Leczenie nadciśnienia tętniczego oraz związanych z nim powikłań zdrowotnych stało się w ostatnich latach dużym wyzwaniem dla opieki zdrowotnej. Szacuje się, że około 25% zawałów serca spowodowanych jest nadciśnieniem tętniczym, a do 2025 roku nawet 60% populacji będzie zmagało się z tym schorzeniem.
Nadciśnienie tętnicze a brak aktywności fizycznej
Choroba sercowo-naczyniowa wywołana nadciśnieniem jest odpowiedzialna za około 40% wszystkich zgonów w Europie. Do wzrostu częstości występowania nadciśnienia tętniczego przyczynił się między innymi brak aktywności fizycznej.
Pacjenci, którzy ćwiczą lub angażują się w inną aktywność fizyczną, zmniejszają ryzyko pojawienia się u nich udaru mózgu, zawału mięśnia sercowego oraz śmiertelności z przyczyn sercowo-naczyniowych.
Jak rozpoznać nadciśnienie tętnicze?
Nadciśnienie tętnicze można rozpoznać, jeśli średnie wartości ciśnienia tętniczego (wyliczone co najmniej z dwóch pomiarów dokonanych podczas co najmniej dwóch różnych wizyt) są równe lub wyższe niż 140 mm Hg dla skurczowego ciśnienia tętniczego i/lub 90 mm Hg dla rozkurczowego ciśnienia tętniczego.
Rozpoznanie nadciśnienia tętniczego jest również dopuszczalne na podstawie danych z wywiadu lub dokumentacji pacjenta.
Leczenie nadciśnienia tętniczego
Leczenie niefarmakologiczne nadciśnienia polega na wdrożeniu takich zmian stylu życia, które istotnie obniżają wartości ciśnienia tętniczego u osób z nadciśnieniem, zwiększają skuteczność farmakoterapii hipotensyjnej oraz mogą redukować ryzyko powikłań sercowo-naczyniowych i zapobiegać rozwojowi nadciśnienia tętniczego u pacjentów obciążonych rodzinnie.
Ze względu na niedostateczne stosowanie się chorych do zaleceń zmian stylu życia, ich rekomendowanie nie powinno opóźniać jednak rozpoczynania farmakoterapii u chorych z uszkodzeniami narządowymi lub z bardzo wysokim ryzykiem sercowo-naczyniowym.
Do zmian stylu życia spełniających te kryteria zalicza się: normalizację masy ciała, zachowanie odpowiedniej diety ze zmniejszeniem spożycia tłuszczów (zwłaszcza nasyconych) i zwiększeniem spożycia warzyw i owoców, ograniczenie spożycia alkoholu i soli, a ponadto zaprzestanie palenia tytoniu i zwiększenie systematycznej aktywności fizycznej.
Wytyczne dotyczące aktywności fizycznej u osób z nadciśnieniem tętniczym
Wytyczne europejskie zalecają interwencje związane ze stylem życia, w tym regularne ćwiczenia fizyczne, u osób otrzymujących leczenie z powodu nadciśnienia, ale także u osób z wysokim prawidłowym ciśnieniem krwi lub nadciśnieniem stopnia 1, u których w ten sposób można znacznie zmniejszyć ryzyko sercowo-naczyniowe bez stosowania leków.
Do tej pory pacjentom z nadciśnieniem zalecało się wykonywanie co najmniej 30 minut ćwiczeń aerobowych o umiarkowanej intensywności, takich jak spacery, jogging, jazda na rowerze lub pływanie przez 5-7 dni w tygodniu przez co najmniej 150 minut. Dodatkowo, przez 2-3 dni w tygodniu zalecane były ćwiczenia dynamiczne.
U pacjentów z rozpoznanym nadciśnieniem rozpoczęcie leczenia związanego ze stylem życia i/lub lekami przeciwnadciśnieniowymi zależy od stopnia nasilenia objawów oraz liczby czynników ryzyka.
W przypadku nadciśnienia stopnia 1 zaleca się, aby jako pierwszy krok wprowadzić zmiany stylu życia. Leki należy dodać, jeśli docelowe ciśnienie tętnicze <140/90 nie zostanie osiągnięte po kilku miesiącach przy braku innego czynnika ryzyka lub kilku tygodniach przy występowaniu dodatkowych czynników.
W przypadku uszkodzenia narządów, przewlekłej choroby nerek lub cukrzycy, pacjenci z nadciśnieniem stopnia 1 powinni łączyć zmianę stylu życia z lekami od początku rozpoznania choroby. U słabych osób starszych wytyczne zalecają, aby decyzję o rozpoczęciu leczenia pozostawić lekarzowi prowadzącemu.
Zalecenia dotyczące aktywności fizycznej – co się sprawdza?
Najnowsze metaanalizy zindywidualizowały zalecenia dotyczące wysiłku fizycznego. Ogólnym efektem treningu wytrzymałościowego jest zmniejszenie skurczowego ciśnienia o -4,1 mmHg i rozkurczowego o -2,2 mmHg.
Trening wytrzymałościowy
Trening wytrzymałościowy wywiera znacznie większy wpływ wśród osób z nadciśnieniem tętniczym niż u osób z wysokim prawidłowym i prawidłowym ciśnieniem. Różnica ta wynosi nawet -7,6/-4,7 mmHg.
U osób starszych ten rodzaj treningu powoduje zmniejszenie ciśnienia tętniczego w podobnym stopniu w porównaniu do osób młodszych.
Do aerobowych ćwiczeń wytrzymałościowych zaliczamy spacery, jazdę na rowerze, jogging, pływanie, wchodzenie po schodach, skoki na trampolinie, taniec, aerobik oraz gimnastykę w wodzie.
Trening interwałowy o wysokiej intensywności (HIIT)
Trening interwałowy o wysokiej intensywności, trwający dłużej niż 12 tygodni wykazuje znaczący wpływ na ciśnienie tętnicze u pacjentów z nadwagą i otyłością.
Polega on na zastosowaniu krótkich, naprzemiennych serii ćwiczeń o wysokiej intensywności. Nie ma dokładnych badań oceniających czy trening interwałowy o wysokiej intensywności powinien być zalecany pacjentom z nadciśnieniem tętniczym i wysokim ryzykiem sercowo-naczyniowym.
Aby uniknąć przetrenowania i zapewnić wystarczające okresy regeneracji, trening interwałowy należy wykonywać okresowo w połączeniu z umiarkowanym ciągłym treningiem o niższej intensywności.
Treningi oporowe
W przypadku treningów oporowych obserwuje się spadek ciśnienia krwi o -1,8/-3,1 mmHg u osób z prawidłowym ciśnieniem oraz o -3,9/-3,3 mmHg i -2,6/-2,1 mmHg odpowiednio u osób z wysokim prawidłowym ciśnieniem krwi i nadciśnieniem. Większa liczba ćwiczeń na sesję wiąże się istotnie z większą redukcją ciśnienia.
Połączenie treningu wysiłkowego we wszystkich kategoriach ciśnienia tętniczego to zmniejszenie o -5,5/-4,1 mmHg. Trening taki wydaje się mieć mniejszą wartość u osób zagrożonych rozwojem nadciśnienia tętniczego.
Jak dopasować rodzaje treningów do pacjenta?
1. Ćwiczenia wytrzymałościowe
Powyższe dowody potwierdzają, że ćwiczenia wytrzymałościowe powinny stać się terapią ruchową pierwszego rzutu u pacjentów z nadciśnieniem tętniczym.
2. Ćwiczenia oporowe
Wskazaniem do ćwiczeń oporowych u osób zdrowych z prawidłowym ciśnieniem tętniczym może być występowanie nadciśnienia w rodzinie, nadciśnienie ciążowe w wywiadzie lub inne przyczyny zwiększonego ryzyka rozwoju nadciśnienia w późniejszym życiu.
3. Ćwiczenia oporowe i wytrzymałościowe
U pacjentów z dodatkowymi czynnikami ryzyka sercowo-naczyniowego może być uzasadnione skojarzenie ćwiczeń oporowych z wytrzymałościowymi, chociaż łączny wpływ tych ćwiczeń na ciśnienie tętnicze jest znacznie mniejszy w porównaniu np. z samymi ćwiczeniami oporowymi.
4. Ćwiczenia siłowe
Pacjentom z wysokim prawidłowym ciśnieniem tętniczym zaleca się dynamiczne ćwiczenia siłowe.
Podsumowanie
Nadrzędnym celem leczenia nadciśnienia jest zmniejszenie globalnego ryzyka powikłań sercowo-naczyniowych, przede wszystkim zgonów z powodu chorób sercowo-naczyniowych i chorób nerek. Globalna strategia leczenia pacjenta z nadciśnieniem tętniczym powinna obejmować skorygowanie wszystkich pozostałych modyfikowalnych czynników, w tym stylu życia oraz włączenie odpowiedniej aktywności fizycznej.
Bibliografia:
- https://www.termedia.pl/nadcisnienietetnicze/Jaki-rodzaj-wysilku-fizycznego-zalecic-w-zaleznosci-od-wysokosci-cisnienia-tetniczego-,48037.html
- Personalized exercise prescription in the prevention and treatment of arterial hypertension: a Consensus Document from the European Association of Preventive Cardiology (EAPC) and the ESC Council on Hypertension, https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/33758927/
- Zasady postępowania w nadciśnieniu tętniczym —Wytyczne Polskiego Towarzystwa Nadciśnienia Tętniczego.
