Witamina B12 jest jedną z witamin rozpuszczalnych w wodzie, nazywana kobalaminą z powodu centralnie położonego jonu kobaltu w cząsteczce. Jest jedyną witaminą, której synteza możliwa jest tylko w komórkach bakteryjnych. Najczęściej kojarzona jest z układem krwiotwórczym, dlatego że jej niedobór jest m.in przyczyną anemii makrocytarnej (megaloblastycznej). Jednak witamina ta ma dużo większe znaczenie dla organizmu człowieka, niż nam się wydaje.
Nasz organizm pobiera witaminę B12 jedynie z pożywienia pochodzenia zwierzęcego. Witaminy tej nie znajdziemy w produktach pochodzenia roślinnego (wyjątek stanowią warzywa poddane fermentacji, np. „miso” wytwarzane poprzez fermentację soi czy niektóre algi), dlatego tak ważna jest suplementacja tą witaminą u osób będących weganami- żywiącymi się jedynie produktami pochodzenia roślinnego.
Mechanizm trawienia i wchłaniania witaminy B12 z przewodu pokarmowego:
- Witamina B12 związana jest z białkami pokarmowymi.
- W kwaśnym środowisku żołądka (niskie pH) uwalniania jest pod wpływem pepsynogenu i kwasu solnego.
- Łączy się w nim z białkiem R (produkowanym przez ślinianki).
- W dwunastnicy, w obecności pH zasadowego i proteaz trzustkowych, łączy się z czynnikiem Castle’a tworząc kompleks.
- Kompleks przyłącza się do specyficznego receptora w błonie jelita krętego, gdzie witamina zostaje wchłaniania- w tym procesie biorą udział również jony wapnia.
- Następuje uwalnianie witaminy B12 od czynnika wewnętrznego (Castle’a).
- Wolna witamina B12 przyłącza się do kolejnego białka transportowego- transkobalaminy II (TC-II), w tym połączeniu jako kompleks holo-TC-II wychwytywana jest przez tkanki organizmu m.in wątrobę (nawet do 90% witaminy zmagazynowanej jest w tym narządzie), nerki i szpik kostny.
- Dochodzi do uwalniania witaminy do krwi.
Jak widać do prawidłowego wchłaniania tej witaminy muszą być zagwarantowane prawidłowe warunki. Kiedy może dochodzić do niedoboru tej witaminy?
- Gdy mamy niedokwasotę żołądka (obniżone pH), w wyniku przyjmowania leków zmniejszających wydzielanie kwasu solnego- najczęściej są to inhibitory pompy protonowej (IPP), przepisywane w ramach leczenia stanu zapalnego błony śluzowej żołądka, refluksu żołądkowo-przełykowego czy wrzodów żołądka.
- Stan po resekcji żołądka, po operacjach bariatrycznych.
- Gdy mamy problemy z jelitami, np. chorobę trzewną, chorobę Leśniewskiego- Crohna.
- W stanie zapalnym trzustki.
- U osób nadużywających alkoholu.
- U osób leczonych latami metforminą– dokładny mechanizm nie został w tym przypadku poznany. Istnieją przypuszczenia, że metformina może powodować dysbiozę i przerost bakterii w jelicie cienkim, co może zaburzać wchłanianie tej witaminy.
Witamina B12 spełnia szereg ważnych funkcji w organizmie człowieka:
- Uczestniczy w powstawaniu czerwonych krwinek w układzie krwionośnym.
- Uczestniczy w procesach metabolicznych białek, tłuszczy i węglowodanów.
- Zapewnia prawidłowe funkcjonowanie układu nerwowego (składnik otoczki mielinowej neuronów).
- Bierze udział w przemianie kwasu foliowego do formy aktywnej – w profilaktyce wad cewy nerwowej u płodu.
- Jest niezbędna do syntezy neurotransmitierów, takich jak dopamina i serotonina.
Niedobór witaminy B12 może prowadzić do:
- Niedokrwistości złośliwej (anemia makrocytarna- podniesione wartości MCV w morfologii).
- Uszkodzenia cząsteczek DNA.
- Zaburzeń w prawidłowym rozwoju płodu w łonie matki (wady cewy nerwowej, rozszczep podniebienia i wargi).
- Podniesienia poziomu homocysteiny, która ma toksyczne działanie na komórki i naczynia krwionośne oraz może być przyczyną epizodów sercowo- naczyniowych (zakrzepicy żylnej, niedokrwienia mięśnia sercowego oraz udaru mózgu).
- Chorób neurodegeneracyjnych (Choroba Parkinsona i Alzheimera).
- Zaburzeń mielinizacji i zanik tkanki mózgowej.
- Depresji, psychoz, zaburzeń pamięci.
Objawy niedoboru witaminy B12
(często uwidoczniają się dopiero po wyczerpaniu jej zasobów w wątrobie, a więc osoby przechodzące na dietę wegańską, mogą mieć objawy jej niedoboru mniej więcej po 2-5 lat od zmiany sposobu żywienia, dlatego tak ważna jest suplementacja tą witaminą, w tej grupie osób):
- Anemia z niedoboru witaminy B12 (podniesiony wskaźnik średniej objętości krwinki czerwonej MCV).
- Bladość powłok skórnych.
- Zmiany w błonie śluzowej jamy ustnej, pieczenie języka i przełyku, utrata smaku.
- Brak apetytu, nudności.
- Zaparcia lub biegunki.
- Choroby neurologiczne- porażenie kończyn- neuropatia obwodowa.
- Obniżone napięcie mięśniowe u dzieci.
- Cofanie w rozwoju psychoruchowym u niemowląt.
- Drżenie, drgawki.
- Upośledzenie funkcji poznawczych, spowolnienie psychiczne, apatia.
- Retinopatia barwnikowa.
W badaniach naukowych wykazano, że ok 33% pacjentów długotrwale leczonych metforminą może mieć niedobory witaminy B12, poziom tej witaminy spadał systematycznie wraz z czasem trwania leczenia.
Dlatego tak ważne jest, aby kontrolować poziom witaminy B12 w surowicy krwi. Samo wykonanie morfologii, może nie ujawnić niedoborów tej witaminy. Możliwy jest niedobór (poniżej 150pmol/l), bez wystąpienia anemii makrocytarnej.
Dobowe zapotrzebowanie na witaminę B12 uzależnione jest od wieku i płci:
- Mężczyźni i kobiety powyżej 19 roku życia powinny spożywać 2,4 μg/dobę.
- Kobiety w czasie laktacji aż 2,8μg/ dobę.
Produkty spożywcze, bogate w witaminę B12:
- Sardynki, śledzie, makrela
- Pstrąg, węgorz, łosoś, mintaj, tuńczyk, dorsz, krewetki, kalmary
- Mozzarella, parmezan, sery żółte
- Jaja
- Wołowina, wieprzowina
- Twarogi, jogurty, serki homogenizowane
- Drób
UWAGA! W razie wystąpienia dużych niedoborów witaminy B12 konieczna jest suplementacja. Niestety prawidłowo zbilansowana dieta może nie przynieść szybkich rezultatów w podniesieniu poziomu tej witaminy we krwi, a jej długotrwały niedobór może spowodować groźne dla życia konsekwencje.
Suplementować powinno się tą witaminę w niewielkich dawkach, ponieważ możliwości wchłaniania jej w jelitach na raz są ograniczone. Lepiej przyjmować ją dwa razy dziennie w mniejszych dawkach, niż raz w dużej. Ważna jest pora przyjmowania witaminy B12: najlepiej do godziny 16.00, dlatego że pacjenci często zgłaszają duże pobudzenie po jej spożyciu w godzinach wieczornych i problemy ze snem.
Najlepszą formą suplementacji jest metylo-kobalamina- aktywna biologiczne forma witaminy B12.
Napisała: mgr Karolina Górnik-Horn
Dietetyk kliniczny. Absolwentka Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach i Akademii Wychowania Fizycznego, gdzie zdobyła tytuł dietetyka sportowego. Od 2013 roku pracuje w Centrum Dietetyki i Żywienia LemonDiet w Częstochowie, a od 2019 roku również jako wykładowca na kierunkach dietetyka i kosmetologia na Uniwersytecie Jana Długosza w Katowicach. Pasjonatka zdrowego żywienia i edukacji żywieniowej wśród dzieci, młodzieży i kobiet ciężarnych. Prowadzi warsztaty edukacyjno- żywieniowe w różnych grupach społecznych- dzieci, osoby dorosłe, sportowcy, seniorzy. W 2018 roku dołączyła do specjalistów polecanych osobom z insulinoopornością. Uwielbia pracować z małymi pacjentami, osobami z insulinoopornością i cukrzycą.
Źródło:
- Gumprecht J, Długaszek M, Niemczyk A et al. Is it necessary to be afraid of vitamin B12 deficiency during metformin treatment? Clin Diabetol 2016; 5, 6: 195–198. DOI: 10.5603/DK.2016.0033,
- Bauer A, et al. Niedobór witaminy B12 jako przyczyna nieustępujących trudności we wprowadzeniu posiłków uzupełniających u niemowlęcia – opis przypadku. Pediatr Pol. (2016),
- ALICJA KOŚMIDER, KATARZYNA CZACZYK , WITAMINA B12 – BUDOWA, BIOSYNTEZA, FUNKCJE I METODY OZNACZANIA, ŻYWNOŚĆ. Nauka. Technologia. Jakość, 2010, 5 (72), 17 – 32
- Jarosz M, Normy żywienia dla populacji Polski, 2017.
