W warunkach fizjologicznych pH krwi wynosi 7,35-7,45. W utrzymaniu odpowiedniego pH krwi i ustroju biorą udział: układy buforowe krwi i tkanek, płuca, nerki, wątroba, przewód pokarmowy oraz kości. O równowagę kwasowo-zasadową dba nasz organizm, czy więc powinniśmy dodatkowo się nią martwić?

pH 7 = obojętne, im niższe pH tym bardziej kwasowe (poniżej 7 do 0), im wyższe tym bardziej zasadowe (powyżej 7 do 14)

Czym jest kwasica?

Kwasica metaboliczna – zmniejszenie zasad w organizmie, które powoduje obniżenie pH krwi. Przyczyny: nadmierne wytwarzanie endogennych nielotnych kwasów (np. kwasy ketonowe w cukrzycy lub głodzeniu), utrata zasad przez przewód pokarmowy przez przewlekłe biegunki lub z moczem, zatrucie etanolem, metanolem i salicylanami. W celu przywrócenia prawidłowego pH organizm uruchamia procesy kompensacyjne. W ciągu 15-30 minut dochodzi do hiperwentylacji (obniża się zawartość CO2 w organizmie, a pH wzrasta). W sytuacji zaawansowanej kwasicy niezbędna jest pomoc lekarska, w takich sytuacjach pacjent przebywa w szpitalu. Zasadowica metaboliczna jest sytuacją odwrotną, gdzie organizm nie jest w stanie pozbyć się nadmiaru substancji o charakterze zasadowym [1].

Do powyższych zaburzeń dochodzi jedynie w konsekwencji poważnych chorób. Kwasica metaboliczna jest poważnym stanem zagrażającym życiu, ale to co innego niż popularne dziś zakwaszenie organizmu.

Dieta a pH krwi i moczu

Dietą nie jesteśmy w stanie zmienić pH krwi, gdyż posiadamy mechanizmy kompensacyjne, które bez problemu zapobiegają wystąpieniu kwasicy lub zasadowicy. Wynika z tego, że dieta, która zawiera produkty kwasotwórcze (np. mięsa, nabiału) jest prawidłowa, gdyż nadmiar kwasów jest wydalany z moczem.

Natomiast dieta z dużą ilością takich produktów jest w stanie zmienić pH moczu, gdyż nadmiar kwasów jest wydalany z organizmów właśnie tym sposobem i jest to normalne. Dieta zawierająca znaczne ilości produktów kwasotwórczych stosowana przez bardzo długi czas jest w stanie wpłynąć na stan wątroby lub nerek, gdyż to one głównie odpowiadają za utylizację tych związków. Jednak dieta nie jest w stanie wpłynąć na rozwój zaburzeń gospodarki kwasowo-zasadowej. Pomimo tego nie warto stosować diety, która zawiera tylko produkty o charakterze zasadowym, gdyż znacznie podwyższy to pH moczu, a w takim środowisku łatwiej o infekcje układu moczowego [2].

Produkty potencjalnie zakwaszające i odkwaszające

Odkwaszające: owoce, warzywa, soki owocowe, ziemniaki, napoje bogate w zasady i o niskiej zawartości fosforu – wino czerwone, białe, woda sodowa mineralna), orzechy włoskie, zioła.

Zakwaszające: produkty zbożowe, mięso, nabiał, ryby, napoje o niskiej zawartości zasad i fosforu – jasne piwa, kakao, cukier, słodycze, dżemy, produkty z białej mąki, słodkie napoje, orzeszki ziemne, napoje alkoholowe [7].

Wskaźnik PRAL (Potential Renal Acid Load) ocenia wpływ spożycia produktów żywnościowych na odczyn moczu. Dzięki niemu można określić potencjalną zdolność obciążania nerek kwasem. Ujemna wartość wskaźnika oznacza, że produkty mają charakter zasadowy, dodatnia wartość wskazuje na produkty kwasowe, wartość 0 określa składniki neutralne.

Teoretycznie aby uzyskać prawidłowe pH moczu, wskaźnik PRAL diety powinien być na poziomie 60 do -10 mEg/dzień (jednostka wskaźnika PRAL). Jednak jedynie część produktów spożywczych została zbadana pod tym kątem, a wskaźnik PRAL nie ma aktualnie istotnego znaczenia w zdrowym odżywianiu.

Jeśli jednak nadal boisz się, że spożywasz za dużo produktów o charakterze kwasowym, wystarczy, że wprowadzisz więcej warzyw i owoców do diety!

Pomysł diety alkalicznej

Dieta zasadowa opiera się na spożywaniu większej ilości warzyw i owoców, a mniejszej ilości białka. Celem diety o charakterze zasadowym (alkalicznej/odkwaszającej) miałoby być odkwaszenie organizmu, czyli obniżenie jego pH. Jednak potwierdzone jest, że dieta taka nie jest w stanie zmienić ogólnoustrojowego pH. Badania potwierdzają, że diety nie zmieniają pH krwi, mogą zmieniać jedynie pH moczu – o średnio 1,02 [2].

Spożywanie dużej ilości warzyw i owoców, które są jednym z głównych założeń diety alkalicznej jest też jedną z zasad prawidłowego żywienia. Jednak powinny być one tylko częścią naszej diety, a nie praktycznie jedynymi składnikami.

Warzywa i owoce są ważnym elementem diety w profilaktyce nowotworów. Nie wynika to z ich charakteru zasadowego, lecz z zawartości w nich witamin i mikroelementów, a także błonnika pokarmowego, którego działanie przeciwnowotworowe względem raka jelita grubego jest udowodnione [6].

Na wielu portalach można przeczytać, że ,,dieta odkwaszająca polega na przywróceniu równowagi kwasowo-zasadowej organizmu’’. Bzdura! O to dbają nasze nerki, wątroba, płuca i inne narządy.

Jako objawy ,,zakwaszenia organizmu’’ podaje się: zmęczenie, złe samopoczucie, kłopoty z koncentracją, wypadanie włosów, podatność na infekcje wirusowe, nadwagę, miażdżycę, problemy skórne. Bardziej prawdopodobne jest, że podane objawy dotyczą nieprawidłowego żywienia, braku aktywności fizycznej i niedoboru poszczególnych składników pokarmowych niż braku równowagi-kwasowo zasadowej organizmu.

Dlatego aby wyeliminować powyższe objawy (po wykluczeniu różnych chorób) zazwyczaj wystarczy przejście na zdrową dietę opartą na zasadach zdrowego odżywiania. Warto kierować się aktualnymi wytycznymi i komponować posiłki za pomocą Talerza Zdrowia.

Dla kogo może być dobra dieta o charakterze zasadowym?

U osób starszych z upośledzoną czynnością nerek, zmniejszoną zdolnością wydalania kwasu przez nerki może potencjalnie przynieść korzyść. [8] Ale jest to dieta, które ma zawierać także źródła białka, tłuszczu oraz niezbędne witaminy i składniki mineralne.

Promowanie produktów alkalizujących a nowotwory

Media i sprzedawcy promują wody lub proszki, które miałyby alkalizować napoje, a także polecają diety alkaliczne. Aktualnie ,,rynek produktów alkalicznych’’ oferuje nam też suplementy, maszyny do alkalizacji wody, specjalne wody zasadowe. Najczęściej takie produkty są promowane jako zapobiegające wystąpieniu raka.  Są również sprzedawcy, którzy reklamują tego typu produkty, jako leczące raka. Zasadność takich twierdzeń tłumaczą tym, że nowotwory rosną lepiej w kwaśnym środowisku (tu: zakwaszonym organizmie), jednak wielu z nich nie wspomina, że żywnością, suplementami i napojami nie jesteśmy w stanie zmienić pH krwi.  W badaniu z 2016 roku zostało udowodnione, że promowanie takich diet i wód wśród społeczeństwa w celu zapobiegania raka jest nieuzasadnione [2]. Nie ma żadnych dowodów na to, że ,,dieta odkwaszająca’’ zapobiega występowaniu nowotworów lub je leczy.

Dodatkowo wykazano, że spożywanie wody alkalicznej nie jest obojętne dla zdrowia. Zamiana zwykłej wody na wodę zasadową powoduje: zahamowanie wydzielania żołądkowego (pH w żołądku powinno wynosić 1,35-3,5 dla prawidłowego trawienia), zmniejszone opróżnianie pęcherzyka żołądkowego a nawet reakcje toksyczne. W badaniach na szczurach powodowała martwicę serca i ograniczenie wzrostu. Promowanie takiej wody nie jest poparte naukowo i może być wysoce szkodliwe [2,3].

Wpływ diety na kości

Nie ma dowodów na to, że zmniejszenie obciążenia organizmu kwasami z diety poprawia stan kości [2]. Najnowsze badania w tym zakresie wykazują, że ważniejszymi czynnikami rozwoju osteoporozy są: wiek, płeć, rasa, aktywność fizyczna niż charakter kwasowy lub zasadowy diety [8].

Uważa się, że fosforany w diecie zmniejszają wydalanie wapnia z moczem, natomiast to nie zapobiega to utracie masy kostnej [7]. Czyli ,,produkty zakwaszające’’ nie spowodują osteoporozy. Warto dodać, że głównym źródłem wapnia są m.in. produkty mleczne, rośliny strączkowe oraz orzechy, które mają być wyeliminowane na ,,diecie odkwaszającej’’.

Dieta o charakterze kwasowym a ryzyko wystąpienia cukrzycy typu 2

W badaniach z 2014 roku nie udowodniono związku pomiędzy obciążeniem organizmu dietą o charakterze kwasotwórczym a ryzykiem cukrzycy typu 2 oraz nadciśnieniem tętniczym [5].

Badanie z 2017 roku sugeruje, że obciążenie kwasami zwiększa ryzyko wystąpienia cukrzycy typu 2. Jednak w badaniu tym nie sprawdzono stanu nerek pacjentów. Co może znacznie zaburzać wyniki, gdyż możliwe, że tylko u pacjentów z nieprawidłową funkcją nerek wykazano większe ryzyko wystąpienia cukrzycy typu 2, a nie u osób zdrowych. Aby ocenić słuszność tych stwierdzeń, konieczne są kolejne badania [9].

,,A mojej mamie/cioci/siostrze pomogło i od razu poczuła się lepiej’’

Koncepcja diety alkalizującej częściowo pokrywa się z zasadami zdrowego stylu życia. Jednak nie spowoduje ona ,,odkwaszenia’’ organizmu, gdyż nie ma takiej potrzeby dzięki systemom buforowym naszego organizmu.

,,To dlaczego jak przeszłam na ta dietę to poczułam się lepiej?’’ Ponieważ dieta ta wyklucza alkohol, biały cukier, tłuste potrawy i mięsa, fast foody, białe pieczywo oraz słodycze – a to pokrywa się z zasadami zdrowego stylu życia. Dodatkowo w diecie tej poleca się duże ilości warzyw i owoców oraz wprowadzenie olejów roślinnych. Dieta ta nie ma podstaw naukowych, ale dodając do niej pełnowartościowe białko, źródła niezbędnych składników odżywczych i pomijając liczenie wartości wskaźnika PRAL, będzie to dieta prawidłowa.

Podsumowanie

Zakwaszenie organizmu istnieje jeśli chcemy w ten sposób nazwać kwasicę metaboliczną, nie istnieje jednak zjawisko, którym straszeni są ludzie w popularnych artykułach oraz przez które zachęcani są do detoksów i diet warzywno-owocowych. Jak wspomniałam wcześniej – dieta nie powoduje zmian pH krwi, czyli nie zakwasza organizmu. Popularne zakwaszenie organizmu, którym straszą autorzy popularnych detoksów i postów – nie istnieje. To pomieszanie pojęć a przede wszystkim sposób na marketing.

Dieta alkaiczna może wykazywać pozytywne działanie, ale nie ze względu na charakter zasadotwórczy, tylko ze względu na dużą zawartość warzyw i owoców, które zawierają związki korzystne dla zdrowia. Ten argument nie przemawia za przejściem na dietę alkaiczną, ale za korzystnym działaniem dużej ilości warzyw i owoców w diecie.

Dla zachowania zdrowia nie ma konieczności unikania związków o charakterze kwasotwórczym. Optymalna dla zdrowia jest dieta zbilansowana, z dużą ilością produktów bogatych w błonnik pokarmowy (produkty zbożowe, kasze, warzywa, owoce) oraz innych produktów nieprzetworzonych (roślinne źródła białka, ryby, chude mięsa).

Artykuł napisała: Joanna Bazydło

Źródła:

1. Adeva M. M., Suto G.: Diet – induced metabolic acidosis. Clin Nutr. 2011; 30(4): 416 – 421
2. Fenton T. R., Huang T.: Systematic review of the association between dietary acid load, alkaline water and cancer. BMJ Open 2016; 6: e010438. doi:10.1136/ bmjopen-2015-010438
3. Merne ME, Syrjänen KJ, Syrjänen SM. Systemic and local effects of long-term exposure to alkaline drinking water in rats. Int J Exp Pathol 2001;82:213–19. doi:10.1111/j.1365-2613.2001.iep18
4. Gurtowska N, Kloskowski T, Drewa T. Ciprofloxacin criteria in antimicrobial prophylaxis and bladder cancer recurrence. Med Sci Monit 2010;16:RA218–23
5. Xu H, Jia T, Huang X, et al. Dietary acid load, insulin sensitivity and risk of type 2 diabetes in community-dwelling older men. Diabetologia 2014;57:1561–8. doi:10.1007/s00125-014-3275-z
6. Aune D, Chan DSM, Greenwood DC, et al. Dietary fiber and breast cancer risk: a systematic review and meta-analysis of prospective studies. Ann Oncol 2012;23:1394–402. doi:10.1093/annonc/mdr589
7. Schwalfenberg G. K.: The Alkaline Diet: Is There Evidence That an Alkaline pH Diet Benefits Health? Journal of Environmental and Public Health. 2012; 7: doi:10.1155/2012/72763
8. Lynda Frassetto,Tanushree Banerjee, Neil Powe, and Anthony Sebastian; Acid Balance, Dietary Acid Load, and Bone Effects—A Controversial Subject; Nutrients. 2018 Apr; 10(4): 517.Published online 2018 Apr 21. doi: 10.3390/nu10040517
9. Jessica C. Kiefte-de Jong,corresponding author1,2,3 Yanping Li,3 Mu Chen,3,4 Gary C. Curhan,4 Josiemer Mattei,3 Vasanti S. Malik,3 John P. Forman,5 Oscar H. Franco,1 and Frank B. Hu3,4,5: Diet-dependent acid load and type 2 diabetes: pooled results from three prospective cohort studies. Diabetologia. 2017; 60(2): 270–279. Published online 2016 Nov 17. doi: 10.1007/s00125-016-4153-7