Niewielu z nas zdaje sobie sprawę, że zespół kompulsywnego objadania się, obok anoreksji i bulimii, jest obecnie uznawany za trzecie specyficzne zaburzenie odżywiania sklasyfikowane w DSM-5 (w najnowszym Diagnostycznym i Statystycznym Podręczniku Zaburzeń Psychicznych). Szacuje się, że jest ono najczęściej występującym zaburzeniem odżywiania, a diagnozowane jest w przeważającej większości u osób otyłych. Z artykułu dowiecie się m.in. czym się charakteryzuje oraz jak można leczyć zespół kompulsywnego jedzenia.

Definicja i rozpowszechnienie zaburzenia

Zespół kompulsywnego jedzenia to zaburzenie odżywiania znane także pod nazwą zaburzenia z napadami objadania się lub zespołu gwałtownego objadania się, które to pochodzą z tłumaczena angielskiego BED – binge eating disorder, sklasyfikowanego w DSM-5.

BED definiowane jest jako nawracające epizody objadania się, przebiegające z utratą kontroli nad ilością spożywanego pokarmu i sposobem jedzenia, któremu towarzyszy uczucie ulgi, a następnie poczucie winy i inne nieprzyjemne emocje. Podczas napadu spożywane są bardzo duże ilości pożywienia w stosunkowo dość krótkim czasie. W przeciwieństwie do bulimii nie występują tutaj działania kompensujące, co często skutkuje rozwojem otyłości u pacjenta z BED.

Trudno precyzyjnie określić częstość występowania BED w populacji, lecz szacuje się, że ok. 2-6 % ogólnej populacji cierpi na to zaburzenie z prawie 2-krotną przewagą kobiet w tej grupie. BED znacznie częściej diagnozowane jest wśród osób otyłych, gdzie występowanie sięga nawet od 15 do 40 %. Objawy BED pojawiają się zwykle we wczesnej dorosłości w przypadku kobiet i w wieku średnim u mężczyzn. Rasa nie jest czynnikiem różnicującym częstość występowania tego zaburzenia.

Kryteria diagnostyczne zaburzenia z napadami objadania się (BED) wg DSM-5

1. Powtarzające się epizody niepohamowanego jedzenia.
2. Współwystępowanie z powyższym przynajmniej trzech następujących objawów:
   • Jedzenie dużo szybsze niż normalnie;
   • Jedzenie aż do nieprzyjemnego uczucia pełności;
   • Jedzenie dużych porcji jedzenia pomimo nieodczuwania fizycznego głodu;
   • Jedzenie w samotności z powodu wstydu/zakłopotania jedzeniem;
   • Odczuwanie wstrętu do siebie, depresji lub winy po przejedzeniu.
3. Wyraźne cierpienie dotyczące niepohamowanego jedzenia.
4. Występowanie niepohamowanego jedzenia co najmniej raz w tygodniu przez trzy miesiące.
5. Brak powtarzających się czynności kompensacyjnych w związku z niepohamowanym jedzeniem.

Jeśli zauważymy u siebie lub u osoby ze swojego otoczenia wyżej wymienione symptomy, warto zgłosić się do specjalisty – psychologa, który pomoże odnaleźć czynniki wywoławcze napadów objadania się i inny sposób radzenia sobie z nimi.

Obraz kliniczny zaburzenia – kilka ważnych faktów o BED

• Systematyczny przyrost masy ciała, prowadzący do otyłości nie jest jedynym i zawsze występującym elementem BED.
  
  
• Na wystąpienie zaburzenia z napadami objadania się bardziej narażone są osoby często stosujące rygorystyczne diety czy terapie odchudzające, o niskiej samoocenie, nie radzące sobie ze stresem i emocjami oraz nadmiernie koncentrujące się na wyglądzie sylwetki i masie ciała.
  
  
• Nieumiarkowane spożywanie przez te osoby produktów wysokokalorycznych ma na celu rozładowanie napięcia emocjonalnego, nie zaś zaspokojenie głodu fizjologicznego. Pacjenci z BED często kryją się z jedzeniem przed innymi.
  
  
• Chorzy po napadzie objadania się odczuwają nieprzyjemne emocje, takie jak: wstyd, poczucie winy, lęk, napięcie stresowe, co może skłonić je nawet do samookaleczeń czy prób samobójczych.
  
  
• Zaburzenie z napadami objadania się często współwystępuje z innymi zaburzeniami psychicznymi: stanami lękowymi, depresją, zaburzeniami osobowości czy z chorobą afektywną jednobiegunową.
  
  
• W celu odpowiedniej diagnozy osoby z powyższymi objawami należy przeprowadzć różnicowanie BED z innymi formami zaburzeń psychicznych – bulimią i uzależnieniem od jedzenia, a także zweryfikować czy BED nie towarzyszą schorzenia współistniejące.

Możliwe przyczyny wystąpienia zaburzenia

Przyczyny zaburzenia z napadami objadania się nie są w pełni poznane, lecz na pewno są złożone. Czynniki ryzyka wystąpienia BED można podzielić na biologiczne, psychiczne i społeczno-kulturowe.

1) Uwarunkowania biologiczne

Kształtują się już w okresie prenatalnym i obejmują m.in. obciążenia genetyczne, uszkodzenia ośrodka sytości biorącego udział w kontroli łaknienia oraz zaburzenia w neuroprzekaźnictwie.

2) Uwarunkowania psychologiczne

Dotyczą zarówno okresu dzieciństwa, jak i obecnej dorosłej sytuacji życiowej. Środowisko żywieniowe już na wczesnym okresie życia ma wpływ na późniejsze zachowania żywieniowe. Stosowanie gratyfikacji za zachowania związane z jedzeniem, nadmierna kontrola rodziców podczas posiłku, wzmacnianie nieprawidłowych zwyczajów żywieniowych, np. nieregularności posiłków czy występujące wśród rodziców zaburzenia odżywiania i/lub otyłość, nadużywanie używek czy wczesna separacja mogą zwiększyć ryzyko wystąpienia BED w przyszłości.

Kolejno znaczenie mają budowane w okresie adolescencji (dojrzewania) sposoby radzenia sobie ze stresem, postrzeganie własnej sylwetki i stanu zdrowia, perfekcjonizm czy nadmierna kontrola rodzicielska.

Osoba dorosła o niskiej samoocenie, drażliwa czy doświadczająca częstego lęku może szukać ukojenia właśnie poprzez akty nadmiernego jedzenia. Dodatkowo nakładane na siebie restrykcje żywieniowe czy nieregularny sposób żywienia potęgują ryzyko wystąpienia zaburzeń odżywiania, w tym BED.

3) Uwarunkowania społeczno-kulturowe

Współczesny kult szczupłego ciała i wysokiej samodyscypliny propagowany w kulurze zachodniej sprzyja stosowaniu restrykcyjnych zachowań żywieniowych. Jeśli pokryją się one z innymi problemami życiowymi, ryzyko zaburzeń odżywiania gwałtownie rośnie.

Nagły spadek masy ciała, wywołany przez drastyczne diety często prowadzi do ponownych epizodów objadania się i efektu jo-jo, co także destabilizuje samopoczucie i wiarę w siebie. Równocześnie stygmatyzacja osób z nadmierną masą ciała, prowadzi do zwiększonego stresu psychicznego u osób otyłych, co też może być przyczyną objadania się w celu redukcji stresu i zwiększenia poczucia kontroli.

Powikłania zaburzenia z napadami objadania się

Nadmierne objadanie się odgrywa dużą rolę w rozwoju i utrzymywaniu otyłości, tworząc niebezpieczeństwo powikłań w postaci chorób somatycznych i zaburzeń metabolicznych (insulinoooporności, stanu przedcukrzycowego, cukrzycy typu II, dyslipidemi, nadciśnienia tętniczego, PCOS, NAFLD, astmy, obturacyjnego bezdechu sennego, choroby zwyrodnieniowej stawów, dny moczanowej, choroby refluksowej przełyku czy nawet niektórych rodzajów nowotworów).

BED towarzyszą również powikłania psychospołeczne wynikające z zaburzeń psychicznych obserwowanych w przebiegu tej choroby. Należą do nich: izolacja społeczna, wzmożona depresyjność i lęk, zaburzenia osobowości, odczucie niskiej jakości życia, niepowodzenia w życiu prywatnym i zawodowym, wynikające ze złego stanu psychicznego osoby chorej.

Leczenie i psychoterapia

Postępowanie terapeutyczne zaburzenia z napadami objadania się powinno obejmować pomoc medyczną, dietetyczną i przede wszystkim psychologiczną.

• Najczęściej w farmakoterapii stasowane są leki przeciwdepresyjne (inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRIs) oraz leki trójpierścieniowe (TCAs)) i przeciwpadaczkowe (topiramat), które redukują ilość spożywanego pokarmu i masę ciała oraz zmniejszają objawy psychiatryczne. Nowym skutecznym lekiem wydaje się być lisdeksamfetamina.
  
  
• Farmakoterapia zdecydowanie działa lepiej w połączeniu psychoterapią poznawczo-behawioralną czy systemową w przypadku rodzin. Ma ona na celu odnalezienie przyczyn objadania się i zmianę zachowania poprzez pracę nad emocjami i radzeniem sobie ze stresem.
  
  
• Ważnym elementem leczenia jest interwencja dietetyczna nastawiona na edukację żywieniową i stopniową redukcję masy ciała.
  
  
• Opieka medyczna nie powinna ograniczać się tylko do psychiatry, ale również obejmować leczenie możliwych powikłań otyłości u specjalistów kardiologii, diabetologii, endokrynologii czy gastroenterologii w zależności od potrzeb pacjenta.

BIBLIOGRAFIA:

• Lech, M., & Ostrowska, L. (2017). Psychologiczne aspekty otyłości. Forum Zaburzeń Metabolicznych, 8(2), 63-70.
• Bąk-Sosnowska, M. (2009). Interwencja psychologiczna w zespole kompulsywnego jedzenia. Psychiatria Polska, 43(4), 445-456.
• Bąk-Sosnowska, M. (2017). Kryteria różnicowe zaburzenia z napadami objadania się i uzależnienia od pożywienia w kontekście przyczyn otyłości oraz jej leczenia. Psychiatria Polska, 51(2), 247-259.
• Ziółkowska, B. (2020). Zaburzenie z napadami objadania się: aspekt psychologiczny. [W:] Psychodietetyka. Brytek-Matera, A. [red.], Wydawnistwo Lekarskie PZWL, Warszawa.
• Bąk-Sosnowska, M., Bester, J. (2020). Zaburzenie odżywiania się – perspektywa psychodietetyczna. [W:] Dietetyka kompendium. Ostrowska, L. [red.], Wydawnistwo Lekarskie PZWL, Warszawa.