Hipoglikemia jest stanem najczęściej kojarzonym z cukrzycą. Może jednak towarzyszyć także innym schorzeniom, np. chorobie Addisona, chorobach przysadki mózgowej czy niewydolności wątroby. Czym jest i w jaki sposób pojawia się w naszym organizmie?

Hipoglikemia- definicja

Hipoglikemia jest stanem, w którym dochodzi do zmniejszenia stężenia glukozy we krwi. Za wartość graniczną przy której możemy mówić o hipoglikemii przyjmuje się 70 mg/dl, niezależnie od tego czy pacjent odczuwa jej objawy (w zależności od długości trwania choroby czy stanu zdrowia pacjenta, objawy hipoglikemii mogą się pojawiać zarówno przy wyższych, jak i dużo niższych stężeniach glukozy).

Wyróżnia się następujący podział hipoglikemii:
– stężenie alertowe (≤ 70 mg/dl lub 3,9 mmol/l), które wymaga podania węglowodanów prostych i dostosowania dawek leków obniżających stężenie glukozy,
– klinicznie istotna hipoglikemia ( <54 mg/dl lub 3 mmol/l),
– ciężka hipoglikemia – nie podaje się wartości granicznej; definiowana jest jako stan, w którym w celu poprawy wymagana jest pomoc osób trzecich.

Hipoglikemia – mechanizm jej działania

Skąd bierze się hipoglikemia? Aby to zrozumieć warto przyjrzeć się jednemu z najściślejszych mechanizmów kontrolnych w naszym organizmie -regulacji w stężenia glukozy we krwi. Odbywa się ona w dwóch mechanizmach: metabolicznym oraz hormonalnym.

Pierwszy z nich opiera się o zdolność tkanek do pobierania glukozy – komórki wątroby zdają się mieć możliwość pobierania glukozy w zasadzie bez ograniczeń, podczas gdy w komórkach innych niż wątrobowe proces ten zachodzi w niewielkim stopniu, co stanowi ograniczenie w przyjmowaniu glukozy przez te komórki. Dodatkowo, na szybkość wchłaniania glukozy przez wątrobę oraz tkanki pozawątrobowe wpływają także niektóre enzymy oraz stężenia produktów przemian metabolicznych w organizmie (np. glukokinaza czy glukozo-6-fosforan).

Mechanizm hormonalny opiera się o działanie insuliny (odgrywającej główną rolę w regulacji stężenia glukozy) oraz glukagonu. Insulina jest hormonem wytwarzanym w trzustce i jest uwalniana do krwi jako bezpośrednia odpowiedź na wysokie wartości glikemii. Jedną z jej głównych funkcji jest pobudzanie pobierania glukozy przez komórki tkanki tłuszczowej i mięśniowej (w których nie zachodzi swobodne pobieranie glukozy – insulina jest swoistym „kluczem” umożliwiającym glukozie przeniknięcie do tych komórek).

Efektem działania insuliny jest zmniejszenie stężenia glukozy we krwi (ponieważ glukoza „ucieka” z krwioobiegu do komórek). Glukagon również jest hormonem wytwarzanym przez trzustkę; pojawia się w odpowiedzi na niskie stężenia glukozy we krwi. Pobudza on wątrobę do nasilenia produkcji glukozy i uwolnienia jej do krwioobiegu, a także nasila proces jej tworzenia z innych związków (np. aminokwasów z białek). Ten wzmożony proces tworzenia prowadzi do zwiększenia stężenia glukozy we krwi – ma zatem działanie odwrotne do insuliny.

Hipoglikemia a insulina

Ponieważ hipoglikemia jest stanem, w którym stężenie glukozy jest zbyt niskie, jej występowanie wiąże się bezpośrednio z działaniem insuliny. Istnieją dwa mechanizmy, które mogą powodować występowanie hipoglikemii – insulinozależny oraz insulinoniezależny. W tym pierwszym bezpośrednią przyczyną obniżonego stężenia glukozy jest hiperinsulinemia, czyli zbyt wysokie stężenie insuliny we krwi. Pojawia się ono zwykle w wyniku działania leków (pochodnych sulfonylomocznika) lub przyjęcia zbyt dużej dawki insuliny przez pacjenta z cukrzycą. Do rzadszych przyczyn należą guzy trzustki, wydzielające insulinę oraz inne, wydzielające substancje aktywujące receptory dla insuliny.

W drugim mechanizmie pojawienie się hipoglikemii jest spowodowane nieprawidłowościami w przemianie glukozy, wywołanymi zaburzeniami w procesach glukoneogenezy (tworzenia glukozy z cząsteczek innych niż glukoza) oraz glikogenolizy (rozkładu glukozy zmagazynowanej w formie wielocukru-glikogenu, do pojedynczych cząsteczek). Pojawia się w wyniku ciężkich infekcji, długotrwałego głodzenia, w  niewydolności nadnerczy, ciężkich chorobach wątroby oraz chorobach spichrzeniowych glikogenu.

Podstawową różnicą między nimi jest stężenie insuliny we krwi – w pierwszym mechanizmie jest ono zbyt wysokie, podczas gdy w drugim – zbyt niskie.

Hipoglikemia może dotyczyć także osób z otyłością, które przeszły zabieg zmniejszenia żołądka lub gdy organ ten został częściowo lub całkowicie usunięty (np. w wyniku choroby nowotworowej). W tych przypadkach występuje po posiłku, ponieważ dochodzi do szybszego niż w normalnych (fizjologicznych) warunkach uwolnienia glukozy do krwi, co pociąga za sobą duży wyrzut insuliny i pojawienie się hipoglikemii.

Hipoglikemia – objawy

Teraz wiemy już skąd bierze się hipoglikemia – warto zatem przyjrzeć się także towarzyszącym jej objawom i ich źródle. Podobnie jak wcześniej, można podzielić je na dwie grupy:

– związane z układem współczulnym (którego głównymi przekaźnikami są adrenalina i noradrenalina, zaś funkcją reagowanie na stany stanowiące zagrożenie dla organizmu) – zalicza się do nich pocenie, głód, przyspieszenie pulsu, niepokój, drżenie. Objawy te pojawiają się przy lekkiej hipoglikemii i stanowią swoiste ostrzeżenie dla organizmu.  

– związane z niedostatecznym zaopatrzeniem mózgu w glukozę – należą do nich zaburzenia widzenia, trudności w koncentracji, zaburzenia świadomości, splątanie czy śpiączka. Objawy te pojawiają się przy poważnej hipoglikemii.

Warto także podkreślić, że ciężka hipoglikemia może być stanem zagrażającym życiu.

Źródła:
– 2019 Guidelines on the management of diabetic patients. A position of Diabetes Poland. Clin Diabet 2019; 8, 1.
– Murray R.K., Granner D.K., Mayes P.A., Rodwell V. W.: Biochemia Harpera, wyd. III, PZWL, 1995
– https://www.britannica.com/science/hypoglycemia
– https://emedicine.medscape.com/article/122122-overview