Nieleczona insulinooporność niesie za sobą szereg zaburzeń i zwiększa ryzyko chorób, które często są nieodwracalne. Jedną z nich jest miażdżyca, czyli cicha i podstępna choroba, która jest główną przyczyną zgonów na całym świecie. Przez wiele lat może rozwijać się bezobjawowo, a jej skutki mogą bezpośrednio zagrażać życiu. Zawał serca, udar mózgu, amputacja nogi – to tylko niektóre z konsekwencji miażdżycy. Dobra wiadomość jest taka, że możesz temu zapobiec. Koniecznie przeczytaj poniższy artykuł i dowiedz się co możesz zrobić, żeby zmniejszyć ryzyko zachorowania na miażdżycę.

JAK ROZWIJA SIĘ MIAŻDŻYCA?

Miażdżyca, inaczej arterioskleroza, to przewlekła choroba układu krwionośnego, a dokładniej tętnic. Powoduje ona, że tętnice zamiast być sprężyste, stają się sztywne. W wyniku utraty elastyczności następuje wzrost ciśnienia tętniczego krwi, co w dłuższej perspektywie może prowadzić do rozwoju nadciśnienia tętniczego. Co więcej wewnątrz tętnicy powstają zgrubienia, które zwężają światło tętnicy w wyniku czego przepływ krwi zmniejsza się i może prowadzić do niedrożności naczynia krwionośnego i niedotlenienia tkanek. Zwężenia  te najczęściej są spowodowane odkładaniem się m.in. złogów tłuszczowych w postaci tzw. blaszki miażdżycowej [1, 2].

Aorta, czyli główna i największa tętnica w organizmie, odprowadzająca krew utlenowaną z lewej komory serca do pozostałych tkanek organizmu, jest miejscem w którym zmiany miażdżycowe zazwyczaj powstają najwcześniej i są najrozleglejsze. Zmiany miażdżycowe mogą dotyczyć wszystkich tętnic lub tylko niektórych, np. tętnic mózgowych, tętnic nerkowych, tętnic kończyn dolnych [3].

CZYNNIKI RYZYKA MIAŻDŻYCY

Do tej pory zidentyfikowano około 300 czynników ryzyka rozwoju miażdżycy, spośród których największy udział odgrywają:

• wysokie stężenie cholesterolu całkowitego i frakcji cholesterolu LDL,
• niskie stężenie frakcji cholesterolu HDL,
• wysokie stężenie trójglicerydów (TG),
• wysokie stężenie homocysteiny we krwi,
• wiek – z wiekiem ryzyko miażdżycy wzrasta,
• płeć męska przez cały okres życia, płeć żeńska po menopauzie,
• palenie papierosów,
• brak ruchu lub niski poziom aktywności fizycznej,
• otyłość, w szczególności brzuszna,
• insulinooporność, cukrzyca,
• nadciśnienie tętnicze
• długotrwały stres,
• predyspozycje genetyczne.

Należy pamiętać, że czynniki ryzyka mogą ze sobą współwystępować i potęgować nawzajem swoje działanie[3].

INSULINOOPORNOŚĆ A MIAŻDŻYCA – JAKI JEST MIĘDZY NIMI ZWIĄZEK?

Zaburzenia gospodarki węglowodanowo-insulinowej, w tym oporność tkanek na insulinę lub hiperinsulinemia przyspieszają proces odkładania się blaszek miażdżycowych. Z kolei przewlekła hiperglikemia, czyli zbyt wysokie stężenie glukozy we krwi, działa bardzo niekorzystnie na układ krążenia, powodując różnego stopnia uszkodzenia naczyń krwionośnych, w tym tętnic. W rezultacie naczynia krwionośne nie są w stanie prawidłowo funkcjonować ani dostarczać odpowiedniej ilości tlenu i składników odżywczych do tkanek. Długotrwała hiperglikemia może prowadzić także do neuropatii cukrzycowej, czyli uszkodzenia nerwów czuciowych i ruchowych, najczęściej w kończynach dolnych, a w konsekwencji do utraty czucia bólu i temperatury, a w ostateczności do amputacji [4].

ZESPÓŁ METABOLICZNY A MIAŻDŻYCA I INSULINOOPORNOŚĆ

Insulinooporność, zwłaszcza w połączeniu z otyłością brzuszną oraz nasilonym stanem zapalnym w organizmie odgrywa istotną rolę w rozwoju tzw. zespołu metabolicznego [5]. Wg wytycznych Polskiego Forum Profilaktyki Chorób Układu Krążenia (PFPChUK), zespół metaboliczny to stan kliniczny charakteryzujący się współwystępowaniem wielu wzajemnie powiązanych czynników o charakterze metabolicznym, zwiększających ryzyko rozwoju chorób układu sercowo-naczyniowego o podłożu miażdżycowym oraz cukrzycy typu 2 [6].

Według zaleceń europejskich (International Diabetes Federation) do rozpoznania zespołu metabolicznego konieczne jest stwierdzenie otyłości brzusznej (obwód talii przekraczający 80 cm u kobiet i 94 cm u mężczyzn) wraz ze współistnieniem dwóch z poniższych czynników:

• nadciśnienie tętnicze (ciśnienie ≥ 130 / ≥ 85 mm Hg)
• zbyt niskie stężenie cholesterolu HDL (< 50 mg/dl u kobiet i < 40 mg/dl u mężczyzn)
• zbyt wysokie stężenie trójglicerydów we krwi (≥ 150 mg/dl),
• hiperglikemia na czczo (≥ 100 mg/dl)

Ryzyko wystąpienia zespołu metabolicznego u pacjentów z insulinoopornością i hiperinsulinemią jest istotnie zwiększone [7].

JAK ZAPOBIEC MIAŻDŻYCY?

Zalecenia Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego dotyczące profilaktyki miażdżycy i chorób sercowo-naczyniowych dotyczą:

• unormowania masy ciała w przypadku nadwagi i otyłości do prawidłowych wartości BMI, które powinno mieścić się w przedziale 18,5-24,9 kg/m²,
• uregulowania profilu lipidowego (stężenia cholesterolu i trójglicerydów) – do prawidłowych wartości,
• uregulowania wartości ciśnienia tętniczego ( < 120/80 mm Hg),
• wyrównania stężenia glukozy ( < 100 mg/dl)
• regularnego uprawiania aktywności fizycznej minimum 30 minut dziennie przez większość dni w tygodniu w przypadku osób z prawidłową masą ciała i co najmniej 60 minut dziennie u osób z nadwagą lub otyłych,
• unikania czynnego i biernego palenia papierosów,
• stosowania technik relaksacyjnych, w celu zmniejszenia negatywnych konsekwencji przewlekłego stresu [8].

DIETA A MIAŻDZYCA

Kluczową rolę w profilaktyce miażdżycy, oprócz farmakoterapii, odgrywa odpowiedni sposób odżywiania. Największe znaczenie dla wyrównania stężenia cholesterolu we krwi ma ograniczenie spożycia nasyconych kwasów tłuszczowych (NKT) [2]. Należy ograniczyć spożycie m.in. takich składników i produktów jak: smalec, łój, olej kokosowy, olej palmowy, mięso wieprzowe, wołowe, podroby (np. wątróbka), pełnotłuste mleko i pełnotłuste przetwory mleczne, jaja, sery żółte, śmietana, żywność wysokoprzetworzona (m.in. przemysłowo produkowane ciasta i ciastka, krakersy, słodycze, zupki chińskie, chipsy żywność typu fast food,). Aby przeciwdziałać rozwojowi miażdżycy, produkty te zastąp ich alternatywami o obniżonej zawartości tłuszczu, np. chudym mięsem drobiowym bez skóry, chudym lub półtłustym mlekiem i twarogiem, jogurtem naturalnym, kefirem, maślanką, serkami wiejskimi, serem mozzarella, czy ricottą. Ogranicz, a najlepiej całkowicie wyeliminuj ze swojej codziennej diety żywność wysokoprzetworzoną. Zamiast tego staraj się przygotowywać posiłki z niskoprzetworzonych składników.

Drugą podstawową zmianą, jaką należy wprowadzić jest zwiększenie spożycia wielonienasyconych kwasów tłuszczowych omega-3. Kwasy te działają silnie przeciwzapalnie i mają zdolność obniżania stężenia cholesterolu całkowitego i frakcji LDL (,,złego cholesterolu”), a zwiększania stężenia frakcji HDL (,,dobrego cholesterolu”) [2]. Kwasy tłuszczowe omega-3 znajdziesz w: tłustych rybach morskich, takich jak łosoś, śledź, makrela, a ponadto w oleju lnianym, nasionach lnu, orzechach włoskich, nasionach chia, oleju rzepakowym, oliwie z oliwek i oleju rydzowym. Oprócz tego zwiększ spożycie innych zdrowych tłuszczów, zawartych w orzechach, pestkach (np. dyni), nasionach (np. słonecznika, sezamu) i awokado.

Codzienna aktywność fizyczna usprawni funkcjonowanie całego układu krwionośnego, wzmocni serce i dotleni cały organizm. Jeśli dodatkowo zwiększysz spożycie warzyw i owoców, zwłaszcza surowych dostarczysz sobie dużą dawkę błonnika pokarmowego oraz dobroczynnych związków, m.in. fitosteroli, które również mają zdolność do normowania profilu lipidowego (cholesterolowego). Dodatkowo ograniczenie soli w diecie i stresu pomoże w wyrównaniu ciśnienia tętniczego. Wszystkie wymienione zalecenia z pewnością korzystnie wpłyną na wyniki badań, unormowanie masy ciała, zapobiegną rozwojowi lub złagodzą zespół metaboliczny, nadciśnienie tętnicze, a także insulinooporność lub cukrzycę [2]. Nie zwlekaj, już dziś zacznij stopniowo wprowadzać zmiany  i kształtować nowe, zdrowe nawyki żywieniowe. Twój organizm z pewnością odwdzięczy się zdrowiem i lepszym samopoczuciem.

Piśmiennictwo:              

1. Beręsewicz A.i wsp., Miażdżyca – choroba całego życia i całej populacji krajów cywilizacji zachodniej, Choroby Serca i Naczyń 2006, tom 3, nr 1, 1–6
2. Bergheanu S. C. i wsp., Patophysiology and treatment of atherosclerosis, Neth Heart J. 2017 Apr; 25(4): 231–242.
3. Rafieian-Kopaei M. i wsp., Atherosclerosis: Process, indicators, risk factors and new hopes, Int J Prev Med. 2014 Aug; 5(8): 927–946.
4. Bornfeldt K. E . i wsp., Insulin Resistance, Hyperglyccemia, and Atherosclerosis, Cell Metab. 2011 Nov 2; 14(5): 575–585.
5. Mamcarz A. i wsp. 2015, Wytyczne PFPChUK
6. Roberts C. K. i wsp., Metabolic Syndrome and Insulin Resistance: Underlying causes and modificaton by excercise training, Compr Physiol. 2013 Jan; 3(1): 1–58.
7. Wittmann I.,Insulin resistance and metabolic syndrome, 2007 Feb; 18(1): 31–38.
8. Jankowski P., Zalecenia Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego dotyczące postępowania w profilaktyce chorób układu krążenia, Choroby Serca i Naczyń 2012, tom 9, nr 4, 192–198.