Insulinooporoność (ang. insulin resistance, IR)  jest stanem, podczas którego wrażliwość tkanek na działanie insuliny jest obniżona pomimo prawidłowego lub zwiększonego stężenia tego hormonu w surowicy krwi. Insulinooporność może przybierać charakter pierwotny oraz wtórny. Rzadko jednak wspomina się o jej mechanizmach. Wyróżnia się cztery typy mechanizmów insulinooporności : przedreceptorową, receptorową, postreceptorową, obwodową oraz insulinową oraz dwie jej postacie: obwodową oraz wątrobową.

Insulinooporność przedreceptorowa

Przykładem insulinooporności przedreceptorowej jest zespół zmutowanej insuliny, który charakteryzuje się genetycznie uwarunkowaną nieprawidłową budową cząsteczki tego hormonu. W tym przypadku reakcja receptorów na insulinę jest prawidłowa tylko na insulinę egzogenną, czyli taką, która zostaje dostarczona do organizmu, np. w postaci leku. Natomiast w przypadku insuliny endogennej (wydzielanej przez komórki beta trzustki zależnie od stężenia glukozy) pojawia się insulinooporność. Aby zobrazować ten mechanizm porównać go można do mechanizmu zamka oraz klucza, który do niego nie pasuje z powodu nieprawidłowej budowy. Warto pamiętać, że ten typ insulinooporności uwarunkowany jest genetycznie i nie jest związany z prowadzonym stylem życia.

Do przyczyn powstawania oporności przedreceptorowej należą:

• Nieprawidłowa budowa cząsteczka insuliny uwarunkowana genetycznie (zespół zmutowanej insuliny),
• Występowaniem we krwi przeciwciał klasy IgG, które zajmują się wiązaniem cząsteczek prawidłowej insuliny,
• Zwiększeniem degradacji insuliny,
• Występowaniem we krwi hormonów wykazujących działanie antagonistyczne w stosunku do insuliny, np. Kortyzol, hormony tarczycy, glukagon.

Insulinooporoność receptorowa

Ten rodzaj insulinooporności również uwarunkowany jest genetycznie i najczęściej spowodowany jest zmniejszoną ilością receptorów insulinowych bądź ograniczone jest ich powinowactwo do insuliny. Niekiedy do zmiany w strukturze receptorów insulinowych prowadzi szereg mutacji. Natomiast na zmniejszenie ilości samych receptorów mają wpływ stany hiperinsulinemii czyli nadmiar insuliny we krwi. Ten typ insulinooporności również można porównać do mechanizmu klucza i zamka, jednakże w tym przypadku to zamek zawodzi w całym mechanizmie.

Insulinooporność postreceptorowa

Oporność na insulinę jest wynikiem oddziaływania czynników genetycznych jak również środowiskowych. Istotny wpływ wywiera otyłość oraz okres dojrzenia płciowego, wówczas zjawisko to związane jest głownie ze zwiększonym wydalaniem kwasów tłuszczowych na skutek szeregu procesów. Istotną rolę odgrywa tu zdolność adipocytów czyli komórek tłuszczowych, które mają zdolność do wywoływania procesów zapalnych oraz specyficznych białek – adiopokin. Tkanka tłuszczowa stanowi miejsce, w którym syntetyzowane są aktywne białka, a ich stężenie zmienia się w okresie dojrzewania i tym samym przyczynia się do powstawania fizjologicznej insulinooporności.

Najczęściej spowodowana jest:

• Zaburzeniami procesów, które sygnalizują przyłączenie insuliny do receptora,
• Nieprawidłową budową oraz działaniem transporterów glukozy do wnętrza komórki,
• Nasiloną lipolizą, w której dochodzi do zwiększonej ilości kwasów tłuszczowych (WKT) i ich nadmiernej oksydacji tym samym skutkując zahamowaniem glikolizy czyli pierwszego etapu rozkładu glukozy.

Insulinooporność obwodowa

Ta postać insulinooporności najczęściej ma swój początek w mięśniach szkieletowych oraz tkance tłuszczowej. Mechanizm tego zaburzenia objawia się polega na zaburzeniach w wychwycie oraz utylizacji glukozy za pomocą tkanki tłuszczowej. W efekcie dochodzi do zwiększonej lipolizy czyli rozpadu komórek tłuszczowych. Jeżeli zmniejsza się wrażliwość tkanek na działanie insuliny W sytuacji kiedy tkanki obwodowe organizmu wykazują obniżoną wrażliwość na insulinę, jej wychwyt jest ograniczony i dochodzi do hiperglikemii czyli podwyższonego poziomu glukozy we krwi, która z czasem zamienia się w hiperinsulinemię.

Insulinooporność wątrobowa

W insulinooporności wątrobowej dochodzi do nasilenia procesów glikogenolizy (proces rozkładu glikogenu do glukozy) oraz glukoneogenezy (proces przekształcania niecukrowych prekursorów w glukozę). Często dochodzi do wytwarzani frakcji VLDL cholesterolu oraz triglicerydów prze komórki wątroby. VLDL i LDL są uważane za rodzaje „złego” cholesterolu. Podczas gdy organizm potrzebuje do funkcjonowania zarówno cholesterolu, jak i trójglicerydów, ich zbyt duża ilość może powodować ich gromadzenie się w tętnicach. Może to zwiększyć ryzyko chorób serca i udaru.

Insulinooporność może przybierać kilka postaci, z której każda ma inny mechanizm działania. Warto pamiętać, że nie zawsze zaburzenia gospodarki węglowodanowej spowodowane są prowadzonym stylem życia, nieprawidłową dietą lub brakiem aktywności fizycznej. Często u podłoża zaburzeń leżą uwarunkowania genetycznie jak np. W przypadku insulinooporności receptorowej oraz przedreceptorowej.    Znajomość mechanizmów powstawania insulinooporności oraz rozróżniania jej typów może pozwolić na dopasowanie terapii w jej leczeniu.

Bibliografia:n

1. Goluch-Koniuszy Z, Salmanowicz M. Znaczenie żywienia w fizjologicznej insulinooporności u młodzieży będącej w skoku pokwitaniowym. Bromat. Chem. Toksykol 2017; 8-16.
2. Grzesiuk W, Szydlarska D, Jóźwik K. Insulinooporność w endokrynopatiach. Endokryn. Otył. I Zab. Przem. Mat. 2008; 5(1): 38-44.
3. Głuszek J, Boruczkowska A. Insuliooporność i metody jej rozpoznawania u chorych z pierwotnym nadciśnienim tętniczym. Intytut Kardiologii w Poznaniu.