Kurkumina to naturalny, aktywny związek pochodzący z indyjskiej rośliny kurkumy (Curcuma longa), zwanym też ostryżem długim czy kurkumą. Roślina ta uprawiana jest głównie w krajach subtropikalnych, głównie w Chinach, Indiach oraz południowo-wschodniej Azji. Powszechnie kurkumina używana jest w kuchni orientalnej jako składnik popularnego curry oraz stosowana jako barwnik (E100) w przemyśle nadając żółto – pomarańczowy kolor. Jednakże historia jej leczniczego działania sięga 4000 lat wstecz. Pośród wielu naturalnych środków leczniczych, kurkuma zyskuje coraz większe zainteresowanie wielu badaczu ze względu na jej właściwości lecznicze.

Od medycyny naturalnej do kliniki 

Jedną z właściwości kurkuminy, która rzutowała na jej przyszłość w medycynie był dobroczynny wpływ na gojenie się ran oraz łagodzenie dolegliwości, które wiązały się z urazami i stanem zapalanym. W tradycyjnej medycynie indyjskiej przyprawy tej używano również do zniwelowania problemów ginekologicznych, problemów żołądkowych, chorób zakaźnych, zaburzeń wątroby, a także różnych dolegliwości skórnych. Oprócz zastosowania jako przyprawy kurkuma wykorzystywana była jako barwnik, środek przeciwdrobnoustrojowy oraz substancja odstraszająca owady. W ostatnich dziesięcioleciach kurkuma zwróciła na siebie szczególną uwagę naukowców wykazując silne działanie terapeutyczne.

Stwierdzono, iż kurkumina wykazuje zarówno działanie przeciwzapalne, jak również antyoksydacyjne, przeciwwirusowe, antybakteryjne, przeciwgrzybicze oraz antynowotworowe. Z uwagi na jej szerokie spektrum działania wykorzystywana jest w leczeniu oraz prewencji wielu chorób, m.in. cukrzycy, miażdżycy, astmy, artretyzmu, chorób neurodegeneracyjnych oraz nowotworowych, głównie tych, w których główną przyczynę stanowi stres oksydacyjny oraz procesy zapalne. Antyoksydacyjne działanie kurkuminy porównywalne jest z witaminą C oraz E. Dzięki swoim właściwościom przeciwutleniającym kurkumina odgrywa znaczną rolę w prawidłowym funkcjonowaniu układu sercowo – naczyniowego. Podaż ekstraktu z kurkuminy redukuje poziom stresu oksydacyjnego, zapobiega tworzeniu się nacieków tłuszczowych na ścianach tętnic oraz może zmniejszać poziom białka C-reaktywnego we krwi.

Przeciwnowotworowe działanie kurkuminy 

Długotrwałe oraz regularne stosowanie kurkuminy wykazało zmniejszenie zachorowalności na nowotwory, zwłaszcza nowotwory przewodu pokarmowego. Wiele dostępnych badań wykazało przeciwzapalne, antyoksydacyjne a nawet przeciwnowotworowe działanie kurkuminy, w tym hamujące powstawanie przerzutów oraz angiogenezę czyli powstawanie naczyń krwionośnych w przebiegu choroby nowotworowej, powodujące rozrost guza.Przeciwnowotworowe oraz chemoprewencyjne działanie kurkuminy stale weryfikowane jest poprzez badania kliniczne. W komórkach raka piersi kurkumina w połączeniu z cytostatykiem znacznie zmniejszyła rozmiary guza w porównaniu z innym lekiem. W większości prowadzonych badań kurkumina stanowi jeden z elementów terapii skojarzonej. 

Neuroprotekcyjne działanie kurkuminy  

Neuroprotekcyjne to każde działanie, które zapobiega rozpoczęciu lub opóźnia degenerację neuronów. Pozytywny wpływ kurkuminy ujawnił się głównie w kontekście choroby Alzheimera, u podłoża której leżą przewlekły stan zapalny oraz uszkodzenia spowodowane stresem oksydacyjnym. Choroba ta stanowi potencjalne zagrożenie wśród obecnie starzejącego się społeczeństwa. Badania epidemiologiczne wykazały istotne spowolnienie procesu chorobowego głównie wśród osób, które przewlekle przyjmowały leki z grupy NLPZ np. Ibuprofen. Obok hamowania procesów zapalanych w chorobie Alzheimera, należy zwrócić uwagę na właściwości antyoksydacyjne kurkuminy oraz wpływ na gospodarkę lipidową. Zastosowanie kurkuminy wydaje się być obcujące jako profilaktyka oraz leczenie wielu chorób degeneracyjnych. 

Kurkumina a stan przedcukrzycowy i cukrzyca typu 2

Ciekawym zdaje się być fakt, iż barwnik nadający żółto-pomarańczowy kolor potrawom wykazuje terapeutyczny potencjał w przeciwdziałaniu cukrzycy oraz jej powikłaniom. Dostępne badania wykazały wpływ kurkuminy na insulinę poprzez poprawę jej wrażliwości za pomocą trzech procesów. Po pierwsze poprawia homeostazę glukozy, poprzez wyzwalanie aktywności glukokinazy w wątrobie. Ponadto wpływa na metabolizm lipidów przez zwiększenie lipazy lipoprotoeinowej, tym samym obniżając poziom trójglicerydów. Po trzecie ma niezależny wpływ na ścieżkę insuliny. Za pomocą indukcji ekspresji transportera glukozy-4 zwiększa obwodowy wychwyt glukozy. Wszystkie wymienione mechanizmy mogą wpływać na obniżenie poziomu glukozy oraz lipidów we krwi. Ponadto przeciwhiperglikemiczne działanie kurkuminy oraz jej analogów porównywalne jest z  tiazolidynodionem – zatwierdzonym lekiem przeciwcukrzycowym.

Biodostępność kurkuminy

Szerokie spektrum działania kurkuminy zdaję się być niezwykle obiecujące w leczeniu wielu schorzeń. Problem stanowi niska biodostępność tego związku, bowiem kurkumina po podaniu doustnym słabo wchłania się z przewodu pokarmowego oraz szybko rozkłada w wątrobie co skutkuje jej niskim stężeniem w osoczu. Słabo również rozpuszcza się w płynach ustrojowych ze względu na hydrofobowy charakter cząsteczki.  W celu zwiększenia jej biodostępności stosuje się dodatek piperyny – substancji zawartej w pieprzu, a także kompleksy z jonami metami.

Zaletą zaś jest jej niska toksyczność. Co ciekawe, osoby zamieszkujące tereny Azji niemalże codziennie spożywają ok. 1,5 g surowego ekstraktu z kłączy kurkumy, nie wywołując przy tym żadnych niepożądanych dolegliwości. Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA) ustalił dopuszczalne dzienne spożycie kurkuminy nieprzekraczające 3 mg/kg masy ciała. W przeciwieństwie do standardowych leków przeciwzapalnych, kurkumina stanowi związek nietoksyczny oraz bezpieczny w dłuższej perspektywie stosowania. Jak w przypadku każdego stosowanego preparatu dawkę należy skonsultować i ustalić z lekarzem biorąc pod uwagę wszystkie dolegliwości oraz przeciwskazania.

Prozdrowotny barwnik kurkumy

Obecnie dostępne badania dotyczące wpływu kurkuminy na organizm, pozwalają stwierdzić, iż jest to godna polecenia substancja lecznicza o wielokierunkowym działaniu. Liczne badania naukowe są zgodne co do jej właściwości przeciwutleniających, przeciwzapalnych oraz przeciwbakteryjnych. Działanie tego barwnika w stosunku do chorób neurodegeneracyjnych również zdaje się być istotnym elementem w prewencji tych schorzeń. Ponadto osoby, które przyjmują wysokie dawki tego związku wykazują się niższą zachorowalnością na raka. Obecnie na rynku producenci przebijają się w suplementach, oferując różne postacie produktów  począwszy od tabletek, po krople, aż do tzw. shotów zawierających kurkuminę.

Pomimo, iż biodostępność kurkuminy w jej doustnym podaniu nie jest wysoka, godnym uwagi jest włączenie jej do codziennej diety, w celu zachowania zdrowia oraz prewencji wielu chorób, poprzez np. dodawanie do potraw kurkumy lub curry w połączeniu z piperyną, która naturalnie występuje w pieprzu.

Aleksandra Gołuch
Dietetyk kliniczny – położna
dietetykpolozna@gmail.com

Bibliografia:

1. Wolanin K, Piwocka Kurkumina –  odmedycyny naturalnej do kliniki. Kosmos problemy nauk biologicznych 2008;1-2: 53-65. 
2. Przybylska S. Kurkumina – prozdrowotny barwnik kurkumy. ProblHig Epidemiol 2015; 96(2): 414-420. 
3. Pivari F, Mingione A, Brasacchio C, Soldati L. Curcumin and Type 2 Diabetes Mellitus: Prevention and Treatment. Nutrients 2019; 11(8).
4. Poolsup N, Suksomboon N, et all. Effects of curcumin on glycemic control and lipid profile in prediabetes and type 2 diabetes mellitus: A systematic review and meta-analysis. PLoS One 2019; 14(4).