Zespół policystycznych jajników (PCOS) to zaburzenie, które dotyczy od 6 do 10% kobiet w wieku reprodukcyjnym. Charakteryzuje je szereg objawów wynikających z nadmiaru androgenów, tak zwanych „męskich” hormonów płciowych. Co z tym wspólnego ma insulinooporność? 

Zespół policystycznych jajników – co to jest?

Zespół policystycznych jajników (w skrócie ang. PCOS) to zaburzenie, które charakteryzuje zespół różnych objawów. Wśród nich, według kryteriów rotterdamskich, służących do diagnozy PCOS, znajdują się:

• Hiperandrogenizm – podwyższony poziom androgenów we krwi lub cechy typowe dla hiperandrogenizmu (nadmierne owłosienie typu męskiego, zwane hirsutyzmem i/lub trądzik).

• Zaburzenia owulacji – stwierdza się to na podstawie zbyt krótkich (a więc krótszy niż 21 dni) lub zbyt długich cykli menstruacyjnych (dłuższych niż 35 dni). Jednak występowanie owulacji w danym cyklu najlepiej potwierdzić badaniami stężenia hormonów.

• Obraz policystycznych jajników w badaniu USG – w jajniku występuje co najmniej 12 tzw. pęcherzyków antralnych czyli niedojrzałych pęcherzyków zawierających jajeczko.

Występowanie 2 z trzech wymienionych podpunktów pozwala na stwierdzenie zespołu policystycznych jajników. Jednak temu zaburzeniu mogą towarzyszyć również inne schorzenia.

Insulinooporność a PCOS

Insulinooporność to częsty stan towarzyszący policystycznym jajnikom. Niektóre źródła podają, że insulinooporność i związana z nią hiperinsulinemia (a więc podwyższony poziom insuliny) przyczyniają się do rozwoju PCOS. Dzieje się tak, ponieważ insulina oprócz tego, że „dostarcza” glukozę do komórek, pełni jeszcze szereg innych funkcji. Jedną z nich jest pobudzanie komórek osłonek pęcherzyków w jajnikach do produkcji hormonu LH. Hormon ten umożliwia produkcję androgenów (tzw. „hormonów męskich” jak m.in. testosteron, androstendion, dehydroepiandosteron czy DHEA-S), przyspiesza dojrzewanie pęcherzyków w jajniku (stąd taki obraz policystycznych jajników).

Niedobór innego hormonu – FSH, który odpowiada za wzrost pęcherzyków, aby te mogły owulować i wypuścić jajeczko gotowe do zapłodnienia, powoduje, że finalnie pęcherzyki te nie mogą wypuścić jajeczka, ponieważ są za małe – finalnie nie dochodzi do owulacji – stąd jej zaburzenia przy PCOS.

Także insulina w rozwoju PCOS odgrywa bardzo istotne znaczenie.

Rodzaje zespołu policystycznych jajników

Z racji tego, że do diagnozy zespołu policystycznych jajników potrzeba występowania 2 z 3 podpunktów, wyróżnia się 4 kombinacje PCOS:

1) Występowanie wszystkich czynników na raz (a więc hiperandrogenizm połączony z zaburzeniami owulacji i obrazem policystycznych jajników w USG),

2) Występowanie hiperandrogenizm z zaburzeniami owulacji,

3) Występowanie hiperandrogenizm wraz z obrazem policystycznych jajników,

4) Występowanie zaburzeń owulacji połączone z obrazem policystycznych jajników.

Postępowanie przy PCOS – czym się różni od tego przy IO?

Literatura naukowa zaleca, aby, ze względu na ważną role insuliny w rozwoju PCOS i częstym występowaniu insulinooporności, w dietoterapii stosować dietę o niskim indeksie glikemicznym. Badania naukowe z udziałem kobietom z zespołem policystycznych jajników pokazują, że dieta ta, bez względu czy jest stosowana w celu redukcji masy ciała czy tez nie, istotnie obniża poziom insuliny. Oprócz zmniejszenia stanu insulinooporności wpływa to również na produkcję androgenów – zauważono istotny spadek stężenia testosteronu oraz poprawę w regularności cykli, a więc zwiększenie występowania cykli owulacyjnych.

Istotna role odgrywa tutaj również redukcja masy ciała, z racji częstego współwystępowania problemu nadmiernej masy ciała u kobiet z PCOS. Często wskazuje się również pozytywne działanie metforminy w leczeniu PCOS, która poprzez zwiększanie wrażliwości komórek na insulinę może obniżać jej poziom i skutkować podobnym efektem co wcześniej wspomniana dieta z niskim indeksem glikemicznym.

Podsumowanie

Podsumowując, zespół policystycznych jajników i insulinooporność to często występujący duet schorzeń u kobiet w wieku reprodukcyjnym. Znaczną role odgrywa w nim insulina i jej działanie wzmagające produkcję androgenów, a co za tym idzie objawów PCOS jak hirsutyzm czy trądzik, a także zaburzenia owulacji. Badania naukowe pokazują, że działanie poprzez stosowanie diety o niskim indeksie glikemicznym pomoże w znacznym stopniu opanować te dolegliwości poprzez zwiększenie wrażliwości komórek na insulinę i ustabilizowanie jej poziomu.

Bibliografia:
1) McCartney C.R. i wsp., Polycystic Ovary Syndrome, N Engl J Med. 2016, 375 (1): 54-64
2) Pasqali R. i wsp., PCOS Forum: Research in Polycystic Ovary Syndrome Today and Tomorrow, Clin Endocrinol (oxf) 2011, 74(4): 424-433
3) Feldman Witchel S., Oberfield S.E., Pena A.S., Polycystic Ovary Syndrome: Pathophysiology, Presentation, and Treament With Emphasis on Adolescent Girls, Journal of the Endocrine Society 2019, 3(8): 1545-1573
4) Havelock J., Polycystic Ovary Syndrome, BCMJ 2018, 60(4): 210-216
5) Milewicz A. i wsp., The polycystic ovary syndrome: a position statement from the Polish Society of Endocrinology, the Polish Society of Gynaecologists and Obstetricians, and the Polish Society of Gynaecological Endocrinology, Endokrynologia Polska 2018, 69(4): 328-344
6) Marsh K.A. i wsp., Effect of a low glycemic index compared with a conventional healthy diet on polycystic ovary syndrome, The American Journal of Clinical Nutrition 2010, 92(1): 83-92
7) Shishehgar F. i wsp., Does a restricted energy low glycemic index diet have a different effect on overweight women with or without polycystic ovary syndrome?, BMC Endocr Discord 2019, 19:93
8) Barr S. i wsp., An Isocaloric Low Glycemic Index Diet Improves Insulin Sensitivity in Women with Polycystic Ovary Syndrome, Journal of the Academy of Nutrition and Dietetics 2013, 113(11):1523-1531