Wzrost świadomości na temat insulinooporności i jej konsekwencji mobilizuje społeczeństwo, w tym także rodziców nastolatków do wykonywania profilaktycznych badań krwi. Często sprawdzanym parametrem jest oznaczenie poziomu glukozy i insuliny na czczo, a podwyższenie tych parametrów może wskazywać na występowanie insulinooporności. Zanim zaniepokojony nieprawidłowymi wynikami rodzic trafi na konsultację z lekarzem specjalistą – szuka podpowiedzi w Internecie a tam.. natrafia na informacyjny mętlik. Czy podwyższony poziom insuliny u nastolatka zawsze jest powodem do niepokoju? Kiedy zareagować, aby nie uśpić swojej czujności i nie dopuścić do rozwoju insulinooporności?

Insulinooporność u nastolatków 

Insulinooporność w wieku dojrzewania jest fizjologią (normą) – wynika to ze zmian hormonalnych występujących w tym okresie życia, ale może być też stanem patologicznym, predysponującym do wystąpienia problemów zdrowotnych i schorzeń takich jak nieprawidłowa tolerancja glukozy, cukrzyca, nadciśnienie tętnicze, czy zespół policystycznych jajników u dziewczynek.

Na wstępie należy zaznaczyć, że osobą kompetentną do analizy wyników badań oraz stawiania diagnoz jest lekarz, zwłaszcza ten, który zna historię zdrowia pacjenta. Poniższy artykuł ma charakter informacyjny, a jego celem jest podpowiedzenie rodzicom nastolatków jak nie dopuścić do rozwoju insulinooporności u swojej pociechy.

Czy to jeszcze fizjologiczna insulinooporność, czy już problem zdrowotny?

Obliczenie wskaźnika HOMA-IR, który bierze pod uwagę poziom glukozy oraz insuliny na czczo jest najczęstszą metodą do diagnozowania insulinoorponości. U osób dorosłych o insulinooporności świadczy HOMA-IR wyższe niż 2, natomiast u dzieci
i młodzieży ze względu na obserwowaną w okresie pokwitania fizjologiczną insulinooporność interpretacja wskaźnika nie jest tak jednoznaczna. Dzieci będące w fazie przedpokwitaniowej wykazują wyższą wrażliwość na insulinę. W okresie pokwitania obserwuje się zwiększenie insulinoopornosci, a po zakończeniu tego okresu ponownie dochodzi do zwiększenia insulinowrażliwości.

Przyjmuje się, że w populacji wieku dziecięcego o insulinooporności świadczy wskaźnik HOMA-IR > 2,67 u chłopców, oraz > 2,22 u dziewcząt. W okresie pokwitania, na który przyjmuje się wiek 12,5 – 15 lat u chłopców  i 10,5-13 lat u dziewczynek prawidłowe HOMA-IR jest wyższe i może wynosić nawet 5,22 u chłopców i 3,82 u dziewcząt.

Wyniki powyżej normy – co dalej?

Jeśli u Twojego dziecka wartości HOMA-IR przekraczają normy dla danego wieku, a do tego możesz zauważyć pewne objawy, takie jak: problemy z koncentracją i pogorszenie pamięci, nadmierna senność po posiłku, zaburzenia snu, uczucie ciągłego łaknienia i niepohamowana ochota na słodycze, rogowacenie ciemne (ciemniejsza skóra w okolicy pach, karku, kolan, łokci), podwyższone ciśnienie tętnicze – nie zwlekaj z wizytą u lekarza specjalisty, ponieważ być może Twoje dziecko cierpi na insulinooporność.

Jeśli natomiast jesteś rodzicem dziecka w wieku pokwitania, nie zauważasz wyżej wymienionych objawów u swojej pociechy, a jej HOMA-IR jest nieco wyższe niż 2 – prawdopodobnie nie masz powodów do niepokoju.

Czy oznacza to, że podwyższone HOMA-IR u dzieci i młodzieży nie powinno wzbudzać czujności rodziców? Absolutnie nie! Już od najmłodszych lat warto zadbać o zdrowe nawyki żywieniowe swoich pociech, aby zminimalizować ryzyko wystąpienia insulinooporności. Jednym z największych czynników ryzyka rozwinięcia zaburzeń gospodarki węglowodanowej jest nagromadzenie tkanki tłuszczowej wisceralnej (trzewnej, gromadzącej się w jamie brzusznej) w wieku rozwojowym, co z kolei jest często powodem nieprawidłowej diety i nieodpowiedniego stylu życia. Jeśli Twoje dziecko cierpi na nadwagę lub otyłość, to bez względu na wysokość wskaźnika HOMA-IR powinieneś rozpocząć pracę nad zmianami nawyków żywieniowych w Twoim domu.

Co zrobić, aby nie dopuścić do powstania i rozwoju insulinooporności u nastolatków?

1. Zadbać o codzienną, umiarkowaną aktywność fizyczną: spacery, jazda na rowerze, pływanie na basenie, aktywność na zajęciach wychowania fizycznego w szkole będą stale poprawiały insulinowrażliwość.
   
   
2. Zadbać o odpowiednią podaż energii (kcal) w diecie dziecka – rozwijający się organizm potrzebuje znacznych ilości energii dlatego absolutnie nie zaleca się ilościowego ograniczenia dobrej jakości produktów spożywczych i stosowania diet niskokalorycznych, natomiast należy uważać na nadmiar produktów wysokokalorycznych, zwłaszcza słodkich i przetworzonych.
   
   
3. Należy przestrzegać zasad zdrowego talerza: ½ posiłku niech stanowią warzywa, ¼ porcja mięsa, ryby lub nasion roślin strączkowych (źródła białka), a ¼ kasza, ryż, makaron razowy (źródła węglowodanów złożonych).
   
   
4. Wskazane jest częste spożycie warzyw i owoców, przy czym warzywa powinny pojawiać się jak najczęściej i nie ma większych ograniczeń co do ich spożywania, natomiast owoc powinien znaleźć się jedynie w ramach danego posiłku (na przykład śniadania lub podwieczorku) i nie należy traktować go jako przekąskę między posiłkami.
   
   
5. W diecie dzieci niezwykle istotne jest pokrycie zapotrzebowania na białko i wapń, dlatego powinny się znaleźć: szklanka mleka chudego (do 2%), jogurty naturalne, kefiry, ser twarogowy chudy lub półtłusty, chude mięsa (drób), chude wędliny, ryby.
   
   
6. W jadłospisie należy ograniczać: sklepowe słodycze, nadmiar miodu, dżemy wysoko słodzone, słodkie napoje, słone przekąski i inne produkty przetworzone i wysokokaloryczne. Mogą one znaleźć się w diecie jedynie jako niewielki dodatek (np. łyżeczka miodu do danej potrawy przewidziane przepisem, ale raczej nie miód zjadany łyżeczkami ze słoika).
   
   
7. Wszystkie zmiany nawyków żywieniowych należy przeprowadzać stopniowo, pamiętając że słowo „umiar” jest kluczem do sukcesu w trwałej zmianie stylu życia. Pamiętajmy, że zbyt wiele restrykcji w diecie dziecka i nastolatka może powodować
   u niego nadmierny stres i zafundować złą relację z jedzeniem na kolejne lata życia.
   
   W przypadku kiedy rodzic nie czuje się na siłach do samodzielnego rozpoczęcia zmian żywieniowych w swoim domu, warto skorzystać z porad doświadczonego w pracy z rodzinami dietetyka.

Małgorzata Kacprzak
www.appetitus.pl

Bilbiografia:

1. Goluch-Koniuszy Z., Salmanowicz M.: Znaczenie żywieni w fizjologicznej insulinooporności u młodzieży będącej w skoku pokwitaniowym; BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. – L, 2017, 1, str. 8 – 16
2. Myśliwiec M, Jarosz-Chobot P. Diabetologia wieku rozwojowego. PZWL, Warszawa 2018; 1-74.
3. Stawierska R., Łupińska A., Bieniek E., Lewiński A.: Insulinooporność i stan przedcukrzycowy – diagnostyka i leczenie; Lekarz POZ 2021; 5, 358-365.