Stres tak powszechny we współczesnym świecie, jest naturalnym elementem naszego funkcjonowania. Wszystkie systemy społeczne w jakich żyjemy, w większym lub mniejszym stopniu wpływają na nasz układ nerwowy do czego przyzwyczajamy się od dziecka. Czy zatem jest on nam potrzebny? Czy jest naszym wrogiem? Jak może wpływać na nasze zdrowie?

Różne formy stresu

Według Hansa Selyego, pioniera badań nad stresem, jest on niespecyficznym, alarmowym stanem organizmu. Pojawia się w konsekwencji realnego bądź postrzeganego zagrożenia [1]. Nowoczesna psychologia najczęściej skłania się do definicji, w której stres jest zachwianiem równowagi między zasobami, czy też możliwościami człowieka a wymaganiami jakie stawia przed nim otoczenie [2]. 

Zacznijmy od tego czy stres jest nam potrzebny? Świetnie tą kwestię opisuje autor książki „Dlaczego zebry nie mają wrzodów?”. W sytuacji zagrożenia życia, np. w wyniku wypadku hormony, między innymi adrenalina i noradrenalina mobilizują nasz układ współczulny do działania. To one wydzielają się jako pierwsze. Adrenalina i noradrenalina działają głównie na układ krążenia. Kortyzol zwiększa ich działanie oraz podnosi stężenie glukozy we krwi. Wtedy walczymy o życie, nie myślimy o trawieniu czy prokreacji. Dzięki pobudzeniu możemy w sytuacji zagrożenia, mobilizować organizm do walki, czy też ucieczki z miejsca, które nam zagraża. Wtedy stresor, działa jak przycisk mobilizujący nasz organizm do przetrwania. Jest to przykład stresu krótkotrwałego. Pomaga nam on „zarządzać” często nowymi, niebezpiecznymi sytuacjami i je po prostu przetrwać [3].

Stres przewlekły, chroniczny trwa znacznie dłużej. Przyczyn tej formy stresu może być wiele, jak chociażby długotrwały lęk przed utratą pracy, utrata płynności finansowej, mobbing w pracy, złe relacje z ludźmi, relacje rodzinne, obecna sytuacja na świecie związana z pandemią.

Chroniczny stres a zdrowie

Stan zapalny

Stres przewlekły zwiększa stan zapalny w organizmie, co generuje jeszcze większy stres. Może on odgrywać znacząca rolę w rozwoju i utrzymaniu otyłości u osób, których poziom glikokortykoidów (m.in. kortyzol, kortykosteron) utrzymuje się na wyższym poziomie [4]. Kolejne badanie sugeruje, że u części osób z otyłością brzuszną, poziom kortyzolu jest wyższy. Wykazano, że wzrasta wtedy spożycie żywności bogatej w cukry proste i tłuszcz [5].

Układ odpornościowy

Skutkiem utrzymującego się stresu jest również znaczne upośledzenie układu odpornościowego. Tak zwany ostry, nagły stres zwiększa odporność na infekcje. Przedłużanie się stresu, zmienia ten mechanizm i u osób przewlekle zestresowanych zdolność organizmu do wytworzenia silnej odpowiedzi immunologicznej podczas infekcji maleje. Dodatkowo może on pogorszyć przebieg chorób autoimmunizacyjnych [3, 10].

Mózg

Mózg jest centralnym organem stresu. To on decyduje co jest nowe i prawdopodobnie zagrażające naszemu życiu a tym samym „stresujące”. Zarówno dorosły, jak i rozwijający się mózg posiada niezwykłą zdolność do adaptacji w odpowiedzi na stresujące wydarzenia. Jednak stres może wpływać na nieprawidłowe działania neuroprzekaźników, zaburzać podejmowanie decyzji, powodować lęk i zaburzenia nastroju, problemy z koncentracją. Jeżeli taki stan utrzymuje się krótko, może mieć charakter adaptacyjny. Problem może pojawić się w sytuacji stresu przewlekłego, utrzymującego się znacznie dłużej. Zachodzące zmiany w hipokampie, wpływają wtedy na nasze zdolności poznawcze, miedzy innymi na uczenie i pamięć [6].

Trawienie

Kolejnym aspektem są zaburzenia trawienia. W chwili stresu organizm „nie skupia się” na trawieniu. Coraz częściej badany jest związek między fizjologią układu nerwowo- żołądkowo- jelitowego a stresem. Nikogo już nie dziwi promowanie „uważnego jedzenia” w celu poprawy trawienia. Jedzenie w biegu, pośpiechu, nie sprzyja zdrowiu a tym samym jedzenie w sytuacji ciągłego napięcia. Uważność jest integralną częścią radzenia sobie ze stresem [7].

Czynnościowe zaburzenia przewodu pokarmowego jak FD- dyspepsja czynnościowa czy IBS- zespół jelita nadwrażliwego, są silnie skorelowane ze stresem. Sytuacje stresowe wyzwalają i nasilają objawy przewodu pokarmowego. Nieprzystosowanie do stresu i negatywnych emocji odgrywa również istotną rolę w modulowaniu nadwrażliwości jelita grubego, który przyczynia się do IBS [8].

Choroba wieńcowa

Kolejne badania przedstawiają związek przewlekłego stresu z wystąpieniem ryzyka choroby wieńcowej. Osoby narażone na długotrwały stres w pracy, samotne, izolowane społecznie, mają zwiększone ryzyko wystąpienia pierwszego incydentu sercowo- naczyniowego [9].

Płodność

Jak już wspomniałam podczas stresu organizm nie myśli o trawieniu i prokreacji. Jak więc stres wpływa na zdolność rozmnażania się? Związek między stresem a niepłodnością jest przedmiotem dyskusji od wielu lat. Niepłodność wywołuje stres, mniej jasne jest czy stres powoduje bezpłodność? [11]. Robert M. Sapolsky w książce „Dlaczego zebry nie mają wrzodów?”, sugeruje, że stres może powodować problemy reprodukcyjne zarówno u kobiet jak i mężczyzn. Zaburzenia miesiączki,  pracy hormonów płciowych, zaburzenia libido, obniżenie wydzielania testosteronu i zaburzenia erekcji są częściowo wynikiem przewlekłego stresu [3].

Bibliografia

[1] Wilczkowski M., Nie stresuj się!- czyli o różnych aspektach stresu i badaniach nad stresem, Wrzechświat 2019, 120 (10-12): 223-231.

[2] Grygorczuk A., Pojęcie stresu w medycynie i psychologii, Psychiatria 2008, 5 (3): 111-115.

[3] Sapolsky R.M., Dlaczego zebry nie mają wrzodów? Psychofizologia stresu., PWN, Warszawa 2010.

[4] Van der Valk E.S, Savas M., Van Rossum E.F.C., Stress and Obesity: Are There More Susceptible Individuals? Current Obesity Reports, 2018; 7(2): 193 – 203.

[5] Hewagalamulage S.D, Lee T.K., Clarke I.J, Henry B.A., Stress, cortisol, and obesity: a role for cortisol responsiveness in identifying prone to obesity, Domest. Anim. Endocrinol. 2016, 56:112-20.

[6] McEwen B.S., Neurobiological and Systemic Effects of Chronic Stress, Chronic Stress (Thousand Oaks.), 2017; doi.org/10.1177%2F2470547017692328

[7] Cherpak Ch.E., Mindful Eating: A Review Of How The Stress-Digestion-Mindfulness Triad May Modulate And Improve Gastrointestinal And Digestive Function, IMCJ, 2019; 18(4): 48-53.

[8] Jiang Y., Greenwood-Van Meerveld B.C., Johnson A., Travagli R.A., Role of estrogen and stress on the brain-gut axis, American Journal of Physiology- Gastrointest. Liver Physiol., 2019; 317(2): 203-209.

[9]  Steptoe A., Kivimäki M., Stress and cardiovascular disease, National Library of Medicine, 2012; 9(6): 360-70.

[10]  Dragoş D., Tănăsescu M.D., The effect of stress on the defense systems, Journal of Medicine and Life, 2010; 3(1): 10-18.

[11] ROONEY K.L., DOMAR A.D., The relationship between stress and infertility, Dialogues Clin. Neurosci., 2018; 20(1): 41-47.