Nadwaga i otyłość jest problemem, z którym boryka się co raz więcej osób w Polsce i na świecie. Kiedy zaczynają się pojawiać problemy z nimi związane, np. insulinooporność, nadciśnienie tętnicze, miażdżyca, problemy z przewodem pokarmowym lub po prostu złe samopoczucie z nich wynikające, wtedy zaczynamy szukać rozwiązań. W Internecie, telewizji czy w popularnych książkach można znaleźć wiele propozycji jak schudnąć. Dietetycy powiedzą Wam, że oczywiście najlepsza jest racjonalna dieta i stopniowe chudnięcie. Niestety część osób szuka drogi na skróty i zaczyna się interesować głodówkami, dietami warzywno-owocowymi lub szuka cudownego leku lub suplementu, który rozwiąże wszystkie problemy. Tutaj spotkamy się z różnymi lekami na odchudzanie, spalaczami tłuszczu i suplementami. Ile jest prawdy w ich cudownym działaniu? Czy na pewno wszystkie są złe i nie pomogą oraz czy są dobre dla osób z insulinoopornością?

Czym są spalacze tłuszczu?

Wśród preparatów na odchudzanie możemy wyróżnić ich różne rodzaje. Preparaty ograniczające wchłanianie, przeczyszczające i moczopędne, ograniczające uczucie głodu oraz przyspieszające przemianę materii. Spalacze tłuszczu zaliczają się do ostatniej grupy, czyli do środków przyspieszających przemianę materii. Niektóre z nich są zbadane i określane jako potencjalnie bezpieczne (ale tylko dla osób zdrowych), a niektóre są wręcz nielegalne.

Składniki przyspieszające przemianę materii, które znajdują się w suplementach na odchudzanie

Suplementy na odchudzanie są oparte między innymi na naturalnych substancjach, które są dostępne w żywności i stosowane same na pewno będą bardziej bezpieczne. Niestety w wielu suplementach na odchudzanie można znaleźć niedozwolone substancje. Spalacze tłuszczu aż w 14,8% produktów są zanieczyszczone niedozwolonymi środkami (np. sterydami). Poniżej kilka dozwolonych składników, które znajdziemy w żywności i ich działanie.

KOFEINA

Wykazano, ze kofeina zwiększa tempo metabolizmu u ludzi oraz powoduje wzrost spoczynkowego tempa metabolizmu. Stymulowanie wyhodowanych w laboratorium mięśni szkieletowych kofeiną pokazało, że zwiększa ona tempo metabolizmu oraz zawartość mitochondriów w komórkach mięśniowych. Sugeruje to, że dostępne w handlu suplementy z kofeiną mogą mieć podobne skutki [1].

Kofeina zapobiega wystąpieniu cukrzycy typu 2, do której prowadzi nieleczona insulinooporność. Natomiast cukrzyca typu 2 jest czynnikiem ryzyka wystąpienia chorób neurodegeneracyjnych, takich jak: choroba Alzheimera lub choroba Parkinsona. Badano działanie kofeiny na szczurach, które były  na diecie wysokotłuszczowej. Miały również podwyższony poziom insuliny we krwi. Podawano im kofeinę (20 mg/kg dziennie), która wykazała działanie obniżające insulinę oraz poprawiające pamięć przestrzenną [4].

ZIELONA HERBATA

Z badań wynika, że zielona herbata zwiększa metabolizm bardziej niż sama kofeina [1]. Spożywanie zielonej herbaty wiąże się ze zmniejszeniem tkanki tłuszczowej i masy ciała w interwencjach trwających 12 tygodni i dłużej. Dodatkowo działanie zielonej herbaty było wzmacniane przy spożywaniu 80-300 mg kofeiny na dzień [5].

W badaniu z 2007 roku udowodniono, że picie zielonej herbaty jest bardzo korzystne pod kątem zmniejszenia masy ciała, zmniejszenia procentowej zawartości tkanki tłuszczowej, zmniejszenia cholesterolu frakcji LDL. Badanie było prowadzone przez 12 tygodni, więc efektów nie można się spodziewać po kilku dniach stosowania. Ważne, że lepsze efekty dawała herbata o dużej zawartości katechin (583 mg), w porównaniu do herbaty o ich małej zawartości (96 mg) [6].

Ekstrakt z zielonej herbaty (500 mg) przyjmowany przez 16 tygodni przez pacjentów z cukrzycą typu 2 i nieprawidłowościami w profilu lipidowym powodował poprawienie wyników. Ekstrakt z zielonej herbaty spowodował obniżenie trójglicerydów, cholesterolu LDL i wskaźników insulinooporności. Z badania wynika, że ekstrakt z zielonej herbaty znacząco zmniejszył insulinooporność w porównaniu z grupą, która przyjmowała placebo [7].

GUARANA

Guarana jest rośliną, która pochodzi z Brazylii. W badaniach wykazuje korzystne działanie na kontrolę masy ciała i zmiany metaboliczne. Roślina ta bogata jest w związki bioaktywne, takie jak m.in.: kofeina, saponiny, katechiny i proantocyjany. Ekstrakt z guarany ma podobny skład do zielonej herbaty i yerba mate. Wykazano, że guarana ma działanie zapobiegające gromadzeniu się triacyloglicerolu, czyli zmniejsza poziom triglicerydów. Uważa się, że ten efekt związany jest z dużą zawartością kofeiny w guaranie [8].

Z badań wynika, że guarana ma działanie ochronne przeciwko nadciśnieniu, otyłości i zespołowi metabolicznemu. Przyczynia się również do zmniejszenia spożycia pokarmu u osób otyłych. Potencjalnie może mieć działanie terapeutyczne w miażdżycy [8].

KURKUMINA

Kurkumina jest składnikiem (około 5%) rośliny zwanej kurkumą. Bazując na 21 badaniach klinicznych, które obejmowały razem 1604 osób stwierdzono, że spożycie kurkuminy wśród pacjentów z zespołem metabolicznym i zaburzeniami pokrewnymi powodowało zmniejszenie wskaźnika BMI, zmniejszenie masy ciała oraz poprawienie wrażliwości na leptynę (hormon, który jest odpowiedzialny za odczucie sytości). Dzienne spożycie kurkuminy w badaniach wahało się od 70-2400 mg/dzień a czas trwania badań wynosił od 4 do 36 tygodni [9].

Jednak kurkumina określana jest jako związek niestabilny i niedostępny biologicznie, aby wykazywała działanie wspierające zdrowie musi być podana w odpowiedniej formie [10].

KAPSAICYNOIDY / KAPSAICYNA

Kapsaicynoidy to substancje chemiczne, które naturalnie występują w papryce chilli. Mają właściwości bioaktywne, co może pomóc kontrolować masę ciała.

Codzienne spożycie kapsaicynoidów może przyczyniać się do kontroli masy ciała poprzez zmniejszenie spożycia energii. Uznaje się to za naturalny sposób wspomagający odchudzanie, jednak potrzebne są dalsze badania, które zbadają długoterminowe skutki działania [11].

Dodanie do diety kapsaicyny zwiększa uczucie sytości dlatego bada się ją pod kątem terapii przeciw otyłości. Zapobiega przejadaniu się, szczególnie po dużych posiłkach jak obiad [12].

Kontrowersyjne spalacze tłuszczu

Spalacz tłuszczu Ripped Freak

W reklamach suplementów na odchudzanie często mówi się, że poprawiają metabolizm, powodują szybką utratę masy ciała, chociaż niewiele z nich w badaniach wykazuje takie działanie [1].

W 2017 roku został przebadany preparat Ripped Freak to suplement diety z rynku Kanadyjskiego, jednak dostępny jest również w Polsce. Badanie było wykonane na grupie ZDROWYCH mężczyzn w wieku 18-40 lat. W składzie ma substancje czynne takie jak m.in.: kofeina, zielona herbata, ketony malinowe oraz kapsaicyna. Producent zapewnia, ze preparat ma zwiększyć tempo metabolizmu, zużycie tlenu oraz utlenianie kwasów tłuszczowych. W badaniu potwierdzono zwiększenie tempa metabolizmu u ludzi. Podstawowe tempo metabolizmu zwiększało się 89,7 kcal do 159,7 kcal dziennie. Jednak to oszacowanie w badaniu może być zawyżone ze względu na punkty czasowe badania (tempo metabolizmu było badane zaraz po przyjęciu preparatów – do 3 godzin po, a nie w dłuższym odstępie czasu), co może spowodować znikome korzyści dla utraty masy ciała [1]. Nie ma również określonej bezpiecznej dawki dla tego preparatu.

Nie udowodniono, że preparat ma większe działanie niż samo działanie kofeiny czy zielonej herbaty stosowane jako w codziennej diecie w tradycyjnej formie [1]. Nie wiemy również jakie miałby działanie na grupę osób z poszczególnymi chorobami czy osoby starsze lub młodsze niż w badaniu. 

Nielegalny DNP (2,4-dinitrofenol)

Wśród dostępnych środków jest reklamowany jako najmocniejszy. Należy dodać, że jest nielegalny.

Środek ten był używany przez Amerykanów podczas wojny w Wietnamie do niszczenia lasów i pastwisk. Jest stosowany również do produkcji materiałów wybuchowych jako barwnik lub pestycyd.

Skąd pomysł do stosowania go w suplementach? Związek ten znacznie nasila termogenezę i przyspiesza metabolizm. Po spożyciu organizm spala dużo więcej glukozy i tłuszczów, ale ta energia zostaje uwolniona w postaci ciepła, czyli nasilonej termogenezy (bardzo się pocimy). Preparat ten zwiększa apetyt na węglowodany. Jest zakazany do stosowania, gdyż powoduje: hipertermię, tachykardię, nadmierne pocenie się, zapaść sercowo-naczyniową oraz zatrzymanie akcji serca, które mogą doprowadzić do śmierci. Do roku 2011 udokumentowano 62 zgony związane z przyjmowaniem DNP [3]. Dodam, że pomimo tego, że środek ten jest nielegalny, bezpośrednio powiązany jest z wieloma zgonami, to nadal jest dostępny na zagranicznych stronach do kupienia.

Spalacze tłuszczu aż w 14,8% produktów są zanieczyszczone niedozwolonymi środkami (np. sterydami).

Musimy pamiętać, że aby stworzyć suplement diety nie musimy dokładnie go badać. Często skład suplementów diety nie zgadza się z deklarowanym na opakowaniu, więc nie powinniśmy ryzykować.

Insulinowy zespół autoimmunologiczny (IAS) u 25-letniego zdrowego mężczyzny

IAS jest chorobą, która polega na występowaniu hipoglikemii, która spowodowana jest nadmierną ilością wydzielanej insuliny (hiperinsulinemią), która jest związana z produkcją autoprzeciwciał przeciwko insulinie endogennej (produkowanej przez organizm z trzustce).

W 2014 roku 25-letni mężczyzna został przyjęty do szpitala z powodu występującej hipoglikemii (zbyt niski poziom glukozy we krwi). Pacjent przez 2 miesiące przyjmował kilka różnych spalaczy tłuszczu oraz sterydy anaboliczne, w tym hormon wzrostu. Hipoglikemii towarzyszyły także kołatania serca, zawroty głowy, oszołomienie oraz nadmierne pocenie się.

Zbadano, że stosowanie różnych rodzajów spalaczy tłuszczu oraz sterydów anabolicznych może być jednym z czynników wyzwalających insulinowy zespół autoimmunologiczny [2].

Takich sposobów na odchudzanie nie poleca się ani zdrowym osobom, a tym bardziej osobom z towarzyszącą insulinoopornością, cukrzycą typu 2 oraz innymi chorobami.

Podsumowanie

Tego typu suplementy diety są uważane przez społeczność medyczna za nieskuteczne, niedostatecznie zbadane, z co za tym idzie potencjalnie ryzykowne. Zazwyczaj te preparaty są badane na grupie osób zdrowych i nie wiemy jakie działania niepożądane mogłyby wywołać u osób z chorobami [1]. Zazwyczaj nie ma też określonej bezpiecznej dawki dla codziennego stosowania.

Efekty, które dają popularne spalacze tłuszczu często są bardzo wyolbrzymione. Istnieje wiele substancji, które przyspieszają spalanie tkanki tłuszczowej, lecz jest to powolny proces. Natomiast produkty, które zawierają ogromne ilości substancji czynnych są niebezpieczne i mogą mieć dużo działań niepożądanych – nie jest to zbadane. 

Naturalne środki, które wspomagają odchudzanie takie jak zielona herbata czy kofeina połączone ze zbilansowaną dietą i umiarkowaną aktywnością fizyczną będą lepszym rozwiązaniem niż przyjmowanie niezbadanych suplementów.

Bibliografia:

1. Roger A. Vaughan, Ailish C. White,b Jason R. Beam,b Nicholas P. Gannon,c Randi Garcia-Smith,c Roy M. Salgado, Marco Bisoffi Kristina A. Trujillo, Carole A. Conn,d and Christine M. Mermierb: Effect of novel dietary supplement on metabolism in vitro and in vivo. J Tradit Complement Med.; 2017
2. Einas Alrashidi 1 and Thamer Alessa: Insulin Autoimmune Syndrome in a 25-Year-Old, Previously Healthy Kuwaiti Man. Case Rep Endocrinol.; 2019
3. Johann Grundlingh, Paul I Dargan, Marwa El-Zanfaly, David M Wood: 2,4-dinitrophenol (DNP): a weight loss agent with significant acute toxicity and risk of death. J Med Toxicol; 2011
4. Gregory A. Moy, Ewan C. McNay: Caffeine prevents weight gain and cognitive impairment caused by a high-fat diet while elevating hippocampal BDNF. Physiol Bahav.; 2013
5. Lucía Cristina Vázquez Cisneros, Patricia López-Uriarte, Antonio López-Espinoza, Mónica Navarro Meza, Ana Cristina Espinoza-Gallardo, Martha Beatriz Guzmán Aburto: [Effects of green tea and its epigallocatechin (EGCG) content on body weight and fat mass in humans: a systematic review]. Nutr Hosp.; 2017
6. Tomonori Nagao, Tadashi Hase, Ichiro Tokimitsu: A green tea extract high in catechins reduces body fat and cardiovascular risks in humans. Obesity (Silver Spring); 2007
7. Chia-Yu Liu, Chien-Jung Huang, Lin-Huang Huang, I-Ju Chen, Jung-Peng Chiu, Chung-Hua Hsu: Effects of green tea extract on insulin resistance and glucagon-like peptide 1 in patients with type 2 diabetes and lipid abnormalities: a randomized, double-blinded, and placebo-controlled trial. PLoS One; 2014
8. Natália da Silva Lima, Erica de Paula Numata, Leonardo Mendes de Souza Mesquita, Pollyana Hammoud Dias, Wagner Vilegas, Alessandra Gambero, and Marcelo Lima Ribeiro1: Modulatory Effects of Guarana (Paullinia cupana) on Adipogenesis. Nutrients; 2017
9. Maryam Akbari, Kamran B. Lankarani, Reza Tabrizi, Majid Ghayour-Mobarhan, Payam Peymani, Gordon Ferns, Amir Ghaderi, Zatollah Asemi 7: The Effects of Curcumin on Weight Loss Among Patients With Metabolic Syndrome and Related Disorders: A Systematic Review and Meta-Analysis of Randomized Controlled Trials. Front Pharmacol; 2019
10. Kathryn M. Nelson, Jayme L. Dahlin, Jonathan Bisson, James Graham, Guido F. Pauli, Michael A. Walters: The Essential Medicinal Chemistry of Curcumin. J Med Chem.; 2017
11. S Whiting, E J Derbyshire, B Tiwari: Could capsaicinoids help to support weight management? A systematic review and meta-analysis of energy intake data. Appetite; 2014
12. Pilou L.H., R.Janssens, Rick Hursel, Margriet S.Westerterp-Plantenga: Capsaicin increases sensation of fullness in energy balance, and decreases desire to eat after dinner in negative energy balance. Appetite; 2014