Otyłość to choroba przewlekła o złożonym podłożu genetyczno-środowiskowym uwarunkowana nadmiernym rozwojem tkanki tłuszczowej. Czy stanowi zagrożenie, czy jest czego się bać?

Otyłość jest najczęstszym zaburzeniem w rozwoju fizycznym dzieci i młodzieży

• ryzyko rozwoju otyłości wzrasta 2-3x, gdy 1 rodzic otyły
• ryzyko rozwoju otyłości wrasta do 15x, gdy oboje rodzice otyli
• gdy oboje rodzice otyli, otyłość występuje u 2/3 potomstwa
• gdy 1 rodzic otyły, otyłość występuje u 50% potomstwa
• gdy rodzice szczupli – otyłość u 9%

Epidemiologia otyłości

• WHO ogłosiło otyłość ogólnoświatową epidemią. Epidemią, która obejmuje dorosłych i dzieci, i jest wynikiem niekorzystnych czynników środowiskowych i socjalnych, które sprzyjają przyrostowi masy ciała i które, nie można oczekiwać, że się zmienią.
• U dziecka otyłego w wieku 6 lat istnieje 25% prawdopodobieństwa, że będzie również otyłe jako dorosły.
• U dziecka w wieku 12 lat istnieje 75% prawdopodobieństwa, że będzie otyłym dorosłym.

Częstość występowania otyłości u dzieci

W ciągu ostatnich dekad częstość występowania otyłości u dzieci wzrasta w podobnym tempie jak u dorosłych. Szacunkowe dane podają, że 155 mln dzieci, czyli 1 na 10 ma nadwagę, a 30-45 mln choruje na otyłość. Co ciekawe, po raz pierwszy w historii ta liczba jest zbliżona do liczby dzieci z niedowagą i niedożywieniem. 

W regionie europejskim częstość nadwagi w 2002 roku wynosiła 24%. Najczęściej otyłość dziecięca w Europie występuje w krajach śródziemnomorskich, a najwyższe wskaźniki są na Malcie i Sycylii.

Na podstawie danych Światowej Organizacji Zdrowia – WHO oszacowano, że liczba dzieci z nadwagą i otyłością może w 2025 roku sięgnąć 70 mln. Jeśli nie dokonamy zmian, to każdego roku w Polsce będzie przybywać 400 tysięcy dzieci z nadwagą a 80 tysięcy dzieci otyłych.

Przyczyny otyłości u dzieci

Główną przyczyną otyłości jest nadmierna kumulacja tkanki tłuszczowej w skutku dodatniego bilansu energetycznego, czyli zbyt dużych ilości spożywanej żywności. Inaczej mówiąc, wynika to z nadmiernej spożytej energii w stosunku do zapotrzebowania organizmu (na procesy metaboliczne i fizjologiczne). Zazwyczaj dzieci nadmiernie spożywają pokarmy i przy tym nie mają wystarczającego wydatku energetycznego w trakcie wysiłku fizycznego. Ponad to szacuje się, że 33-50% otyłości wynika z genetycznych uwarunkowań.

Konsekwencje zdrowotne otyłości u dzieci

Duże znaczenie ma wpływ otyłości w dzieciństwie na ryzyko otyłości i związanych z nią zaburzeń w późniejszym życiu.

Zarówno otyłości, jak i nadwaga przyczyniają się do ważnych fizycznych i psychicznych konsekwencji dla dzieci i nastolatków. Dzieci z nadwagą mają tendencję do bardziej gwałtownego wzrastania i dojrzewania w przeciwieństwie do ich szczuplejszych rówieśników.

U dziewczynek większa zawartość tkanki tłuszczowej w organizmie powoduje wcześniejsze pojawienie się miesiączki. Nadwaga wywołuje poważne konsekwencje metaboliczne i tym samym różne choroby, które kiedyś występowały bardzo rzadko wśród dzieci, a dziś są coraz częstsze. Zespół metaboliczny (współwystępowanie hiperinsulinemii, hipertriglicerydemii i chorób układu krążenia – nadciśnienie tętnicze) jest schorzeniem typowym dla osób dorosłych, jednak u dzieci występuje już w 4%. Istnieją jednak doniesienia, że jego częstość może wzrosnąć nawet do 30-50%. Nietolerancja glukozy również jest częstsza i prowadzi do wyraźnego wzrostu występowania cukrzycy insulinozależnej u dzieci.

Na czynność wątroby wpływ wywiera nadwaga, a otyłe dzieci są bardziej podatne na stłuszczenie wątroby i kamicę pęcherzyka żółciowego.

Z psychologicznego punktu widzenia nadwaga w okresie dzieciństwa może być bardzo destrukcyjna dla dzieci. Zdecydowanie osłabia poczucie własnej wartości, wywołuje depresję, a także hamuje pozytywne interakcje społeczne. Dzieci te częściej stają się ofiarami prześladowań w szkole i są dyskryminowane przez rówieśników.

Podsumowanie

Szacunkowe dane nie są dobre. Należy zmienić nawyki żywieniowe, edukować całe rodziny, aby cokolwiek się zmieniło. Nadwaga i otyłość są zagrożeniem dla wielu dzieci, a w przyszłości mogą skutkować poważnymi konsekwencjami zdrowotnymi.

Piśmiennictwo:

• Lancet 2001, vol.357;23
• Klish WJ. IJO 2009, 2/3; 35-38
• “Żywienie – wpływ na zdrowie człowieka” M. Jarosz, PZWL, 2016.
• „Żywienie i leczenie żywieniowe dzieci i młodzieży” H. Szajewska, Medycyna Praktyczna, 2017.