Miażdżyca naczyń krwionośnych jest diagnozą, która coraz częściej pojawia się w gabinetach lekarskich. Jej konsekwencje mogą negatywnie wpływać na zdrowie, a także zagrażać życiu. Jak skutecznie radzić sobie z tą chorobą i czy sposób żywienia ma wpływ na jej przebieg oraz występowanie?

Czym jest miażdżyca?

Miażdżyca jest stanem dotykającym dużych i średnich tętnic – w jej mechanizmie dochodzi do uszkodzenia endotelium (czyli śródbłonka naczyniowego) w wyniku procesu zapalnego, związanego z m.in. z chorobą (np. nadciśnienie, cukrzyca), infekcją lub czynnikami toksycznymi, takimi jak dym tytoniowy. Przez uszkodzone ściany do wnętrza naczynia dostają się lipoproteiny LDL oraz inne substancje – w wyniku tego procesu dochodzi do powstania blaszki włóknisto – tłuszczowej (zwanej także blaszką miażdżycową).

Jej obecność powoduje zmniejszenie elastyczności naczyń (przez co nie są w stanie efektywnie pompować krwi), a nawet zupełne zamknięcie ich światła, co całkowicie uniemożliwia właściwy przepływ krwi przez tętnice. W procesie tym dochodzi do niedotlenienia, co może manifestować się zmęczeniem przy niewielkim wysiłku czy trudnością ze złapaniem oddechu. Postępowanie procesu miażdżycowego może prowadzić do wystąpienia udarów niedokrwiennych (zawałów) serca czy mózgu, które stanowią stan zagrażający życiu, a także do powstawania zwężeń w naczyniach kończyn dolnych, co powoduje trudności w poruszaniu się, a w skrajnych przypadkach – martwicę tkanek, prowadzącą do utraty funkcjonalności kończyny.

Diagnozę miażdżycy stawia lekarz na podstawie wywiadu ryzyka, wyników badań laboratoryjnych oraz badań obrazowych, np. USG dopler.

W jaki sposób postępować kiedy chorujemy na miażdżycę?

Leczenie miażdżycy obejmuje zarówno postępowanie farmakologiczne, o którym decyduje lekarz prowadzący, ale także niefarmakologiczne, związane ze zmianą stylu życia – zrezygnowanie z palenia papierosów i innych wyrobów tytoniowych, zwiększenie aktywności fizycznej, utrzymywanie lub dążenie do osiągnięcia prawidłowej masy ciała czy zmianę sposobu żywienia.

Jaką dietę wybrać kiedy zmagamy się z miażdżycą?

Głównym celem terapii miażdżycy jest poprawa parametrów profilu lipidowego (stężenia cholesterolu całkowitego, a także frakcji HDL i LDL oraz trójglicerydów we krwi), by zapobiec powiększaniu się zwężeń lub wręcz doprowadzić do ich zmniejszenia, co umożliwia swobodniejszy przepływ krwi i zmniejsza ryzyko wystąpienia udaru czy zawału.

Podobnie jak w przypadku innych chorób krążenia, modelami żywienia, które wydają się najbardziej skuteczne w terapii miażdżycy są dieta śródziemnomorska oraz dieta DASH (Dietary Approach to Stop Hypertension).

Opierają się one na spożywaniu:

– przede wszystkim świeżych, nieprzetworzonych produktów spożywczych, których podstawę stanowią warzywa nieskrobiowe (do warzyw skrobiowych zaliczane są m.in. ziemniaki czy bataty),
– rośliny strączkowe,
– orzechy,
– ryby,
– produkty pełnoziarniste,
– źródłem tłuszczu są oleje roślinne, zwłaszcza oliwa z oliwek, która charakteryzuje się wysoką zawartością nienasyconych kwasów tłuszczowych i jej spożycie ma udowodniony pozytywny wpływ na parametry profilu lipidowego.

Ograniczeniu natomiast podlega:

– spożycie czerwonego i przetworzonego mięsa (w postaci wędlin, kiełbas czy konserw),
– żywności obfitującej w węglowodany rafinowane i sól (słodycze, dania gotowe, fast foody).

Warto także podkreślić, że produkty te nie muszą zostać całkowicie wykluczone z diety. Mogą stanowić pewne urozmaicenie i pojawiać się w diecie co kilka tygodni. 

Wśród składników odżywczych największe znaczenie wydaje mieć spożycie tłuszczu oraz cholesterolu. Jest to związane z mechanizmem choroby, który wykorzystuje cholesterol do tworzenia blaszki miażdżycowej, która uniemożliwia prawidłowy przepływ krwi. W pewnym stopniu przyczynia się do tego także spożycie cholesterolu egzogennego (czyli pochodzącego z żywności, nie zaś produkowanego przez organizm), dlatego zaleca się jego ograniczone spożycie.

Również spożycie kwasów tłuszczowych trans, zawartych w m.in. w margarynach czy tłuszczach przemysłowych wykorzystywanych do produkcji słodyczy, może promować powstawanie miażdżycy i powinno być maksymalnie ograniczone. Udział tłuszczu w diecie nie musi ulegać zmianie – należy natomiast zadbać o jego jakość i jako źródła tłuszczu wykorzystywać oleje i oliwę bogate w jedno – i wielonienasycone kwasy tłuszczowe, a także orzechy czy pestki.

Dodatkowym wsparciem w terapii miażdżycy może być tzw. żywność funkcjonalna, czyli naturalna żywność, która została wzbogacona o dodatkowe składniki, które pozytywnie wpływają na stan zdrowia. Zalicza się do niej między innymi tłuszcze wzbogacone w sterole i stanole, czyli związki pochodzenia roślinnego, które swoją budową przypominają cholesterol. Mechanizm ich działania wiąże się z faktem, iż w procesie trawienia może być wchłonięta tylko określona ilość cholesterolu, zaś pozostałe cząsteczki są usuwane. Dzięki podobnej budowie, stanole mają możliwość zajęcia miejsca cholesterolu, co zmniejsza jego wchłanianie i prowadzi do obniżenia stężenia cholesterolu we krwi.

Jak zapobiec wystąpieniu miażdżycy?

Prowadzenie zrównoważonej diety, opartej o świeże i nieprzetworzone produkty, regularna aktywność fizyczna, ograniczenie lub całkowita rezygnacja z używek, odpowiednia higiena snu oraz ograniczenie sytuacji generujących stres może w dużym stopniu zmniejszyć ryzyko rozwoju miażdżycy. Warto także wykonywać okresowe badania krwi, w szczególności profilu lipidowego, by wychwycić wszelkie nieprawidłowości. Jest to szczególnie ważne w przypadku osób, w których rodzinie występowała miażdżyca, zawały oraz inne choroby układu sercowo – naczyniowego.

Źródła:
– Kliniczny zarys chorób wewnętrznych. red. M. Cymerys, Poznań 2013
– Normy żywienia dla populacji Polski i ich zastosowanie, red. M. Jarosz, PZH 2020
– Wytyczne ESC/EAS dotyczące postępowania w dyslipidemiach: jak dzięki leczeniu zaburzeń lipidowych obniżyć ryzyko sercowo‑naczyniowe (2019)
– Kozłowska-Wojciechowska M., Cybulska B., Narkiewicz K., Opolski G., Tykarski A.: Stanole roślinne — niedoceniany element diety w profilaktyce i terapii chorób układu krążenia na tle miażdżycy. Choroby Serca i Naczyń 2011;8(1):25-30.