej z metaanaliz stwierdzili, że dowody na zastosowanie kwasów tłuszczowych n-3 w profilaktyce depresji nie są wysokiej jakości, jednak zwrócili uwagę na dostępne dowody w przypadku wspomagania leczenia depresji. Tak jak wcześniej wspomniano, dużym problemem w aktualnych badaniach jest rozbieżność w przypadku zastosowanej dawki, a także proporcje EPA do DHA. Suplementy o większej zawartości EPA okazały się dawać lepsze wyniki w przypadku depresji, natomiast wyższe dawki DHA były skuteczniejsze w przypadku pogorszenia funkcji poznawczych.
Wnioski jednej z metaanaliz z 2023 r. dotyczących badań nad rolą kwasów omega-3 w stanach lękowych i depresji, potwierdzają działanie przeciwdepresyjne, szczególnie w proporcjach ≥ 60% całkowitego EPA + DHA w populacji głównie klinicznej w dawkach ≥ 1 g/dobę i < 2 g/dobę. Badacze podkreślili jednak potrzebę dalszych, interdyscyplinarnych badań, w celu uzyskania solidnych dowodów, które można byłoby przełożyć na praktykę kliniczną i zapoczątkować rozwój skutecznych schematów terapeutycznych.
Jak twierdzą badacze: “W przyszłych badaniach należy przyjąć bardziej ujednolicone podejście oraz uwzględnić znane ograniczenia metodologiczne i związane z projektem badania, aby pełniej wyjaśnić potencjał terapeutyczny EPA, DHA w leczeniu chorób psychicznych“.
Podsumowanie
Kwasy tłuszczowe EPA i DHA wydają się być obiecującą, naturalną metodą wspomagania leczenia depresji. Jednak zanim pojawią się oficjalne zalecenia dla osób zmagających się z problemami zdrowia psychicznego, zdecydowanie potrzeba więcej badań na temat ich działania, skuteczności oraz bezpieczeństwa ich długoterminowego stosowania.
Bibliografia:
- Jarosz M., Normy żywienia dla populacji Polski i ich zastosowanie, Warszawa 2020.
- Kelaiditis C.F., Gibson E.L., Dyall S.C., Effects of long-chain omega-3 polyunsaturated fatty acids on reducing anxiety and/or depression in adults; A systematic review and meta-analysis of randomised controlled trials. Prostaglandins Leukot Essent Fatty Acids. 2023;192.
- Kołodziej Ł., Czarny P.L., Ziółkowska S., Białek K., Szemraj J., Gałecki P., Su K.P., Śliwiński T., How fish consumption prevents the development of Major Depressive Disorder? A comprehensive review of the interplay between n-3 PUFAs, LTP and BDNF. Prog Lipid Res. 2023;92.
- Liao, Y., Xie, B., Zhang, H. et al. Efficacy of omega-3 PUFAs in depression: A meta-analysis. Transl Psychiatry, 2019;9.
- Wani A.L., Bhat S.A., Ara A., Omega-3 fatty acids and the treatment of depression: a review of scientific evidence. Integr Med Res. 2015;4(3).
