Choroba Alzheimera zwana jest również “nsulinoopornością mózgową” bądź “cukrzycą mózgu (cukrzycą typu III)”. Jaki związek występuje pomiędzy tymi dwoma schorzeniami i w jaki sposób temu związkowi zapobiec? Odpowiemy w poniższym artykule.

Czym jest choroba Alzheimera?

Choroba Alzheimera należy do chorób neurodegeneracyjnych, czyli przebiegających z uszkodzeniem struktur mózgowych i postępującą utratą funkcji poznawczych oraz pamięci. W jej przebiegu występują charakterystyczne złogi beta-amyloidu oraz białka tau w mózgu, które prowadzą do obumierania komórek nerwowych.

Głównymi objawami tej choroby są zwykle następujące po sobie: trudności w zapamiętywaniu bieżących wydarzeń, zapominanie zdarzeń z przesłości, zaburzenia nastroju, splątanie, utrata kontaktu z otoczeniem oraz całkowita niesprawność umysłowa.

Patogeneza choroby Alzheimera dalej nie jest do końca poznana, a skuteczne leczenie nie zostało opracowane. Do czynników ryzyka tej choroby należą: predyspozycje genetyczne, wiek powyżej 65 rż, istniejące już choroby: otyłość, cukrzyca, nadciśnienie, podwyższone stężenie cholesterolu, zespół metaboliczny, nieprawidłowa dieta, zaburzenia mikrobioty jelitowej, niska aktywność fizyczna, palenie tytoniu. Jej rozpowszechnienie osiąga od kilku do kilkunastu procent światowej populacji, ale szacuje się, że liczba chorych będzie szybko rosnąć w najbliższych dziesięcioleciach.

Rola insuliny i jej receptorów w układzie nerwowym

Jednym z patomechanizmów choroby Alzheimera są zaburzenia sygnalizacji insulinowej. Nieprawidłowości w funkcjonowaniu receptorów insuliny w mózgu i postępujący w wyniku insulinooporności stan zapalny mogą prowadzić do nasilonego odkładania się złogów beta-amyloidu i nadmiernej fosforylacji białka tau, uszkadzających neurony, co związane jest z nasileniem choroby. Zmniejszenie liczby receptorów insuliny i jej niedobory skutkują również zmniejszonym dowozem glukozy do komórek mózgu, co może prowadzić nawet do ich obumarcia.

Insulina jest hormonem, który w ośrodkowym układzie nerwowym działa jak neuroprzekaźnik, wpływając na funkcje poznawcze mózgu poprzez modulację aktywności neuronów. Często występująca w przebiegu insulinooporności hiperinsulinemia obwodowa prowadzi do niedoboru insuliny w tkankach mózgu, a w konsekwencji do zaburzeń procesów neurologicznych.

Inną, ważną dla zdrowia mózgu funkcją insuliny jest udział w rozszerzaniu naczyń krwionośnych, które dostarczają do mózgu utlenowaną krew wraz ze składnikami odżywczymi. Zaburzone działanie tego hormonu koreluje z nadciśnieniem i zwiększonym ryzykiem udaru mózgu czy zawału serca. Hiperinsulinemia prowadzi także do uszkodzenia naczyń krwionośnych, przez co zwiększone jest ryzyko wystąpienia miażdżycy i niedotlenienia mózgu czy innych ważnych narządów i szybsze postępowanie choroby Alzheimera.

Związek insulinooporności z chorobą Alzheimera

Badania wykazują, że osoby ze stwierdzoną insulinoopornością (podwyższonym wskaźnikiem HOMA) oraz nieprawidłowym stężeniem glukozy we krwi na czczo, jak również osoby cierpiące na cukrzycę, mają większe ryzyko wystąpienia choroby Alzheimera.

Istnieje hipoteza, iż żywność bogata w cukry proste, a zwłaszcza syrop fruktozowo-glukozowy tak przeciąża szlaki sygnalizacyjne insuliny, że mózg staje się oporny na insulinę (podobnie jak w przypadku insulinooporności obwodowej). W wyniku tego procesu komórki nerwowe, pozbawione głównego źródła energii, jakim jest glukoza, obumierają. Także dieta bogata w nasycone kwasy tłuszczowe i przetworzone czerwone mięso peklowane azotanami mogą nasilać insulinooporność, zwiększając tym samym ryzyko wystąpienia choroby Alzheimera.

Dieta MIND

W celu prewencji choroby Alzheimera, jak i spowolnienia jej postępowania, naukowcy opracowali dietę MIND. Jest to dieta łącząca składowe diety śródziemnomorskiej, która również ma korzystne działanie w łagodzeniu zaburzeń poznawczych, oraz diety DASH, stosowanej w terapii nadciśnienia tętniczego.

Dieta MIND oparta jest na żywności nieprzetworzonej, głównie roślinnej. Dieta ta obejmuje spożywanie produktów spożywczych z 10 rekomendowanych grup, do których należą:

• zielone warzywa liściaste (jarmuż, szpinak, sałaty)
• inne warzywa
• orzechy
• owoce jagodowe (truskawki, borówki, jagody, maliny)
• nasiona roślin strączkowych (fasola, soczewica, ciecierzyca, soja)
• pełnoziarniste produkty zbożowe
• ryby (zwłaszcza tłuste ryby morskie)
• drób
• oliwa z oliwek
• czerwone wytrawne wino

Do niezalecanych zaś produktów zaliczono:

• czerwone mięso
• masło i margaryna
• ser żółty
• ciasta i słodycze
• produkty smażone i typu fast food.

Dieta MIND z powodzeniem więc może być stosowana łącznie z dietą o niskim indeksie/ładunku glikemicznym u osób z insulinoopornością, które mają na względzie zdrowie swojego mózgu i zmniejszenie ryzyka wystąpienia choroby Alzheimera w przyszłości.

Piśmiennictwo

1. Młynarczyk, R., Bochon, B., Piontek, A., Kunert, Ł., Sobiś, J., & Gorczyca, P. W. (2016). Choroba Alzheimera—nowe strategie leczenia. Psychiatria, 13(4), 210-214.
2. Xu, W., Qiu, C., Winblad, B., & Fratiglioni, L. (2007). Wpływ granicznej glikemii na ryzyko wystąpienia demencji i choroby Alzheimera. Diabetologia Kliniczna, 8(5), 188-195.
3. Kurowska, E., & Majkutewicz, I. (2015). Zaburzenia sygnalizacji insulinowej w kontekście choroby Alzheimera.
4. Magierski, R., Antczak-Domagała, K., & Sobów, T. (2014). Dieta jako czynnik protekcyjny otępienia. Aktualności Neurologiczne, 14(3), 167-174.
5. Michalak, S. (2009). Zaburzenia metabolizmu węglowodanów a układ nerwowy. Polski Przegląd Neurologiczny, 5(1), 13-22.
6. https://ktociewyleczy.pl/wiedza/problemy-zdrowotne/choroby-ukladu-nerwowego/choroba-alzheimera/3400-alzheimer-cukrzyca-mozgu
7. https://pan.olsztyn.pl/2015/04/insulinoopornosc-a-choroby-neurodegeneracyjne/
8. Derkacz, M., Chmiel-Perzyńska, I., & Marczewski, K. (2009). Zaburzenia funkcji poznawczych w cukrzycy. Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu, 15(2), 191-201.
9. Grzymisławski, M. (2020) Dietetyka kliniczna PZWL: Rekomendacje żywieniowe dla patologicznego starzenia na przykładzie rekomendacji dla chorych z zaburzeniami funkcji poznawczych – dieta MIND, s. 97-120.