We współczesnym świecie zaburzenia odżywiania stanowią bardzo ważny i duży problem zdrowotny. Coraz częściej w poradniach, czy szpitalach pojawiają się pacjenci, którzy unikają żywności, mają niedobór masy ciała, jednak nie wykazują oni lęku przed jej przyrostem. Czy są to zaburzenia odżywiania?

ARFID (Avoidant / Restrictive Food Intake Disorder)

W klasyfikacji DSM-5 jako osobną jednostkę nozologiczną wyodrębniono takie zaburzenie jak ARFID (Avoidant / Restrictive Food Intake Disorder). Jest to zaburzenie polegające na ograniczaniu lub / i unikaniu przyjmowania pokarmów. Objawy ARFID obserwuje się nie tylko wśród dzieci, ale także u nastolatków czy dorosłych. Cierpią na nie nie tylko osoby, u których zdiagnozowano współwystępujące zaburzenia, takie jak autyzm czy niepełnosprawność intelektualną.

ARFID – zaburzenie dziecięce?

Zaburzenie to dawniej znane było pod pojęciem niemowlęcej anoreksji. Problem, który objawia się symptomami ARFID dotyka głównie dzieci przed 6 rokiem życia, trwa dłużej niż miesiąc i cechuje się niemożnością doustnego przyjęcia pokarmu w ilości potrzebnej do optymalnego rozwoju, co negatywnie rzutuje na masę ciała oraz funkcjonowanie psychospołeczne.

Temat odżywiania jest niezwykle delikatny, szczególnie u dzieci. W tej populacji bardzo często obserwuje się wahania podczas przyjmowania pokarmów, w tym miedzy innymi wybredność. Najczęściej maja one charakter przejściowy. Większość dzieci potrzeby żywieniowe zaspokaja w sposób wystarczający i wykazuje prawidłowy rozwój. Jednak coraz częściej możemy spotkać się u dzieci z sytuacją, w której dochodzi do braku przyrostu masy ciała, niedoborów pokarmowych potwierdzonych badaniami laboratoryjnymi, a także do zaburzeń w obrębie psychospołecznym (izolowanie się, wysoki poziom niepokoju).

Objawy takie mogą decydować o rozpoznaniu ARFID. Pacjent prezentuje nieprawidłowy stosunek do jedzenia i nietypowe zachowania jedzeniowe. Zachowania te skutkują znacznym pogorszeniem funkcjonowania w sferze somatycznej i psychospołecznej. Równocześnie u osoby chorej nie rozpoznaje się innych zaburzeń odżywiania lub karmienia.

Kryteria rozpoznania ARFID

1. Obecność zaburzeń odżywiania lub karmienia charakteryzujących się brakiem zainteresowania jedzeniem lub żywnością, unikaniem żywności z powodu jej sensorycznych właściwości. W wyniku tych zaburzeń dochodzi do niewystarczającego spełnienia potrzeb żywieniowych czy energetycznych (utrata masy ciała lub brak oczekiwanego przyboru masy ciała lub wzrostu u dzieci, znaczne niedobory żywieniowe, konieczność żywienia dojelitowego).
   
   
2. Zaburzenie nie jest spowodowane brakiem dostępności pożywienia (np. z powodu ubóstwa).
   
   
3. Zaburzenie to nie jest efektem występowania bulimii psychicznej czy jadłowstrętu psychicznego.
   
   
4. Zaburzenie nie jest spowodowane aktualnym stanem zdrowia czy innymi zaburzeniami psychicznymi.

Podtypy zaburzenia ARFID

1. Unikanie jedzenia spowodowane awersją do jego właściwości sensorycznych, tj. konsystencja, temperatura, smak, zapach, kolor – awersja sensoryczna.
   
   
2. Unikanie jedzenia z obawy przed zadławieniem, zwymiotowaniem, bólem podczas odruchu połykania – typ zapobiegawczy.
   
   
3. Niewielkie zainteresowanie jedzeniem, zbyt mały apetyt.
   
   
4. Rozwój symptomów jadłowstrętu psychicznego (obawa o masę ciała, lęk przed jej przyrostem, negatywny obraz ciała).
   
   
5. Unikanie jedzenia na skutek np. uprzedzenia do marki produktu, poza okresem dzieciństwa.

Na co zwrócić uwagę podejrzewając ARFID?

W ARFID występuje szereg objawów wczesnych, które powinny zwrócić uwagę rodziców, rodzeństwa czy przyjaciół. Należą do nich między innymi: unikanie pokarmów o określonym kolorze, konsystencji, jedzenie bardzo małych porcji, ciągły brak apetytu, reagowanie lękiem czy płaczem na widok jedzenia. Jest również aspekt fizyczny – zahamowanie wzrostu, brak oznak dojrzewania, częste wymioty.

Diagnostyka ARFID

W procesie diagnozowania należy wziąć pod uwagę zaburzenia funkcji przewodu pokarmowego, zaburzenia hormonalne, cukrzycę, choroby nowotworowe. W diagnozie różnicowej bierze się także pod uwagę jadłowstręt psychiczny, ortoreksję czy neofobię żywieniową. Zaburzenia te charakteryzują się bardzo podobnymi symptomami. Jednak w przypadku ARFID mamy do czynienia z wykluczeniem z diety produktów z uwagi na ich rozmaite cechy sensoryczne czy też traumatyczne przeżycia z udziałem pokarmu.

Częstotliwość występowania ARFID wynosi 1,5 – 32%. Rozbieżność ta bierze się stąd, że jest to zaburzenie, które dopiero od niedawna stało się przedmiotem zainteresowania badaczy. U osób z diagnozą tego zaburzenia zaobserwowano także takie symptomy, jak: lęk, depresyjność, kompulsja, a także obniżona jakość życia. Wykazano również, że dzieci autystyczne, w porównaniu z dziećmi bez zaburzeń rozwojowych, wykazują istotnie wyższy stopień tendencji do selekcjonowania żywności.

Jak leczyć ARFID?

Pacjenci z rozpoznanym zaburzeniem ARFID wymagają multidyscyplinarnego podejścia. Jeśli chodzi o dzieci czy młodzież, to w pierwszej kolejności trafiają oni do lekarza pediatry, który powinien podjąć decyzję na temat dalszego kierunku leczenia. Ze względu na fakt, że jest to stosunkowo nowe zaburzenie, procedury leczenia nie są jasno określone. Główne działania podejmowane przez specjalistów to suplementacja i techniki poznawczo-behawioralne, przydatne w redukowaniu lęku pacjenta w sytuacji jedzenia.

Oddziaływania te mają zastosowanie zarówno u dzieci, jak i dorosłych. Oddziaływania o charakterze poznawczym stosowane są głównie u młodzieży i u osób starszych. Odkrywają poprzez tę terapię swój indywidualny stosunek do pokarmu. W niektórych przypadkach wskazaniem jest leczenie szpitalne. Ta metoda stosowana jest, gdy występuje poważne niedożywienie, bradykardia, niedociśnienie, hipotermia, a także ostra odmowa przyjmowania pokarmów. W wielu przypadkach niestety pojawia się konieczność żywienia dojelitowego.

Podsumowanie

Istnieje ciągła potrzeba zgłębiania wiedzy na temat zagrożenia tym zaburzeniem. Należy chronić przede wszystkim dzieci i młodzież przed niedożywieniem i jego medycznymi oraz psychospołecznymi skutkami. Ważne jest, by uwrażliwić rodziców i lekarzy pediatrów na zmiany w zakresie nawyków żywieniowych dzieci.

Bibliografia:

1. Rowell K., Mcglothlin J., Jak pomóc dziecku ze skrajną wybiórczością pokarmową, Wydawnictwo Pestka i Ogryzek, 2020.
2. Ziółkowska B.: Zaburzenie polegające na ograniczaniu /uniakniu przyjmowania pokarmów – rozważania w świetle wyników badań, Pediatria Polska 92(2017), s. 733-738.