Depresja a insulinooporność. Czy istnieje związek między nimi?

23 lutego obchodzimy Ogólnopolski Dzień Walki z Depresją. Ustanowiona przez Ministerstwo Zdrowia data ma być okazją do upowszechnienia najważniejszych faktów dotyczących choroby, jej objawów, oraz zachęcenia do leczenia i wskazania miejsc, w których pacjenci mogą szukać pomocy.

Jak podaje Światowa Organizacja Zdrowia (WHO), depresja dotyka ponad 300 milionów osób na całym świecie i jest wiodącą przyczyną niepełnosprawności. Ryzyko zachorowania na tę chorobę jest około dwukrotnie większe u kobiet w porównaniu z mężczyznami. Szczyt zachorowania przypada na okres między 30-40 rokiem życia, jednakże może ona podstępnie rozwinąć się w każdym okresie życia.

Za podstawowy objaw depresji uważa się zaburzenie nastroju związane z jego obniżeniem oraz słabszą percepcją emocjonalną. Chory doświadcza przewlekłego (trwającego tygodnie) smutku i przygnębienia, nie odczuwa zadowolenia z życia, jest obojętny emocjonalnie, traci energię, czuje się wyczerpany. U osób z depresją obserwuje się obecność myśli samobójczych, zaburzenia snu i aktywności ruchowej, a także zaburzenia łaknienia prowadzące do zmian w masie ciała.

Przyczyny depresji pozostają nie do końca jasne. Istnieje wiele hipotez wyjaśniających mechanizmy jej powstawania. Niezbędna jest, podobnie jak w przypadku innych schorzeń o charakterze przewlekłym, interakcja między czynnikami genetycznymi i środowiskowymi. Pierwsze biologiczne koncepcje patogenezy zakładały, iż objawy chorobowe są manifestacją zaburzeń w zakresie poziomu neuroprzekaźników takich noradrenalina, dopamina czy serotonina. Coraz więcej dowodów wskazuje jednak, iż nieprawidłowości obejmują inne, niż ośrodkowy układ nerwowy (OUN), układy narządów. U chorych opisuje się dysfunkcje tarczycy, zaburzenia homeostazy immunologicznej (prowadzące do aktywacji szlaków związanych z kaskadą immunologiczno-zapalną) namierną aktywację osi podwzgórze-przysadka-nadnercza (HPA). Wśród czynników mających istotne znaczenie w rozwoju depresji wymienia się wydarzenia stresowe, poważne choroby somatyczne oraz czynniki infekcyjne.

Leczenie depresji opiera się na oddziaływania farmakologicznych – stosowaniu leków przeciwdepresyjnych, między innymi SSRI (inhibitorów zwrotnego wychwytu serotoniny), SNRI (inhibitorów zwrotnego wychwytu serotoniny i noradrenaliny) czy TCA (trójcyklicznych leków przeciwdepresyjnych). Niestety, pomimo rosnącej skuteczności farmakoterapii, istnieje duża grupa osób, która nie osiąga pełnej remisji choroby. W przypadku braku odpowiedzi na farmakoterapię, metodą leczenia może być także terapia elektrowstrząsowa. Coraz więcej dowodów pokazuje, że odpowiednie wsparcie niefarmakologiczne może nie tylko zmniejszać ryzyko pojawienia się choroby, lecz także wpływać bezpośrednio na stan i nasilenie objawów osób już chorujących. Do form addytywnych należą psychoterapia oraz oddziaływania zmierzające do poprawy stylu życia chorych, takie jak aktywność fizyczna, techniki relaksacji, dbałość o higienę snu i sposób żywienia.

 Depresja a insulinooporność – zależność dwukierunkowa?

Pacjenci cierpiący na depresje częściej, niż osoby z populacji ogólnej, chorują na cukrzycę typu II. Co więcej wykazano, że wśród osób z cukrzycą typu 2 nasilenie/pojawienie się objawów depresyjnych wiązało się z gorszą kontrolą glikemii (poziomu cukru we krwi, jego niestabilnym poziomem – wahaniami). Przeprowadzona  w 2018 roku meta analiza dowiodła, że u osób w ostrej fazie choroby poziom insuliny jest wyższy niż u osób zdrowych, niezależnie od stosowanej farmakoterapii. Poziom insuliny nie różnicował jednak pacjentów w okresie remisji od osób zdrowych – wzrasta on w okresie zaostrzenia objawów chorobowych. Sugeruje się zatem użyteczność insuliny jako potencjalnego biomarkera aktywności zaburzeń nastroju.

Czy dieta ma znaczenie?

Coraz więcej publikacji potwierdza, iż odpowiedni sposób żywienia i czynniki okołożywieniowe mogą wpływać nie tylko na ryzyko pojawienia się, lecz także modyfikować (wpływać w sposób pozytywny) przebieg choroby. Badania naukowe skupiają się głównie na diecie śródziemnomorskiej i składnikach takich jak witaminy z grupy B, cynk, niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe omega-3, czy inne substancje o charakterze przeciwzapalnym i antyoksydacyjnym. Stosunkowo nowym, jednak szeroko eksplorowanym tematem w kontekście depresji jest oś mózgowo-jelitowa oraz rola czynników żywieniowych w modulowaniu jej aktywność.

Pomimo powszechnie panującego poglądu, iż depresja jest jednostką chorobową, której podatność związana jest wyłącznie z przykrymi, traumatycznymi doświadczeniami w życiu, osoby z insulinoopornością (i nie tylko 😊) ze względu na istniejący związek między zaburzeniami gospodarki węglowodanowej i obniżeniem nastroju, powinny skupić się na oddziaływaniach zmierzających do minimalizowaniu ryzyka jej wystąpienia. Konieczne jest zatem przestrzeganie zasad zdrowego stylu życia, które obejmują odpowiednią ilość aktywności fizycznej, dbałość o zachowania żywieniowe oraz dobre relacje z innymi.

autor artykułu: mgr Joanna Róg – dietetyk, koordynator regionalny woj.lubelskiego w naszej Fundacji

1. World Health Organization/Europe. Depression in Europe: facts and figures. Dostępna z: http://www.euro.who.int/en/health-topics/noncommunicable-diseases/mental- health/news/news/2012/10/depression-in-europe/depression-in-europe-facts-and-figures
2. Jarema, M., Rabe-Jabłońska, J. (Eds.). (2011). Psychiatria: podręcznik dla studentów medycyny. Wydawnictwo Lekarskie PZWL.
3. Miller, A. H., & Raison, C. L. (2016). The role of inflammation in depression: from evolutionary imperative to modern treatment target. Nature reviews immunology, 16(1), 22.
4. Muñoz, E. S., McGuiness, A., Jacka, F., Vieta, E., Grande, I., Carvalho, A. F., Fernandes, B. S. (2018). Depression is associated with increased insulin resistance: a meta-analysis. European Neuropsychopharmacology, 28, S63-S64.
5. Róg, J, Karakuła-Juchnowicz, H. Rola dietetyka w opiece nad pacjentem z zaburzeniami psychicznymi. Psychoterapia i Uzależnienia, 2017; 2
6. Liang, S., Wu, X., Hu, X., Wang, T., & Jin, F. (2018). Recognizing depression from the microbiota–gut–brain axis. International journal of molecular sciences, 19(6), 1592.