Powszechnie wiadome jest, że niezdrowy styl życia sprzyja powstawaniu i rozwojowi wielu chorób cywilizacyjnych. Naukowcy stale odkrywają mechanizmy powodujące nieprawidłowości w budowie komórek, które sprzyjają powstawaniu m.in. nowotworów. Jednym z takich mechanizmów jest tzw. stres oksydacyjny. Na szczęście odpowiednimi wyborami żywieniowymi możemy w pewnym stopniu neutralizować to zjawisko. Czym jest stres oksydacyjny i jak możemy sobie z nim radzić? Dowiedz się z poniższego artykułu.
Stres oksydacyjny – brak równowagi w organizmie
Organizm człowieka składa się z wielu związków chemicznych, warunkujących odpowiednie funkcjonowanie tkanek i narządów. Istnieją niestety także związki, które mogą wywierać negatywny wpływ na zdrowie. Przykładem mogą być wolne rodniki tlenowe. Są to atomy lub cząsteczki, które posiadają jeden lub więcej niesparowany elektron i które dążą do odebrania brakującego elektronu innym cząsteczkom takim jak: białka, kwasy nukleinowe, lipidy, tym samym uszkadzając je lub modyfikując ich właściwości.
Kiedy w organizmie jest zbyt dużo wolnych rodników, dochodzi do sytuacji określanej mianem stresu oksydacyjnego, który może prowadzić do licznych zaburzeń i chorób, w tym do szybszego starzenia się organizmu, miażdżycy, cukrzycy, reumatyzmu, chorób układu nerwowego, czy chorób nowotworowych. Fizjologicznym źródłem reaktywnych form tlenu jest oddychanie komórkowe, natomiast na powstanie większej ilości wolnych rodników mają wpływ źródła niefizjologiczne, takie jak: silny stres, palenie papierosów, spożywanie alkoholu, stosownie smażenia jako częstej metody obróbki kulinarnej, napromieniowanie,
a nawet intensywny wysiłek fizyczny.
Skutki stresu oksydacyjnego
Nadmiar wolnych rodników tlenowych powodujących stres oksydacyjny może mieć negatywny wpływ na wszystkie układy organizmu, a najlepiej udokumentowane wydają się być:
Choroby układu krążenia
stanowią najczęstszą przyczynę zgonów na świecie, a stres oksydacyjny leży u podstaw patofizjologii większości schorzeń
z tej grupy. Wolne rodniki tlenowego mają istotne znaczenie w rozwoju nadciśnienia prowadzącego do miażdżycy, choroby niedokrwiennej serca, udarów i zawałów mięśnia sercowego.Choroby nowotworowe
stres oksydacyjny może mieć wielopoziomowy wpływ na choroby nowotworowe: może zwiększać ryzyko wystąpienia choroby nowotworowej oraz wpływać na jej progresję.Choroby neurodegeneracyjne
stres oksydacyjny przyczynia się do demielinizacji i uszkodzenia aksonów (włókien nerwowych), co może przyczynić się do rozwoju choroby Parkinsona.Nieswoiste choroby zapalne jelit
wśród których wyróżnia się przede wszystkim wrzodziejące zapalenie jelita grubego (WZJG) oraz chorobę Leśniowskiego – Crohna (ChLC) – zaburzenie równowagi oksydoredukcyjnej zdaje się odgrywać znaczącą rolę nie tylko w rozwoju, ale również i zaostrzeń tych chorób.Choroby płuc i układu oddechowego
wolne rodniki tlenowego przyczyniają się do ich powstania i rozwoju, w tym astmy i przewlekłej obturacyjnej choroby płuc.Otyłość, zespół metaboliczny, cukrzyca i insulinooporność
ta zależność ma charakter dwukierunkowy: z jednej strony otyłość może prowadzić do nasilenia stresu oksydacyjnego, z drugiej stres oksydacyjny może prowadzić do rozwoju otyłości poprzez zaburzenia w zakresie aktywności adipokin. Dotychczas przeprowadzone badania wskazują, że składowe zespołu metabolicznego wiążą się z predyspozycją do bardziej nasilonego stresu oksydacyjnego, z czego najsilniej ta zależność została potwierdzona dla otyłości i insulinooporności
i ponownie ma charakter dwukierunkowy: hiperglikemia może wiązać się ze wzrostem parametrów stanu zapalnego oraz stresu oksydacyjnego, a z drugiej strony przewlekły stan zapalny oraz stres oksydacyjny przyczynia się do rozwoju insulinooporności oraz dysfunkcji wydzielania insuliny, a co za tym idzie do rozwoju cukrzycy.PCOS
Badania pacjentek ze zdiagnozowanym PCOS wykazały u nich podniesione stężenie niektórych markerów stresu oksydacyjnego niezależnie od masy ciała i wieku badanych, co także sugeruje udział stresu oksydacyjnego w powstawaniu i rozwoju tej choroby.INNE
Związek negatywnego wpływu stresu oksydacyjnego potwierdzono również dla reumatoidalnego zapalenia stawów, chorób nerek oraz zaburzeń dojrzewania
Antidotum na wolne rodniki tlenowe – Antyoksydanty
Organizm dąży do kontrolowania stężenia wolnych rodników tlenowych poprzez systemy ochrony antyoksydacyjnej. Systemy te opierają się na działaniu antyoksydantów. Antyoksydanty są związkami, które wykazują właściwości chroniące komórki organizmu przed reakcjami utleniania, spowodowanymi przez wolne rodniki tlenowe.
Przeciwutleniaczami są między innymi
- Kwas askorbinowy (witamina C) – bogate w nią są w szczególności papryka, natka pietruszki oraz wszystkie owoce cytrusowe.
- A-tokoferol (witamina E) – jej źródłem są oleje roślinne, masło, jaja, produkty zbożowe.
- Witamina i prowitamina A (β -karoten) – obecna w tranie, wątrobie i podrobach, ale też w produktach roślinnych, a beta karoten możem znaleźć głównie w marchewce, papryce czy dyni. Innymi ważnymi karotenoidami, są: likopen (pomidory, arbuz), luteina i zeaksantyna (kukurydza).
- Flawonoidy – to grupa organicznych związków chemicznych występujących w roślinach, które pełnią funkcję barwników oraz przeciwutleniaczy. Większość z nich jest barwnikami zgromadzonymi w powierzchniowych warstwach tkanek roślinnych, nadając intensywny kolor.
Podsumowanie
Pomimo, że nie mamy wpływu na powstawanie wszystkich wolnych rodników tlenowych w naszym organizmie, to pod wpływem nieodpowiedniego stylu życia, ekspozycji na dym papierosowy oraz diety o niskiej zawartości antyoksydantów przyczyniamy się do powstawania i zwiększania stresu oksydacyjnego w organizmie, który może przyczyniać się do powstawania wielu chorób i dolegliwości, w tym insulinooporności. Warto zadbać o prawidłowe spożycie przede wszystkim warzyw i owoców, które stanowią główną grupę antyoksydantów.
Małgorzata Kacprzak
www.appetitus.pl
Piśmiennictwo:
- Bojdo P., Gąsiorkiewicz B., Koczurkiewicz-Adamczyk P., Pękala E.: Rola stresu oksydacyjnego w etiologii wybranych chorób cywilizacyjnych, Farmacja Polska, Tom 77, 2, 2021, 111-120.
- Kloska M., Mańkowska-Wierzbicka D., Człapka-Matyasik M. i wsp.: Stres oksydacyjny w etiopatogenezie nieswoistych chorób zapalnych jelit, Postępy Biochemii 66 (2) 2020.
- Tarasiewicz-Puzanowska H., Kuźmicka L., Tarasiewicz : Antyoksydanty, a reaktywne formy tlenu, BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. – XLIII, 2010, 1, str. 9–14.
