Aspartam to kontrowersyjny składnik, który ma swoich zwolenników oraz przeciwników. Należy do grupy syntetycznych słodzików, które uznawane są za zastępniki cukru (sacharozy). Często wymieniany jest koło słodzików takich jak: acesulfam-K, sacharyny, sukralozy. Jednak warto zadać sobie pytanie. Czy aspartam nie jest szkodliwy dla ludzi i nie niesie ze sobą konsekwencji?

Co to jest aspartam?

Aspartam to organiczny związek chemiczny wytwarzany sztucznie. Jego powstanie datuje się na lata 60 XX wieku, kiedy to został odkryty przypadkowo w trakcie poszukiwań leku. Ten słodzik w składach produktów spożywczych jest oznaczany E951 i bardzo często występuje razem z acesulfamem-K (E950). Aspartam jest używany w produktach spożywczych typu napoje gazowane, gumy do żucia, napoje bezalkoholowe, wody smakowe, napoje izotoniczne oraz w produktach niskokalorycznych i słodkich. Często owe produkty mają napisy na opakowaniu – sugar free i zero kcal. 

W skład aspartamu wchodzą dwa aminokwasy, które spożywamy codziennie wraz z żywnością. Należą do niech fenyloalanina i kwas asparaginowy. Również aspartam składa się z cząsteczki metanolu. W przewodzie pokarmowym dochodzi do rozkładu aspartamu na fenyloalaninę, kwas asparginowy oraz na metanol. Nasz organizm zna te związki i potrafi je dalej metabolizować. Kontrowersyjny i budzącym obawy składnikiem jest metanol, który w dużych dawkach jest dla człowieka toksyczny.

Jednak należy pamiętać powiedzenie Paracelsusa: łac. „Omnia sunt venena, nihil est sine veneno. Sola dosis facit venenum” („Wszystko jest trucizną i nic nie jest trucizną. Tylko dawka czyni, że dana substancja nie jest trucizną”). W produktach spożywczych zawierających aspartam metanolu jest bardzo mało, aby czynić go trucizną dla naszego organizmu. Tylko 10% tego słodzika to właśnie ta substancja, więc żywności z aspartamem musielibyśmy spożywać powyżej dziennej dawki. Warto dopowiedzieć, że matanol występuje w produktach przez nas spożywanych. Zawierają go soki owocowe. Natomiast najwięcej metanolu zawiera alkohol. Bardziej obawiać się możemy metanolu pijąc whisky lub wino czerwone niż spożywając colę zero.

Ten składnik, aby wejść na rynek spożywczy musiał przejść wiele badań w tym klinicznych. Aspartam został przebadany przez amerykańską Agencję Żywności i Leków oraz wprowadzony do użytku w żywności. Następnie wprowadzono go do produkcji żywności w Europie. Został także zaakceptowany przez Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA). Jest na liście dodatków do żywności. Cieszy się niemałą popularnością, a koncerny chętnie tworzą produkty składające się z zamienników cukru, ponieważ wciąż są to produkty chętnie kupowane przez konsumentów. Aspartam, tak jak inne słodziki dostępne na rynku posiada swoje zalety oraz wady.

Zalety aspartamu

Aspartam zdobył popularność dzięki faktowi, że jest odpowiedni dla diebetyków, osób na redukcji masy ciała oraz ograniczających cukier w swojej diecie. W porównaniu do cukru białego, brązowego, trzcinowego oraz miodu, czyli sacharozy nie podnosi znacznie poziomu glukozy we krwi po jego spożyciu.

Aspartam jest słodzikiem bezkalorycznym, czyli nie zawiera kilokalorii. Łyżeczka cukru białego zawiera 20 kcal. Natomiast aspartam nie zawiera ich wcale, dlatego produkty z aspartamem znalazły konsumentów wśród osób odchudzających się. W badaniu opublikowanym w czasopiśmie medycznym New England Journal of Medicine Ebbelinge i współpracownicy wykazali, że osoby spożywające napoje bezalkoholowe zawierające słodziki mogą schudnąć. Podzielono ludzi na dwie grupy. Jedna spożywała przez rok napoje bezalkoholowe, a druga zażywała je fakultatywnie. Okazało się, że osoby z pierwszej grupy schudły w roku 1,9 kg więcej niż osoby z drugiej grupy. Jednak po 2 latach badań nie zaobserwowano różnicy w masie wszystkich uczestników. Na podstawie tych badań można wysnuć wniosek, że słodziki w tym aspartam mogą powodować chudnięcie, ale nie wiąże się ono z długotrwałymi efektami.

Zaletą aspartamu to fakt mówiący o tym, że przez wiele lat został dobrze przebadany i uznany za bezpieczny, jeśli spożywany jest w ilości akceptowanego dziennego spożycia (ADI – Acceptabe Daily Intake).  ADI to ilość danej substancji, którą można dziennie spożyć bez ryzyka na zdrowie i życie człowieka. Wartość ADI dla aspartamu wynosi 40mg/ kg masy ciała/doba. Osoba ważąca 75kg może dziennie spożyć bezpiecznie 3000mg aspartamu. Jeden litr coli zero zawiera 586mg aspartamu, więc osoba ważąca 75kg musiałby wypić 5,11 litrów coli zero, aby przekroczyć dzienna zalecaną dawkę aspartamu. Także badając dany składnik żywności wyznacza się wartość  NOAEL, czyli najniższą dawkę, która nie powoduje skutków ubocznych dla zwierząt laboratoryjnych. Obecnie możemy wyszukać wielu tysięcy badań na podstawie, których możemy wysnuć wnioski dotyczące tego słodzika.

Wady aspartamu

Spożywanie produktów z aspartamem bardzo często wiąże się u konsumentów z nieprzyjemnych charakterystycznym posmakiem, a nawet nieprzyjemnym uczuciem w gardle spowodowanym obecnością aspartamu w produkcie.

Stosowanie słodzików w tym aspartamu powoduje uruchamiane w mózgu układu nagrody. Taki sam mechanizm odbywa się w przypadku zjedzenia sacharozy, więc zmiana cukru na słodzik nie zmniejsza ochoty na słodycze. Przy zmianie jest taki sam apetyt, co może przyczyniać się do ciągłego zwiększania masy ciała.

Słodziki w tym aspartam miały zmniejszyć nadwagę, otyłość oraz choroby, które były konsekwencją spożywania nadmiaru cukru. Jednak na podstawie badań wywnioskowano, że osoby spożywające produkty z słodzikami mają większy obwód pasa niż osoby niespożywające wcale takich produktów. Dotyczyło to także aspartamu, który nie ma kcal. Także spożywanie np. napojów słodzonych aspartamem może nieść ze sobą konsekwencje zdrowotne np. cukrzycę 2 typu, udar, choroby układu krążenia, nadciśnienie.

Badając dostępne słodziki na rynku (sacharozę, fruktozę, aspartam i sacharynę) zaobserwowano, że właśnie po aspartamie u osób z otyłością wzrasta poziom glukozy po 2 godzinach. Nietolerancja glukozy może mieć duże powiązanie z mikrobiotą jelitową. Spożywanie słodzików może wypłynąć na indukcję zmian składu i funkcji czynnościowych mikroflory jelitowej, a to może prowadzić do nietolerancji glukozy.

Aspartam jest słodzikiem sztucznym, więc wiele osób ma obiekcje w stosowaniu typu substancji i ich wpływie na metabolizm. Panuje przekonanie, że substancje sztuczne są szkodliwe, a wręcz toksyczne dla naszego ciała. Liczne badania dowiodły, że aspartam jest bezpieczny i w organizmie zostaje przetwarzany na substancje, które potrafi metabolizować. Jednak ciągle pozostają wątpliwości w sponsorowaniu niektórych badań dotyczących aspartamu.

Aspartamu nie powinny spożywać osoby chore na fenyloketonurię. Ta rzadko występująca choroba genetyczna wymaga stosowania rygorystycznej diety przez całe życie. Takie osoby muszą unikać produktów składających się aminokwasu – fenyloalaniny. Bowiem ten aminokwas nie jest metabolizowany dalej w ich organizmie, gromadzi się w nim, powodując skutki np. upośledzenie mózgowe. Objawami występowania takiej choroby są np. jasne włosy oraz skóra, małogłowie oraz egzema.

Aspartam może u nadwrażliwych osób przyczyniać się do bólu głowy, a nawet powodować przewlekłe migreny. Istnieją przesłanki, że właśnie aspartam może być jednym z wielu powodów migren obok nietolerancji histaminy oraz nietolerancji glutenu. Aspartam podczas metabolizowania jego w organizmie może powodować pokrzywkę ciała oraz obrzęki.

Dużą wadą aspartamu jest jego występowanie w produktach spożywczych. Zazwyczaj widzimy go w produktach bardzo przetworzonych, niekoniecznie odpowiednich do zdrowego zbilansowanego sposobu żywienia. Przykładem może być cola zero, która zawiera: wodę, dwutlenek węgla, barwnik: karmel E150d, kwas: kwas fosforowy, substancje słodzące: cyklaminian sodu, acesulfam K, aspartam, aromaty w tym kofeina, regulator kwasowości, cytynian trisodowy. Ten skład nie wygląda wartościowo. Dodatkowo kwas ortofosforowy (V), czyli powszechny w napojach coca-cola regulator kwasowości ma zdolności do wiązania wapnia w organizmie. Spożywanie w nadmiarze takiego typu napojów może powodować demineralizację kości (wypłukiwanie wapnia z kości), a w konsekwencji powodować osteoporozę.

Podsumowanie

Na rynku pojawiły się również produkty z oznakowaniem aspartam free. Jednak trzeba pamiętać, że takie produkty pozbawione aspartamu zawierają zazwyczaj inne słodziki, aby produkty były atrakcyjne dla konsumenta pod wzglądem smaku. Często takim słodzikiem jest sukraloza. Ta z kolei na podstawie badań może powodować insulinooporność oraz zaburzenie gospodarki węglowodanowej. Sukraloza podawana w dużych dawkach przez 12 tygodni z kolei nie miała już wpływu na insulinowrażliwość.

Każdy z słodzików jest inny i trzeba rozpatrzyć każdy osobno. Aspartam jest bezpiecznym słodzikiem dopuszczonym do stosowania żywności. ADI dla tego słodzika wynosi 40mg/kg. masy ciała/dzień i są bardzo małe szanse, aby przekroczyć tą dawkę. Wybierają dany słodzik trzeba rozpatrzeć jego smak i obserwować zachowanie naszego organizmu po jego spożyciu.

Najlepiej byłoby ograniczyć stosowanie cukru oraz słodzików stopniowo, a w konsekwencji wyeliminować te składniki z naszej diety. Nasz organizm powoli przyzwyczai się do brakującego słodkiego smaku pochodzącego z żywności.

Źródła:

1. Monte WC. Aspartame: Methanol and the Public Health. J Appl Nutr,36(1). 1984
2. Butchko HH, Stargel WW, Comer CP, et al. Aspartame: Review of Safety. Regul Toxicol Pharmacol, 35(2), 2002
3. Elaine E. Aspartame- or sugar-sweetened beverages: Effects on food appetites and mood in young adults, Kansas State University. ProQuest Dissertations Publishing, 1988
4. Ebbelinge et al .: Randomized study of sugar-sweetened beverages and body weight of adolescents. NEJM, 2010
5. Suez J. et al. artificial sweeteners induce glucose intolerance by altering the intestinal microflora, Nature, 2014
6. Swithers SE. Not-so-healthy sugar substitutes?, Current Opinion in Behavioral Sciences, 9, 2016, 106-110
7. Kuk JL., Brown RE. Aspartame intake is associated with greater glucose intolerance in individuals with obesity, Applied Physiology, Nutrition, and Metabolism, 2016
8. Walkowiak D. Kałużny Ł. Bukowska-Posadzy A., Historia fenyloketonurii – pierwsze lata Historia fenyloketonurii – pierwsze trzydzieści lat, 91(1), 2016
9. Buczyłko K. Hypersensitivity to food additives, Alergologia Polska – Polish Journal of Allergology, 3(3),2016, 95-101
10. Drożdżewski M. Dodatki do żywności a ogólne pojęte bezpieczeństwo, Bezpieczeństwo w Inżynierii Porcesowej, 2017
11. Grotz VL, Pi-Sunyer X, Porte D, Roberts A, Richard Trout J. A 12-week randomized clinical trial investigating the potential for sucralose to affect glucose homeostasis. Regul Toxicol Pharmacol. 2017