Kilkaset lat temu głównym problemem zdrowotnym były choroby zakaźne. Świat walczył z szerzącą się w zastraszającym tempie epidemią dżumy, cholery czy tyfusu. Dziś mało kto pamięta o tych chorobach. Ich miejsce zajęły choroby cywilizacyjne, które są ogromnym wyzwaniem dla współczesnej medycyny. Jedną z nich jest miażdżyca, która stanowi poważny problem. Zwłaszcza biorąc pod uwagę fakt, że choroby układu krążenia są jedną z głównych przyczyn zgonów w naszym kraju. Dlatego często pojawia się pytanie – jakie są czynniki rozwoju miażdżycy i jak możemy się przed nią uchronić? Czy istnieje związek między miażdżycą, a insulinoopornością?
Miażdżyca – choroba XXI wieku
Miażdżyca obok kilku innych chorób, takich jak m.in. nadciśnienie tętnicze, choroby nowotworowe czy cukrzyca zaliczana jest do chorób cywilizacyjnych. Jak sama nazwa sugeruje są to choroby związane z rozwojem współczesnej cywilizacji. Tempo naszego życia cały czas przyspiesza, więc w związku z tym nie zawsze mamy czas na to, aby zwracać uwagę na to co jemy, a co dopiero mówić o połączeniu zdrowej diety z regularną aktywnością fizyczną. Niezdrowy styl życia to prosta droga do rozwoju chorób cywilizacyjnych w tym miażdżycy.
Jak powstaje miażdżyca?
Miażdżyca to inaczej proces zapalny o przewlekłym charakterze, który dotyczy aorty oraz tętnic o średniej wielkości. Cały cykl powstawania zmian miażdżycowych polega na gromadzeniu się w przestrzeni między śródbłonkiem, a warstwą mięśniową złogów. Składają się one z makrofagów, lipoprotein o małej gęstości (LDL), komórek piankowatych oraz pozakomórkowych skupisk cholesterolu. Tak powstają pasma tłuszczowe, które są najwcześniejszym stadium zmian miażdżycowych. Z upływem czasu do pasm tłuszczowych dołączają elementy włókniste tkanki łącznej, co prowadzi do powstania blaszki miażdżycowej, która wpuklając się do światła naczynia powoduje jego zwężenie i tym samym ogranicza przepływ krwi. Może dojść również do rozerwania blaszki co powoduje wewnątrznaczyniowe wykrzepianie, zamknięcie światła naczynia i zahamowania przepływu krwi. Konsekwencją tego może być zawał serca lub udar mózgu.
Kliniczne objawy procesu miażdżycowego, czyli wspomniany wcześniej zawał serca, udar mózgu czy choroba wieńcowa są jedną z najczęstszych przyczyn zgonów w krajach cywilizacji zachodniej. Dlatego uwaga współczesnej medycyny skupia się na poszukiwaniu skutecznych metod do zapobiegania i leczenia miażdżycy. Dziś coraz więcej mówi się o tym, że jedną z nich może być przestrzeganie zasad zdrowego stylu życia już od najmłodszych lat.
Czy istnieje związek między insulinoopornością, a miażdżycą?
Insulinooporność to jeden z podstawowych czynników patogenetycznych zespołu metabolicznego, a jego składowe odgrywają znaczącą rolę w powstawaniu miażdżycy. W celu rozpoznania zespołu metabolicznego można zastosować najnowsze kryteria zaproponowane w 2005 roku. Powstały one na podstawie modyfikacji Trzeciego Raportu Narodowego Programu Edukacji Cholesterolowej na temat wykrywania, oceny i leczenia hipercholesterolemii u osób dorosłych (NCEP-ATPIII). Zgodnie z nimi, zespół metaboliczny, który wiąże się z podwyższonym ryzykiem miażdżycy. Rozpoznaje się go w przypadku wystąpienia co najmniej trzech z pięciu czynników, takich jak:
stężenie glukozy we krwi na czczo ≥ 100 mg/dL (≥ 5,6 mmol/L) lub stosowanie leków, które obniżają stężenie glukozy
otyłość centralna, czyli obwód pasa ≥ 102 cm u mężczyzn i ≥ 88 cm u kobiet
stężenie frakcji HDL cholesterolu we krwi <40 mg/dL (<1,03 mmol/L) u mężczyzn i <50 mg/dL (1,3 mmol/L) u kobiet albo leczenie obniżonego stężenia cholesterolu frakcji HDL
stężenie triglicerydów we krwi ≥ 150 mg/dl (≥ 1,7 mmol/L) albo leczenie hipertriglicerydemii
ciśnienie tętnicze skurczowe ≥ 130 mm Hg albo rozkurczowe ≥ 85 mm Hg (lub leczenie nadciśnienia tętniczego krwi)
Insulinooporność może wiązać się z ryzykiem wystąpienia miażdżycy również ze względu na to, że razem z zaburzeniami czynności funkcji wydzielniczych komórek β trzustki zaliczana jest do podstawowych mechanizmów patogenetycznych rozwoju cukrzycy typu drugiego. Insulinooporności, a także cukrzycy typu drugiego towarzyszy często tzw. ”triada lipidowa”. Jest to fenotyp lipidowy, dla którego charakterystyczne jest zmniejszone stężenie cholesterolu HDL, obecność małych oraz gęstych LDL oraz hipertriglicerydemia. Są to czynniki, które wiążą się ze zwiększonym ryzykiem rozwoju miażdżycy, więc śmiało można zatem powiedzieć, że istnieje związek między insulinoopornością, a miażdżycą. Wymaga to kompleksowego podejścia do leczenia, ale ważne jest również zwrócenie uwagi na to, jak ważną rolę odgrywa tu modyfikacja stylu życia.
Jakie zmiany wprowadzić w diecie, aby uchronić się przed miażdżycą?
Dieta to jeden z nieodłącznych elementów profilaktyki, a także leczenia miażdżycy. Jeśli chcemy uchronić się przed jej rozwojem lub wspomóc jej leczenie, powinniśmy zastosować się do poniższych wskazówek.
1. Zwróć uwagę na kaloryczność diety. Powinna ona być dopasowana do indywidualnych potrzeb Twojego organizmu, tak aby zapewnić utrzymanie prawidłowej masy ciała.
2. Ogranicz spożycie produktów, które stanowią źródło nasyconych kwasów tłuszczowych oraz tłuszczów trans. Przyczyniają się one do rozwoju miażdżycy poprzez zwiększanie stężenia cholesterolu całkowitego, cholesterolu LDL, a także działanie prozapalne. Ich źródłem są, m.in. tłuste gatunki mięs (gęś, kaczka, baranina, wieprzowina), boczek, parówki, metka, smalec, olej palmowy, produkty „fast food”, ciastka, krakersy, pączki.
3. Wprowadź do diety tłuszcze roślinne będące źródłem nienasyconych kwasów tłuszczowych. Jednonienasycone kwasy tłuszczowe, których źródłem jest, m.in. oliwa z oliwek i olej rzepakowy powodują zmniejszenie stężenia cholesterolu całkowitego, cholesterolu LDL i jednocześnie wzrost stężenia cholesterolu HDL. Z kolei wielonienasycone kwasy tłuszczowe omega-3 pochodzące, m.in. z tłustych ryb morskich, oleju lnianego, orzechów włoskich mają silne działanie przeciwzapalne.
4. Zwiększ spożycie warzyw, które wzbogacają dietę w błonnik pokarmowy, witaminy oraz polifenole o działaniu przeciwzapalnym.
5. Włącz do diety produkty bogate w błonnik pokarmowy.
Oprócz zaleceń żywieniowych warto wspomnieć, że ważną rolę zarówno w profilaktyce, jak i w leczeniu insulinooporności i miażdżycy odgrywa regularna aktywność fizyczna. Jej intensywność oraz forma powinna być dopasowana do naszego stanu zdrowia. Należy ją przy tym zaplanować tak, aby była dla nas źródłem przyjemności, a nie przymusu.
BIBLIOGRAFIA
Andrzej Beręsewicz, Agnieszka Skierczyńska, Miażdżyca — choroba całego życia i całej populacjikrajów cywilizacji zachodniej , Choroby Serca i Naczyń 2006, tom 3, nr 1, 1– 6.
Bazzano LA, He J, Ogden LG, et al. Fruit and vegetable intake and risk of cardiovascular disease in US adults: The First National Health and Nutrition Examination Survey epidemiologic follow-up study. Am J Clin Nutr 2002, 76: 93-93.
Buttriss JL, Stokes CS. Dietary fibre and health: an overview. Br Nutr Found Nutr Bull 2008, 33: 186-200.
Executive Summary of the Third Report of the National Cholesterol Education Program (NCEP) Expert Panel on Detection, Evaluation, and Treatment of High Blood Cholesterol in Adults (Adult Treatment Panel III). JAMA 2001, 285, 2484.
Grundy S.M., Cleeman J.I., Daniels S.R. i wsp. Diagnosis and management of the metabolic
syndrome. An American Heart Association/National Heart, Lung, and Blood Institute Scientific Statement. Circulation 2005; 112: 2735–2752.
Lavie CJ, Milani RV, Mehra MR, et al. Omega-3 polyunsaturated fatty acids and cardiovascular diseases. J Am Coll Cardiol 2009, 54: 585-94.
Nesto RW. Beyond low-densitylipoprotein:addressing the atherogenic lipid triad in type 2 diabetes mellitus and the metabolic syndrome. Am J Cardiovasc Drugs 2005;5:379-387.
