Polskie Towarzystwo Diabetologiczne co roku publikuje i aktualizuje zalecenia oraz rekomendacje dla lekarzy i specjalistów dotyczące leczenia, diagnostyki i edukacji zdrowotnej pacjentów z cukrzycą. Najnowsze – z 2023 roku – rekomendacje uwzględniają wiele farmakologicznych i niefarmakologicznych działań mających na celu poprawę zdrowia i jakości życia pacjentów z cukrzycą, a także profilaktykę i działania zapobiegawcze rozwojowi cukrzycy. W niniejszym artykule przedstawimy zalecenia związane z terapią behawioralną w leczeniu cukrzycy, na podstawie aktualnych Zaleceń PTD 2023. 

Czym jest terapia behawioralna?

W dużym uproszczeniu, jest to analiza i modyfikacja zachowań pacjenta. Terapia behawioralna jest rekomendowana pacjentom z cukrzycą typu 1 i 2, niezależnie od wieku, płci i “stażu” choroby. 

Jej podstawowy element, stanowi edukacja zdrowotna i wsparcie emocjonalne prowadzone przez dietetyka, lekarza, pielęgniarkę diabetologiczną czy edukatora diabetologicznego. Taka edukacja opiera się przede wszystkim na zagadnieniach związanych z prawidłowym, urozmaiconym i zbilansowanym żywieniem, regularną aktywnością fizyczną, unikaniem palenia tytoniu i spożywania alkoholu, odpowiednią ilością snu, a także z psychologicznymi aspektami stylu życia, takich jak m.in. redukcja stresu. Wykorzystuje się do tego różne techniki i metody, np. telemedycynę.

Zalecenia dietetyczne dla osób z cukrzycą

Główne cele dla osób z cukrzycą

• prawidłowe (bliskie normy) stężenia glukozy w osoczu krwi w celu prewencji powikłań cukrzycy
• optymalne stężenia lipidów i lipoprotein w surowicy
• optymalne wartości ciśnienia tętniczego krwi w celu redukcji ryzyka chorób naczyń
• prawidłowa masa ciała.

Edukacja żywieniowa w cukrzycy

Specjalista powinien udzielić spersonalizowanych porad żywieniowych. W tym:

• indywidualnie wyliczonej kaloryczności diety,
• rozkładu energii na posiłki w ciągu dnia,
• źródeł witamin, składników mineralnych, fitozwiązków,
• produktów, których powinno się unikać.

Zadaniem specjalisty jest również zachęcanie do przestrzegania zasad prawidłowego żywienia, takich jak:

• kontrolowanie wielkości porcji zwyczajowo konsumowanej żywności,
• kontrolowanie ilości spożywanych węglowodanów w całej diecie i poszczególnych posiłkach,
• ograniczenie żywności zawierającej węglowodany łatwoprzyswajalne, w tym cukry dodane i wolne cukry (free sugars),
• regularne spożywanie posiłków, w tym śniadania,
• wolne tempa spożywania posiłków.

Co ważnie, nie istnieje jedna uniwersalna dieta dla wszystkich osób. Można stosować różne diety, m.in.. dietę śródziemnomorską, dietę DASH, dietę fleksitariańską, diety roślinne.

Węglowodany – najważniejszy element diety w cukrzycy

Węglowodany są podstawowym makroskładnikiem diety determinującym okołoposiłkowe zapotrzebowanie na insulinę. Kluczowym elementem edukacji dietetycznej osób z cukrzycą typu 1 powinno być szkolenie w zakresie rozpoznawania i szacowania zawartości węglowodanów w posiłku dla optymalizacji dawkowania insuliny. Osoby z cukrzycą typu 2 powinny być edukowane w zakresie kontroli wielkości porcji oraz udziału węglowodanów w poszczególnych posiłkach i całej diecie.

Najważniejsze elementy diety

Węglowodany

W większości przypadków powinny stanowić około 45% całodziennej energii. Pamiętaj o spożywaniu produktów o niskim indeksie glikemicznym.  Głównym źródłem węglowodanów powinny być pełnoziarniste produkty zbożowe.

Słodziki

Słodziki mogą być stosowane – wg dawek zalecanych przez producentów.

Fruktoza

Spożycie fruktozy to max. 50g, jednak nie należy zamiennie stosować fruktozy z cukrem.

Błonnik

Błonnik – 25g lub 15g/1000 kcal to minimalna dobowa dawka błonnika pokarmowego. Błonnik powinien znaleźć się w co najmniej 2 porcjach pełnoziarnistych produktów zbożowych oraz 3 porcji warzyw bogatych w błonnik.

Tłuszcze

Tłuszcze – powinny stanowić około 25-40% wartości energetycznej diety. Najważniejsza jest jakość tłuszczów. Kwasy tłuszczowe nasycone – jaka ilość? Najlepiej do 10% wartości energetycznej diety. Zalecane są tłuszcze roślinne za wyjątkiem palmowego i kokosowego.

Białko

Białko – 15-20%, czyli około 1,5g/kg m.c./dobę. U osób z nadmierną masą ciała ilość białka może być zwiększona do 30%. Taka ilość zapewni większą sytość, czyli ułatwi redukcję masy ciała i ułatwi jej utrzymanie. Jeśli masz problemy z nerkami to ilość białka powinna być zmniejszona i stanowić około 0,8-1g/kg m.c./dobę.

Alkohol

Spożywanie alkoholu nie jest zalecane. Osoby z cukrzycą muszą być świadome, że alkohol hamuje uwalniane glukozy z wątroby, czyli sprzyjać hipoglikemii. Dopuszcza się spożycie czystego alkoholu etylowego w ilości nie większej niż 20g/dzień u kobiet oraz 30g/dzień u mężczyzn. Natomiast osoby z hipertriglicerydemią, neuropatią i zapaleniem trzustki nie powinny spożywać alkoholu w żadnej ilości!

Sól

Sól – jej ilość nie powinna przekraczać 5g/dobę (2300mg sodu/dobę). Ta dawka uwzględnia sól ze wszystkim źródeł, zarówno produkty zawierające sól, jak i solenie potraw.

Aktywność fizyczna w cukrzycy – czy warto ją podejmować?

Oczywiście TAK. Wręcz należy ją podejmować, ze względu na wielokierunkowe korzyści. Jest nierozdzielną częścią prawidłowego, kompleksowego postępowania w leczeniu cukrzycy.

Korzyści z aktywności fizycznej w cukrzycy

Wysiłek fizyczny wpływa korzystnie na wrażliwość na insulinę, kontrolę glikemii, profil lipidowy, sprzyja redukcji masy ciała, wpływa także korzystnie na nastrój, nawet u osób z depresją.

Na początku aktywność fizyczna powinna być umiarkowana i dostosowana do możliwości pacjenta. Najważniejsze, aby wysiłek był regularny, przynajmniej co 2-3 dni, a jeśli jest możliwość to codziennie. Można zacząć od 5-10 minut ćwiczeń wstępnych a na koniec dodać ćwiczenia uspakajające.

Podczas wysiłku należy zwrócić uwagę na odpowiednie nawodnienie. Należy również zbadać poziom glukozy, aby nie doszło do hipoglikemii. U pacjentów z cukrzycą, istnieje ryzyko uszkodzenia stóp, dlatego trzeba zadbać o ich odpowiednią pielęgnację i wygodne obuwie.

Jaka forma aktywności fizycznej będzie najlepsza dla pacjentów z cukrzycą?

Odpowiednią formą wysiłku u osób z cukrzycą (przy współwystępowaniu nadwagi lub otyłości), w każdym wieku jest nordic walking. Natomiast w grupie osób z cukrzycą typu 2 w wieku >65. roku życia i/lub z nadwagą rekomendowany jest szybki (do zadyszki) spacer, 3–5 razy w tygodniu (około 150 minut/tydzień).

W celu najlepszych efektów, należy ograniczać czas spędzany (bez przerw) w pozycji siedzącej. Jeśli mamy możliwość wstać, wstańmy, przejdźmy się, porozciągajmy. Wykorzystujmy schody zamiast windy, rzadziej korzystajmy z samochodu, szczególnie jeśli do pokonania są niewielkie odległości, korzystajmy z innych form spontanicznej, codziennej aktywności fizycznej (NEAT). 

Sen – czy jest taki ważny?

Higiena snu stanowi jeden z ważnych elementów zdrowego trybu życia. Osoby chorujące na cukrzycę mogą mieć zaburzoną zarówno jakość, jak i jego długość. Niestety zła jakość snu może pogorszyć wyrównanie metaboliczne i tym samym spowodować więcej problemów. Na co zwrócić uwagę? Zastanów się kiedy spożywasz ostatni posiłek, jakiej on jest jakości? Czy kontrolujesz glikemię? Czy unikasz czynników, które mogą prowadzić do hiper-/hipoglikemii? Czy stosujesz leczenie zapewniające stabilizację i optymalizację glikemii w nocy? Odpowiedz na te pytania i omów je ze specjalistą, żeby poprawić jakość swojego snu. 

Rzucanie palenia

Jeśli jesteś osobą palącą tytoń w tym momencie lub w przeszłości – ustal:

• wiek, w którym zacząłeś palić tytoń
• czas palenia
• liczbę wypalanych papierosów
• próby porzucenia nałogu oraz długość ich trwania
• czas, w którym udało Ci zerwać z nałogiem.

Eliminacja palenia tytoniu jest bardzo ważna dla ogólnego zdrowia, a u osób z cukrzycą szczególnie. Palenie papierosów może pogarszać leczenie cukrzycy, zwiększać ryzyko powikłań, a także zwiększać ryzyko chorób serca, nowotworów, chorób płuc i innych.

Czy redukcja masy ciała może pomóc?

Tak! Prawidłowa masa ciała pozwala zachować optymalną kontrolę metaboliczną cukrzycy. Główne znaczenie ma odpowiednia kaloryczność diety. Powinna ona być indywidualnie dostosowana do każdej osoby oraz uwzględniać wiek, aktywność fizyczną i aktualną masę ciała. Jeśli potrzebny jest deficyt – należy go ustalić indywidualnie. Redukcja musi przebiegać powoli (około 0,5-1 kg/tydzień). Już zmniejszenie masy ciała o 5% powoduje wymierną poprawę kontroli glikemii, lecz optymalna redukcja masy ciała powinna wynosić minimum 7%. Deficyt o wartość 500-750 kcal uznaje się za bezpieczny. Od czego zacząć redukcję masy ciała? Zacznij od zmniejszenia porcji posiłków 🙂 A jeśli nie wiesz co jeszcze możesz zrobić – udaj się do dietetyka, na pewno Ci pomoże.

Źródło:
Polskie Towarzystwo Diabetologiczne: Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u osób z cukrzycą 2023. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego. Curr. Top Diabetes, 2023;