Hiperglikemia oraz hiperinsulinemia są zaburzeniami związanymi z gospodarką węglowodanową w organizmie. Zjawiska patologiczne tj. podwyższone stężenie glukozy oraz insuliny we krwi jest przyczyną zaburzenia równowagi organizmu. Prowadzą one do zwiększenia stresu oksydacyjnego, powstawania wolnych rodników, czynników prozapalnych przyczyniających się do mutacji DNA komórek w efekcie zwiększając ryzyko nowotworów.
Wpływ hiperglikemii na powstawanie i progresję nowotworów jest intensywnie badany i kojarzy się go zarówno z podwyższonym stężeniem glukozy na czczo, nieprawidłową tolerancją glukozy, jak i cukrzycą. Jednak wiele badań wskazuje na szczególne znaczenie hiperglikemii poposiłkowej w rozwoju choroby nowotworowej. Tutaj wymienia się związek ładunku glikemicznego diety (ŁG), który jest sposobem oceny zawartości węglowodanów w pożywieniu, oraz rodzajem spożywanych węglowodanów.
Hiperglikemią nazywa się podwyższone stężenie glukozy we krwi, które przekraczają wartości określone jako prawidłowe, mieszące się w granicach normy. Hiperglikemia na czczo występuje, gdy stężenie glukozy we krwi przyjmuje wartości od 100 do 125 mg/dl. Taką wartość określa się jako “nieprawidłowa glikemia na czczo”, powyżej tej wartości diagnozuje się cukrzycę.
Hiperglikemia poposiłkowa ukazuje się, gdy stężenie glukozy we krwi w 120 minucie po spożyciu posiłku znajduje się w zakresie 140-199 mg/dl (kryteria dla testu obciążenia glukozą – OGTT), i jest to “nieprawidłowa tolerancja glukozy”. Jeżeli wartość ta przekracza 200 mg/dl, diagnozowana jest wtedy cukrzyca.
| Glikemia na czczo [mg/dl] | Glikemia po 120 min [mg/gl] | |
| wartość prawidłowa | <100 | <140 |
| podwyższone stężenie na czczo | 100-125 | – |
| nieprawidłowa tolerancja glukozy | – | 140-199 |
| cukrzyca | <125 | <200 |
Tab.1 Wartości stężenia glukozy na czczo oraz po teście obciążenia glukozą
Hiperglikemia zazwyczaj ma charakter przewlekły i poprzez trwałą zmianę metabolizmu komórek nasila jej wszystkie negatywne skutki tj. zwiększenie wytwarzania wolnych rodników tlenowych, zwiększenie stanu zapalnego w organizmie. Zaburzenia te mogą prowadzić do uszkodzeń DNA. Komórki nowotworowe w odróżnieniu od tkanek prawidłowych zużywają ogromną ilość glukozy do wytworzenia sobie kwaśnego środowiska, poprzez produkcję mleczanów. Obecność kwasu mlekowego oraz kwaśne środowisko mogą powodować rozwój nowotworu.
Kolejnym parametrem związanym ze zwiększonym ryzykiem zachorowania na nowotwory jest hemoglobina glikowana (HbA1c), która jest wykorzystywana w diagnostyce cukrzycy i odzwierciedla średnie stężenie glukozy we krwi. Według zaleceń Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego u chorych na cukrzycę ogólny cel wyrównania glikemii wyrażony wartością HbA1c wynosi nie więcej niż 7,0%. Wzrost tego parametru powyżej normy związany jest ze wzrostem ryzyka raka jelita grubego u kobiet i u mężczyzn. Często występuje ona z innymi patologicznymi zjawiskami tj. insulinoporność, otyłość, które również zwiększają ryzyko występowania nowotworów.
Nadmiar tkanki tłuszczowej zaburza wydzielanie i działanie hormonów oraz cytokin produkowanych przez tkankę tłuszczową. W wyniku tego obniża się stężenie adiponektyny, która zmniejsza insulinooporność i chroni przed zapaleniem a podwyższa się stężenie czynników prozapalnych. Zjawiska te również prowadzą do obniżenia wrażliwości tkanek na insulinę. W efekcie dochodzi do narastającej insulinooporności i wzrostu glikemii, które prowadzą do przewlekłej hiperinsulinemii.
Insulina ma zdolność aktywowania szlaków metabolicznych, które mogą wywoływać mutacje komórkowe oraz aktywacji czynników zapalnych odgrywających istotna rolę w procesie powstawania nowotworów.
O związku insuliny z powstawaniem nowotworów świadczy też fakt, że komórki nowotworowe ze zmniejszoną liczbą receptorów insulinowych, czyli zmniejszoną wrażliwością na insulinę charakteryzowały się wolniejszym wzrostem, a także tworzyły mniej przerzutów w płucach i wątrobie w badaniach na myszach.
Spożywanie wysokosłodzonych napojów bezalkoholowych, białego pieczywa, słonych przekąsek, alkoholu a także zmniejszenie zawartości błonnika w diecie zwiększało ryzyko wystąpienia raka trzustki, jelita grubego oraz piersi. Występowanie choroby nowotworowej było również częstsze u osób, które dodatkowo miały niską aktywność fizyczną.
Wpływ na proces powstawania nowotworów może mieć wiele czynników a hiperglikemia oraz hiperinsulinemia mogą być czynnikami pośrednimi lub aktywującymi całą kaskadę zaburzeń metabolicznych. Modyfikacja sposobu odżywiania oraz stylu życia jest bardzo ważnym elementem w procesie zmniejszenia nasilenia zaburzeń lub ich całkowitej eliminacji.
Napisała: mgr Karolina Bartczak – dietetyk, dyplomowany psychoonkolog kliniczny Absolwentka Uniwersytetu Medycznego oraz Przyrodniczego w Poznaniu na kierunku dietetyka. Ukończyła również podyplomowe studnia z psychoonkologii klinicznej. Posiada doświadczenie w pracy z pacjentami z zaburzeniami metabolicznymi, hormonalnymi, autoimmunologicznymi, chorobami układu pokarmowego, nerek a także w onkologii.
Bigliografia:
- Polskie Towarzystwo Diabetologiczne, Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u chorych na cukrzycę 2017
- Dąbrowski M., Cukrzyca a nowotwory
- Dudziak K., Regulaska-Ilow B., Znaczenie ładunku glikemicznego diety w rozwoju chorób nowotworowych
