Zespół napięcia przedmiesiączkowego (Premenstrual Syndrome – PMS), jest jednym z najczęściej występujących zaburzeń menstruacyjnych u kobiet w wieku rozrodczym. Dotyka on znacznej liczby kobiet na całym świecie i może wpływać na jakość życia i zdrowie psychiczne. Szacuje się, że od 20% do 40% kobiet w wieku rozrodczym doświadcza pewnego stopnia objawów związanych z PMS. Objawy te a także stopień ich nasilenia, oraz częstość ich trwania są różne, w zależności od indywidualnego przypadku. 

Co to jest zespół napięcia przedmiesiączkowego (PMS)? 

Zespół napięcia przedmiesiączkowego (PMS) charakteryzuje się objawami somatycznymi i psychicznymi (wahania nastroju, depresja, utrata pewności siebie, niepokój i drażliwość), bez współistniejących zaburzeń psychicznych. Pojawiają się w fazie lutealnej cyklu miesiączkowego i ustępują wraz z miesiączką. Typowe dolegliwości to wzdęcia i mastalgia (bóle piersi), które pogarszają samopoczucie kobiet. PMS dotyka ogromnej części kobiet w wieku rozrodczym i charakteryzuje się cyklicznymi nawrotami szeregu objawów.

Obserwuje się je głównie u kobiet w wieku 25-35 lat, choć można je zaobserwować tak naprawdę w każdym wieku między okresem dojrzewania a menopauzą. U 5-8% kobiet PMS występuje w postaci przedmiesiączkowego zespołu dysforycznego (PMDD). W tym przypadku obserwuje się znacznie nasilone objawy psychiczne (przygnębienie, depresja, drażliwość, zmienność nastroju, zaburzenia koncentracji, lęk, niepokój).

Przyczyna zespołu napięcia przedmiesiączkowego (PMS)

Etiologia PMS nie jest do końca poznana. Aktualnie uważa się, że może dochodzić do zaburzenia w oddziaływaniu hormonów steroidowych jajnika na neuroprzekaźniki w ośrodkowym układzie nerwowym. W patofizjologii PMS główną rolę przypisuje się zaburzeniom w aktywności serotoniny. Zwraca się uwagę na rolę endorfin i układu serotoninergicznego. U kobiet w fazie lutealnej obserwuje się zmniejszone stężenie serotonin we krwi obwodowej i zwiększenie wrażliwości receptorów serotoninowych. Wykazano także, że dieta obfitująca w węglowodany, powoduje wzrost syntezy serotoniny i jej uwalniania w mózgu. Prowadzi to do zużycia prekursora serotoniny – tryptofanu i przyczynia się do występowania PMS.

Objawy zespołu napięcia przedmiesiączkowego (PMS)

Oznaki i objawy zespołu napięcia przedmiesiączkowego zmieniają się wraz z wahaniami hormonalnymi i znikają wraz z ciążą i menopauzą. Niektóre kobiety z ciężkim zespołem napięcia przedmiesiączkowego mają niezdiagnozowaną depresję, chociaż sama depresja nie powoduje wszystkich objawów.

Lista potencjalnych objawów zespołu napięcia przedmiesiączkowego jest długa, ale większość kobiet doświadcza tylko kilku z tych problemów.

Emocjonalne i behawioralne oznaki i objawy PMS:

• Napięcie lub niepokój
• Obniżenie nastroju, stany depresyjne
• Niepohamowany płacz
• Wahania nastroju i drażliwość
• Wzmożony apetyt i zachcianki na jedzenie
• Kłopoty z zasypianiem
• Wycofanie społeczne
• Gorsza koncentracja
• Spadek libido

Fizyczne oznaki i objawy PMS:

• Bóle stawów lub mięśni
• Ból głowy
• Zmęczenie
• Przyrost masy ciała związany z zatrzymaniem płynów
• Wzdęcia brzucha
• Tkliwość piersi
• Zaostrzenia trądziku
• Zaparcia lub biegunki

Dla niektórych kobiet ból fizyczny i stres emocjonalny są na tyle poważne, że wpływają negatywnie na ich codzienne życie i funkcjonowanie. 

Leczenie zespołu napięcia przedmiesiączkowego (PMS)

Głównym celem leczenia PMS jest złagodzenie objawów i zmniejszenie jego wpływu na codzienne czynności. Farmakoterapia jeszcze do niedawna była pierwszą linią leczenia zespołu napięcia przedmiesiączkowego, jednak ostatnie badania sugerują dużo większe korzyści z terapii skojarzonej.

Leki przeciwdepresyjne w leczeniu PMS

W przebiegu PMS stosuje się różne metody leczenia. Przy średnim i lekkim nasileniu oraz przy PMDD, lekami pierwszego rzutu są inhibitory zwrotnego wychwytu serotoniny (SSRI), stosowane w fazie lutealnej cyklu miesiączkowego. Zalicza się do nich między innymi: sertralinę, fluoksetynę, paroksetynę, wenlafaksynę.

U 50-70% kobiet podczas stosowania terapii obserwuje się poprawę nastroju, ograniczenie lęku, wzmożonego apetytu, bezsenności. Ustępuje napięcie w okolicach sutków, obrzęki, wzdęcia.

Tabletki antykoncepcyjne w leczeniu PMS

W drugiej kolejności wprowadza się leki hamujące owulację, głównie są to doustne tabletki antykoncepcyjne. W przypadku zatrzymywania wody stosuje się spironolakton, natomiast przy dużej bolesności piersi – bromokryptynę. Ekstrakt z owoców niepokalanka jest preparatem ziołowym, który kontroluje zmiany nastroju i drażliwość związane z PMS.

Aktywność fizyczna w leczeniu PMS

Do niefarmakologicznych metod leczenia z PMS, zalicza się między innymi ćwiczenia fizyczne. Udowodniono, że aktywność fizyczna redukuje stres, napięcie, poprawia nastrój i krążenie krwi poprzez wzrost produkcji β- endorfin.

Zalecana forma aktywności fizycznej w PMS to spacery, bieganie, pływanie, jazda na rowerze, przynajmniej trzy razy w tygodniu po 20-30 minut. Ćwiczenia relaksacyjne takie jak joga, medytacja i ćwiczenia oddechowe łagodzą stres i zmniejszają drażliwość i smutek, który często towarzyszą PMS.

Dieta i suplementacja w leczeniu PMS

Odpowiednia dieta również może mieć wpływ na przebieg PMS. Zaleca się przyjmowanie 6 małych posiłków, w odstępach 3 godzinnych, o niskiej zawartości cukrów prostych. Ograniczeniu podlega również kawa, alkohol, sól i tłuszcze. Dietę można wzbogacić podażą witamin i składników mineralnych. Mowa tu o witaminie B₆, B_complex, witaminie C, witaminie E, magnezie.

Wymienione składniki przyjmuje się w celu złagodzenia drażliwości, zmęczenia, zatrzymywania płynów. Ostatnio zaleca się również suplementację wapnia, ponieważ zaburzenia gospodarki mineralnej mogą przyczyniać się do występowania PMS. Zalecana dawka wapnia to 1200 mg/dobę. Uważa się, że wspomaga to ustąpienie drażliwości, niepokoju, przygnębienia, smutku, bólu głowy.

Sen i redukcja stresu w leczeniu PMS

Modyfikacja stylu życia powinna obejmować także unikanie stresujących wydarzeń i utrzymywanie zdrowych nawyków związanych ze snem. Co najmniej 8 godzin snu może zmniejszyć uczucie drażliwości. Uregulowanie pór zasypiania i wstawania może zapewnić dodatkową korzyść w postaci synchronizacji wewnętrznego zegara, co zmniejsza prawdopodobieństwo złego samopoczucia w ciągu dnia.

Terapia poznawczo-behawioralna w leczeniu PMS

Ważną rolę w przebiegu PMS odgrywa także psychoterapia poznawczo-behawioralna. Jest to podejście, które kładzie nacisk na modyfikację negatywnych myśli, zachowań i emocji. Pomaga w ich rozpoznaniu i w opracowaniu strategii radzenia sobie w celu poprawy codziennego funkcjonowania.

Podsumowanie

To, że zespół napięcia przedmiesiączkowego jest powszechny, nie oznacza, że należy tolerować nieprzyjemne objawy, które z niego wynikają. Należy zwrócić uwagę na wszelkie bóle i zmiany nastroju, które występują w tym okresie. Jeśli przeszkadzają one w codziennym życiu i doprowadzają do zmiany samopoczucia można spróbować zmienić swoje nawyki. W przypadku niepowodzenia należy skontaktować się z lekarzem, w celu zastosowania potrzebnego leczenia.

Bibliografia:

1. Pratyusha R Gudipally, Gyanedra K. Sharma, Premenstrual Syndrome, 2022.
2. Wilamowska A., Zespół napięcia przedmiesiączkowego – większe ryzyko objawów menopauzalnych, 2006.
3. https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/premenstrual-syndrome/symptoms-causes/syc-20376780
4. https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/24288-pms-premenstrual-syndrome