Cukrzyca typu 2 stanowi 85-90% wszystkich przypadków cukrzycy. Jest to grupa chorób metabolicznych, która charakteryzuje się hiperglikemią wynikającą z defektu wydzielania lub działania insuliny. Początkowo choroba przebiega bezobjawowo lub objawy są bardzo subtelne. Często jej rozpoznanie następuje dopiero po 5-12 latach jej trwania. Im później rozpoznana jest cukrzyca, tym więcej powikłań.

Powikłania nieleczonej cukrzycy

Około 50% pacjentów w momencie rozpoznania, boryka się już z przewlekłymi powikłaniami cukrzycy, do których zalicza się między innymi: zaburzenia czynności i niewydolność nerek, serca i naczyń krwionośnych, uszkodzenie wzroku i nerwów.  Dlatego szczególnie istotna jest prewencja oraz opóźnianie rozwoju cukrzycy, a także wczesna diagnostyka zarówno cukrzycy typu 2, jak i stanów poprzedzających jej wystąpienie.

Profilaktyka jako sposób zapobiegania rozwojowi cukrzycy

W zapobieganiu rozwoju cukrzycy typu 2 jednym z najważniejszych badań diagnostycznych jest badanie przesiewowe, które przeprowadza się za pomocą oznaczenia glikemii na czczo lub doustnego testu tolerancji (OGTT) z użyciem 75 g glukozy. Wyniki interpretuje się następująco:

• oznaczenie stężenia glukozy w osoczu krwi żylnej (glikemia przygodna) w chwili stwierdzenia występowania objawów hiperglikemii – jeśli wynosi  ≥ 200 mg/dl (≥ 11,1 mmol/l), wynik ten jest podstawą do rozpoznania cukrzycy;
• przy braku występowania objawów lub przy współistnieniu objawów i glikemii przygodnej < 200 mg/dl (< 11,1 mmol/l) należy 2-krotnie (każde oznaczenie należy wykonać innego dnia) oznaczyć glikemię na czczo; jeżeli glikemia 2-krotnie wyniesie ≥ 126 mg/dl (≥7,0 mmol/l) — rozpoznaje się cukrzycę;
• przy braku występowania objawów hiperglikemii i przygodnej glikemii ≥ 200 mg/dl (11,1 mmol/l) należy oznaczyć glikemię na czczo i jeżeli wynosi ona ≥ 126 mg/dl (7,0 mmol/l), rozpoznaje się cukrzycę;
• jeżeli jednokrotny lub dwukrotny pomiar glikemii na czczo wyniesie 100–125 mg/dl (5,6–6,9 mmol/l), a także wówczas, gdy przy glikemii na czczo poniżej 100 mg/dl (5,6 mmol/l) istnieje uzasadnione podejrzenie nieprawidłowej tolerancji glukozy lub cukrzycy, należy wykonać doustny test tolerancji glukozy (OGTT).

Jak przygotować się do testu obciążenia glukozą OGTT?

OGTT należy wykonywać

• bez wcześniejszego ograniczania spożycia węglowodanów,
• w godzinach porannych u osoby będącej na czczo, wypoczętej, po przespanej nocy;
• dwugodzinny okres między wypiciem roztworu zawierającego 75 g glukozy a pobraniem próbki krwi osoba badana powinna spędzić w miejscu wykonania testu, w spoczynku;
• wszystkie oznaczenia stężenia glukozy powinny być wykonywane w osoczu krwi żylnej, w laboratorium;

W przypadku konieczności wykonania OGTT u osoby z nietolerancją glukozy (tj. stanem przedcukrzycowym) przyjmującej z tego powodu metforminę należy przerwać jej stosowanie na co najmniej tydzień przed dniem, w którym przeprowadzony zostanie OGTT (wcześniej należy to omówić z lekarzem. Nie należy samodzielnie odstawiać leków!)

• Preferowaną metodą diagnostyki zaburzeń tolerancji węglowodanów jest wykonywanie OGTT.
• Nie należy stosować do celów diagnostycznych oznaczeń glikemii wykonywanych przy użyciu glukometrów.

Hemoglobina glikowana – badanie laboratoryjne 

Kolejnym badaniem laboratoryjnym jest oznaczenie parametru HbA1_c. W diagnostyce cukrzycy nie należy wykonywać oznaczeń HbA1_c u osób, u których występują choroby zakłócające zależność pomiędzy wartością HbA1_ca średnią glikemią, takie jak niedokrwistości, niektóre hemoglobinopatie, ciąża i okres poporodowy, leczenie hemodializami, stosowanie erytropoetyny, zakażenie HIV i stosowanie leków przeciwretrowirusowych; u takich osób należy posługiwać się kryteriami diagnostycznymi opartymi na stężeniu glukozy w osoczu.

Kto powinien wykonywać badania przesiewowe?

Jednym ze sposobów zapobiegania cukrzycy typu 2 jest przeprowadzanie badań przesiewowych wśród pacjentów w grupach ryzyka. U większości chorych objawy hiperglikemii w początkowej fazie choroby nie występują. Badanie należy przeprowadzać raz na 3 lata u każdej osoby powyżej 45 roku życia. Ponadto, niezależnie od wieku, badanie to należy wykonywać co roku u osób z następujących grup ryzyka:

• Z nadwagą lub otyłością (BMI ≥ 25 kg/m² i/lub obwód w talii ≥ 80 cm [kobiety] lub ≥ 94 cm [mężczyźni]);
• Z cukrzycą występującą w rodzinie (rodzice lub rodzeństwo);
• Mało aktywnych fizycznie;
• Z grupy środowiskowej lub etnicznej częściej narażonej na cukrzycę;
• U których w poprzednim badaniu stwierdzono stan przedcukrzycowy;
• U kobiet z przebytą cukrzycą ciążową;
• U kobiet, które urodziły dziecko o masie ciała > 4000 g;
• Z nadciśnieniem tętniczym (≥ 140/90 mm Hg);
• Z dyslipidemii (stężenie cholesterolu frakcji < 40 mg/dl (< 1,0 mmol/l) i/lub trójglicerydów >150 mg/dl (1,7 mmol/l);
• U kobiet z zespołem policystycznych jajników;
• Z chorobą układu sercowo – naczyniowego.

Edukacja i styl życia jako prewencja cukrzycy typu 2

Ponadto w prewencji cukrzycy typu 2 stosuje się dodatkowe działania mające na celu zapobieganie lub opóźnienie wystąpienia choroby. Jednym z nich jest odpowiednie edukowanie osób obciążonych wysokim ryzykiem oraz zwrócenie uwagi na temat znaczenia zasad zdrowego stylu życia w prewencji cukrzycy typu 2.

Osoby, u których występuje stan przedcukrzycowy powinny zostać objęte opieką i otrzymać zalecenia dotyczące zdrowego stylu życia, w tym zastosowania odpowiedniej diety i wprowadzenia aktywności fizycznej. Wykazano, że redukcja masy ciała u osób z nadwagą lub otyłością o co najmniej 7% oraz jej utrzymanie przynosi duże korzyści.

Zaleca się wykonywanie dostosowanej do możliwości pacjenta aktywności fizycznej przynajmniej 150 minut tygodniowo oraz zastosowanie odpowiedniej diety. Aktywność fizyczna wywiera pozytywny skutek u wszystkich osób, bez względu na wiek. Jednak najwyższą skuteczność odnotowuje się u osób powyżej 60 roku życia.

W niektórych przypadkach należy wziąć pod uwagę prewencję farmakologiczną cukrzycy typu 2. Zasady te odnoszą się do osób w stanie przedcukrzycowym, z dodatkowo współwystępującą nieprawidłową glikemią na czczo i nieprawidłową tolerancją glukozy, i/lub ze wskaźnikiem masy ciała ≥ 35 kg/m², i/lub poniżej 60 roku życia. Mowa tu także o kobietach po przebytej cukrzycy ciążowej. Najczęściej stosowanym preparatem jest metformina. Lek stosuje się z równoczesną modyfikacją stylu życia. W otyłości ze stanem przedcukrzycowym preferuje się analogi GLP1 o udowodnionym działaniu zmniejszającym ryzyko wystąpienia cukrzycy typu 2.

Kolejnym rozwiązaniem w przypadku otyłości niepoddającej się leczeniu niefarmakologicznemu jest wykonanie operacji bariatrycznej.

Podsumowanie

Porady dotyczące odpowiedniej diety oraz stylu życia, pacjenci powinni otrzymywać podczas każdej wizyty lekarskiej. Szczególnie duże znaczenie w prewencji cukrzycy odgrywają regularne badania osób ze stanem przedcukrzycowym pod kątem występowania innych czynników ryzyka chorób układu sercowo – naczyniowego (np. otyłość, palenie tytoniu, nadciśnienie tętnicze, zaburzenia lipidowe). Kluczowe jest wdrożenie odpowiedniego leczenia w przypadku wystąpienia tych schorzeń.

Powyższe działania pozwalają na wczesne rozpoznanie zaburzeń metabolizmu węglowodanów jeszcze w fazie bezobjawowej. Wiąże się to z zapobieganiem lub opóźnianiem wystąpienia przewlekłych powikłań naczyniowych w przebiegu cukrzycy, będących główną przyczyną śmierci, kalectwa i obniżenia komfortu życia chorych.

Źródło:
Polskie Towarzystwo Diabetologiczne: Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u osób z cukrzycą 2023. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego. Curr. Top Diabetes, 2023;