Liczba chorych zarówno na zespół metaboliczny (ZM), jak i depresję, niestety ciągle rośnie. W badaniach wykazano, iż istnieje dodatnia korelacja pomiędzy występowaniem tych dwóch chorób. Czy jest to związek dwukierunkowy i dlaczego jest coraz częściej spotykany?

Etiologia depresji i zespołu metabolicznego

Zaburzenia psychiczne cechują się wieloprzyczynowością. Oprócz skłonności genetycznych, szeregu czynników psychologicznych, także czynniki związane ze stylem życia i odżywiania mają duży wpływ na wystąpienie zaburzeń odżywiania i/lub depresji.

Nieprawidłowy sposób odżywiania i niska aktywność fizyczna są głównymi przyczynami wystąpienia zespołu metabolicznego. Czynniki te mogą być w dużym stopniu modyfikowane przez nasze zasoby psychologiczne, m.in. radzenie sobie ze stresem (zajadanie stresu), motywację do podjęcia prozdrowotnych zmian i konsekwencję w działaniu, wsparcie bliskich, sprzyjające warunki do wprowadzenia nowych nawyków (np. wystarczająca ilość czasu, aspekty ekonomiczne). Gdy brakuje nam tych zasobów, a zaś jesteśmy obciążeni innymi problemami, mamy większe ryzyko rozwoju zarówno depresji, jak i otyłości oraz zaburzeń z nią związanych.

Co jeszcze łączy zespół metaboliczny z depresją?

Wspólnym elementem ZM i depresji jest przewlekły stan zapalny o niskim nasileniu oraz zaburzona równowaga oksydacyjna organizmu. Mogą one wynikać ze stosowania wysokokalorycznej, przetworzonej diety o charakterze prozapalnym, która zaś prowadzi do wystąpienia otyłości i dysbiozy jelitowej, czyli zaburzeń jakościowych i ilościowych mikrobioty jelitowej.

Wydzielane przez tkankę tłuszczową cytokiny prozapalne biorą udział nie tylko w przebiegu zaburzeń metabolicznych, w tym insulinooporności, ale również w mechanizmach adaptacji do stresu oraz w patogenezie depresji.

Zaburzenia mikrobioty jelitowej poprzez oś jelita-mózg mogą wpływać na funkcje centralnego układu nerwowego. Bakterie jelitowe są bowiem zdolne do produkcji neuroprzekaźników związanych z odczuwanym nastrojem (m.in. serotoniny), a zmiany w ich składzie mogą prowadzić do zaburzeń neuroprzekaźnictwa oraz zwiększonego wydzielania kortyzolu w wyniku pobudzenia osi podwzgórze-przysadka-nadnercza. Zaburzenia te są zaś znanymi czynnikami patogenetycznymi depresji.

Zwiększone stężenie kortyzolu indukuje także szybszy rozwój trzewnej tkanki tłuszczowej (brzusznej) i insulinooporności, dyslipidemii i nadciśnienia, które są składowymi ZM. Sam kortyzol wpływa także na zwiększenie łaknienia oraz pobór wysokokalorycznej żywności i na poczucie satysfakcji związanej z jedzeniem, co charakterystyczne jest w momencie zajadania stresu. W sytuacji przewlekłego stresu zostaje zaburzona równowaga pomiędzy kortyzolem a insuliną oraz leptyną, co sprzyja brzusznemu gromadzeniu się tkanki tłuszczowej i otyłości.

W wyniku tych korelacji w piśmiennictwie naukowym zaburzenia depresyjne zostały mianowane „zespołem metabolicznym typu II”, który jest ośrodkową (w przeciwieństwie do klasycznej – obwodowej) manifestacją zaburzeń metabolicznych występującą w ośrodkowym układzie nerwowym, prowadzącą do wystąpienia depresji.

Zespół metaboliczny a zwiększone ryzyko depresji

Badania wskazują, iż osoby cierpiące na ZM mają większe ryzyko wystąpienia depresji nawet o kilkadziesiąt procent. Głównym predyktorem rozwoju depresji była w tym przypadku otyłość brzuszna. Może to wynikać z faktu, iż osoby otyłe są często stygmatyzowane przez społeczeństwo, izolują się od otoczenia, wstydząc się swojej choroby i nie są na siłach do podjęcia zmian, zaś odwrotnie – często zajadają stres, przez co problem się pogłębia.

Ważna jest tutaj akceptacja osób chorujących na otyłość i wsparcie ich w leczeniu, gdyż często terapia wiąże się z ogromnym wysiłkiem podjęcia zmian w dotychczasowym stylu życia.

Dodatkowo, osoby ze stwierdzonym zespołem metabolicznym i depresją mają również zwiększone ryzyko wystąpienia incydentów sercowo-naczyniowych, co istotnie zwiększa umieralność wśród tej grupy pacjentów.

Stosowanie leków przeciwdepresyjnych a występowanie zespołu metabolicznego

Leczenie przeciwdepresyjne często niesie ze sobą niekorzystne skutki uboczne, które obejmują zwiększenie masy ciała oraz ryzyka wystąpienia składowych zespołu metabolicznego. Leki te, zwłaszcza trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne starej generacji, powodują m.in. obniżenie podstawowej przemiany materii oraz zwiększenie apetytu, co skutkuje przyrostem masy ciała.

W farmakoterapii depresji istotnym elementem będzie właściwe dobranie leków do pacjenta, zwłaszcza gdy jest on obciążony wysokim ryzykiem wystąpienia zaburzeń metabolicznych.

Wspólne elementy leczenia depresji i zespołu metabolicznego

Znając potencjalne związki patomechamizmu depresji i zespołu metabolicznego, można wykorzystać je w łącznej terapii tych schorzeń.

Oprócz właściwie dobranej farmakoterapii, zasadnym wydaje się być:

• zastosowanie diety o charakterze przeciwzapalnym z niskim indeksem glikemicznym,
• przyjmowanie preparatów probiotycznych, które zawierają szczepy bakteryjne o udowodnionym działaniu przeciwdepresyjnym i poprawiające funkcje metaboliczne organizmu, a także
• korzystanie z usług psychoterapeuty, który może pomóc w pracy nad zasobami psychicznymi niezbędnymi do podjęcia zmian stylu życia czy nauczyć metod radzenia sobie ze stresem, przepracować problemy i wyznawane wartości.

Podsumowanie

Zarówno zespół metaboliczny, jak i depresję, zaliczyć możemy do chorób cywilizacyjnych. W społeczeństwie rośnie świadomość ich występowania oraz skutków tych chorób. Odkrycie współistnienia tych chorób i łączących je mechanizmów pozwala na wdrożenie odpowiedniego leczenia, jak i ich zapobiegania, co zaś zmniejsza ryzyko występowania czy czas ich trwania oraz przyśpiesza czas wyleczenia/złagodzenia objawów bez długotrwałych konsekwencji zdrowotnych. Dlatego ważne jest, by zarówno pacjenci, jak i lekarze znali wspólne oblicze oraz związek depresji i zespołu metabolicznego.

Piśmiennictwo

1. Wysokiński, A., & Kłoszewska, I. (2011). Zespół metaboliczny i zaburzenia depresyjne—przegląd piśmiennictwa. Psychiatria, 8(2), 46-52.
2. Buzuk, G. A. (2014) Badanie związku nadwagi i otyłości z obrazem klinicznym wybranych rodzajów depresji. Mechanizmy patogenetyczne zaburzeń depresyjnych i otyłości. Praca doktorska, 25-35.
3. Patejuk-Mazurek, I. (2014). Tianeptyna—efekty neuroplastyczne a zastosowanie w specyficznych grupach pacjentów. Opisy przypadków. Psychiatria, 11(4), 211-214.
4. Gil, K., Radziwiłłowicz, P., Zdrojewski, T., Pakalska-Korcala, A., Chwojnicki, K., Piwoński, J., … & Wyrzykowski, B. (2006). Orginal article Relationship between the prevalence of depressive symptoms and metabolic syndrome. Results of the SOPKARD Project. Kardiologia Polska (Polish Heart Journal), 64(5), 464-469.
5. Wysokiński, A. (2014). Wpływ leków przeciwpsychotycznych na występowanie zespołu metabolicznego. Psychiatria i Psychologia Kliniczna, 4(14), 290-295.
6. Gawlik-Kotelnicka, O. (2020). Powiązania depresji i zespołu metabolicznego – rola mikrobioty i probiotykoterapii. Współczesna Dietetyka, 32, 21-23.