Ciąża jest okresem, w którym stopień odżywiania wpływa na subiektywne postrzeganie jakości życia kobiet. Nadwaga czy otyłość, która często jest wynikiem przekarmienia wywiera duży wpływ na prokreację oraz przebieg ciąży i porodu, jednocześnie stając się realnym zagrożeniem i wyzwaniem dla współczesnej medycyny prenatalnej.

Ciąża jest szczególnym okresem, wiążącym się ze zmianami zachodzącymi w całym organizmie, przyczyniającymi się do stopniowego przyrostu masy ciała. Częstość występowania zaburzeń odżywiania w ostatniej dekadzie zwiększyła się kilkukrotnie. Wśród kobiet w wieku prokreacyjnym nadmierną masę ciała można stwierdzić u 10-15% Polek. Ciąża przyczynia się do zwiększenia przemiany materii, tym samym skutkując przyrostem masy ciała średnio o około 20%. Okres ciąży stanowi czas wzmożonego wydatku  energetycznego, wynikającego z licznych procesów biochemicznych i metabolicznych, a także z koniecznością gromadzenia zapasów. Prawidłowy przyrost masy ciała w ciąży ma znaczący wpływ na przebieg ciąży oraz porodu. Zarówno nadmierny wzrost masy ciała w ciąży jak również zbyt mały może wywierać niekorzystny wpływ na zdrowie kobiety i jej przyszłego potomstwa.

Zmiany masy ciała kobiet w ciąży

Na całkowity przyrost masy ciała w ciąży wpływa masa ciała dziecka ( ok. 3 – 3,5 kg), macica (ok. 1 – 1,5 kg), łożysko (0,5 – 1 kg), piersi (ok. 1 – 2 kg), płyn owodniowy (1 – 1,5 kg), krew oraz inne płyny ustrojowe ( 1,5 – 2 kg), dodatkowa tkanka tłuszczowa (2 – 4 kg).  Nadwaga oraz otyłość, która bardzo często jest wynikiem przekarmienia ma duży wpływ na prokreację oraz wpływa na przebieg ciąż i porodu. Sprawia to, iż pacjentka zaliczana jest do grupy wysokiego ryzyka ze względu na zwiększoną częstość występowania powikłań. Prawidłowość masy ciała można sklasyfikować na podstawie wskaźnika BMI, który przedstawia się w następujący sposób :

– prawidłowa masa ciała ( BMI 18,5 – 24,9)

– nadwaga ( BMI 25,0 – 29,9)

– otyłość I stopnia (BMI  30,0 – 34,9)

– otyłość II stopnia (BMI 35,0 – 39,9)

– otyłość II stopnia – ekstremalna (BMI ≥ 40,0)

Zalecany tygodniowy przyrost masy ciała w ciąży pojedynczej uzależniony jest od wartości wskaźnika BMI. (tabela 1), a prawdopodobieństwo wystąpienia powikłań w ciąży rośnie wprost proporcjonalnie do wartości wskaźnika BMI.

Tabela 1. Przyrost masy ciała w ciąży pojedynczej w zależności od wskaźnika BMI sprzed ciąży [Świątkowska D, Harton A. Poradnik żywienia kobiet w ciąży. Instytut Matki i Dziecka Klinika Położnictwa i Ginekologii. Warszawa 2013.]

Nadmierna masa ciała a ciąża i poród

U otyłych ciężarnych zdecydowanie częściej stwierdza się predyspozycje do występowania różnych położniczych powikłań. Należą do nich m.in. poronienia, stan przedrzucawkowy, rzucawka, nadciśnienie indukowane ciążą, powikłania zakrzepowe, oraz zapalenie pęcherzyka żółciowego. Wśród tej grupy pacjentek częściej również występuje cukrzyca ciążowa, który przyczynia się do makrosomii płodu, tym samym stwarzając ryzyko wystąpienia powikłań położniczych w trakcie porodu, który staje się wyzwaniem dla  położników i ginekologów. Wykonywanie badań diagnostycznych u otyłych ciężarnych jest z reguły utrudnione, gdyż grube tkanki stają się przeszkodą dla urządzeń ultrasonograficznych. U pacjentek tych również częściej występuje konieczność wykonywania zabiegów podczas porodu i konieczność przeprowadzenia porodu za pomocą cięcia cesarskiego oraz wzrasta ryzyko występowania zakażeń okołoporodowych.

Niestety problem otyłych pacjentek nie kończy się wraz z zakończeniem ciąży, bowiem często skutkiem nadmiernego przyrostu masy ciała zostaje otyłość poporodowa, która prowadzi do powikłań ze strony układu sercowo-naczyniowego. Ponadto pojawiająca się cukrzyca ciążowa często wiąże się z wystąpieniem cukrzycy typu 2 w późniejszym wieku.

Niska masa ciała w ciąży

U kobiet z bardzo niską masą ciała przed ciążą oraz ze zbyt niskim przyrostem podczas ciąży, zdecydowanie częściej obserwuje się poród dziecka o niskiej masie urodzeniowej (<2500g). Ponadto niedowaga ciężarnej zwiększa ryzyko poronienia, wewnątrzmacicznego zahamowania wzrostu płodu (IUGR), które często wiąże się z występowaniem powikłań u noworodka tj. niską oceną w skali Apgar, niewydolnością krążenia, zaburzeniami oddychania.. Zbyt niski przyrost masy ciała w ciąży może być przyczyną problemów rozwojowych w okresie dziecięcym, a w późniejszym okresie sprzyjać rozwojowi chorób układu krążenia, nadciśnienia czy cukrzycy.

Wpływ masy ciała na zdrowie dziecka

Badania przeprowadzone przez Światową Organizację Zdrowia wskazują, że urodzeniowa masa ciała noworodka, mieszcząca się w zakresie 3,1 – 3,6 kg (średnio 3,3 kg), rzutuje na  prawidłowy i optymalny rozwój płodu. Istnieje zależność pomiędzy stopniem otyłości kobiety podczas ciąży, a występowaniem u jej potomstwa wad wrodzonych. Z otyłością znacząco koreluje gorszy stan urodzeniowy dziecka. Wraz ze wzrostem wskaźnika masy ciała (BMI) znacząco zwiększa się ryzyko pojawienia różnych nieprawidłowości związanych zarówno ze zdrowiem fizycznym jak również psychicznym.

Styl życia  w ciąży

Stan odżywienia kobiety w ciąży oraz w trakcie jej trwania wpływają na prawidłowy przebieg ciąży, porodu i połogu, rozwój dziecka oraz stan zdrowia ciężarnej. Sposób odżywiania w ciąży oraz prozdrowotne zachowania ciężarnej stanowią integralny element okresu prenatalnego i rzutują na przyszłość potomstwa. Ciąża jest okresem, w którym organizm powinien być w pełni przygotowany między innymi poprzez racjonalne i zbilansowane odżywianie. Zróżnicowana dieta pozwoli na dostarczenie organizmowi wszystkich niezbędnych składników odżywczych, dlatego dieta kobiety ciężarnej powinna charakteryzować się różnorodnością spożywanych posiłków. Dobowe zapotrzebowanie na energię w czasie ciąży w I trymestrze nie zmienia się, w II wzrasta o 360 kcal/dzień, natomiast w III o 475 kcal/dzień w porównaniu z zapotrzebowaniem przed ciążą.

Nie ma wątpliwości co do konieczności wykonywania umiarkowanego wysiłku fizycznego przez kobiety w ciąży o przebiegu fizjologicznym. Aktywność fizyczna w ciąży pozwala na zmniejszenie dolegliwości związanych z ciążą (bóle lędźwiowo-krzyżowe, żylaki, zaparcia), poprawia wydolność krążeniowo-oddechową organizmu oraz zapewnia prawidłowy przyrost masy ciała. Ponadto przyczynia się do zwiększenia siły mięśniowej  oraz zakresu ruchomości stawów, co sprzyja efektywniejszym skurczom macicy i skróceniu czasu porodu. Aktywność fizyczna w ciąży wpływa korzystnie na ocenę noworodka w skali Apgar, a po porodzie pozwala na szybszy powrót do formy sprzed ciąży.

Z dostępnych badań odnotowano, iż aktywność fizyczna jest czynnikiem, który skutecznie zapobiega powstawaniu depresji poporodowych, które są wynikiem licznych zmian hormonalnych. Aktywność wciąży powinna być dostosowana do możliwości psychofizycznych ciężarnej. Odpowiednia dobrana intensywność oraz formy podejmowanej aktywności powinny spełniać role ogólnorozwojowe i wzmocnić wybrane partie mięśni. Każda chęć podjęcia aktywności fizycznej przez ciężarną powinna być skonsultowana z lekarzem nadzorującym ciążę, w celu wyeliminowania ewentualnych przeciwwskazań.

 Bibliografia

1. Medard L. Otyłość a ciąża, poród i stan zdrowia w późniejszym okresie życia kobiety. Ośrodek Badań nad Płodnością i Niepłodnością w Warszawie.
2. Omanwa K., Zimmer M., Tlolka J. i wsp. Niski BMI przed zajściem w ciążę: czy jest czynnikiem ryzyka porodów przedwczesnych i niskiej masy urodzeniowej noworodków ? Ginekol. Pol. 2016; 77(8): 618-621.
3. Banyś J, Bukowska B, Dziwulska M, Gojny Ł, Grzęda M, Florjański
   Aktywność fizyczna u kobiet w ciąży o przebiegu fizjologicznym. Pielęgniarstwo i Zdrowie Publiczne 2016; 6(2): 134-147.