
Wzrost świadomości na temat insulinooporności i jej konsekwencji mobilizuje społeczeństwo, w tym także rodziców nastolatków do wykonywania profilaktycznych badań krwi. Często sprawdzanym parametrem jest oznaczenie poziomu glukozy i insuliny na czczo, a podwyższenie tych parametrów może wskazywać na występowanie insulinooporności. Zanim zaniepokojony nieprawidłowymi wynikami rodzic trafi na konsultację z lekarzem specjalistą – szuka podpowiedzi w Internecie a tam.. natrafia na informacyjny mętlik. Czy podwyższony poziom insuliny u nastolatka zawsze jest powodem do niepokoju? Kiedy zareagować, aby nie uśpić swojej czujności i nie dopuścić do rozwoju insulinooporności?
Insulinooporność u nastolatków
Insulinooporność w wieku dojrzewania jest fizjologią (normą) – wynika to ze zmian hormonalnych występujących w tym okresie życia, ale może być też stanem patologicznym, predysponującym do wystąpienia problemów zdrowotnych i schorzeń takich jak nieprawidłowa tolerancja glukozy, cukrzyca, nadciśnienie tętnicze, czy zespół policystycznych jajników u dziewczynek.
Na wstępie należy zaznaczyć, że osobą kompetentną do analizy wyników badań oraz stawiania diagnoz jest lekarz, zwłaszcza ten, który zna historię zdrowia pacjenta. Poniższy artykuł ma charakter informacyjny, a jego celem jest podpowiedzenie rodzicom nastolatków jak nie dopuścić do rozwoju insulinooporności u swojej pociechy.
Czy to jeszcze fizjologiczna insulinooporność, czy już problem zdrowotny?
Obliczenie wskaźnika HOMA-IR, który bierze pod uwagę poziom glukozy oraz insuliny na czczo jest najczęstszą metodą do diagnozowania insulinoorponości. U osób dorosłych o insulinooporności świadczy HOMA-IR wyższe niż 2, natomiast u dzieci
i młodzieży ze względu na obserwowaną w okresie pokwitania fizjologiczną insulinooporność interpretacja wskaźnika nie jest tak jednoznaczna. Dzieci będące w fazie przedpokwitaniowej wykazują wyższą wrażliwość na insulinę. W okresie pokwitania obserwuje się zwiększenie insulinoopornosci, a po zakończeniu tego okresu ponownie dochodzi do zwiększenia insulinowrażliwości.
Przyjmuje się, że w populacji wieku dziecięcego o insulinooporności świadczy wskaźnik HOMA-IR > 2,67 u chłopców, oraz > 2,22 u dziewcząt. W okresie pokwitania, na który przyjmuje się wiek 12,5 – 15 lat u chłopców i 10,5-13 lat u dziewczynek prawidłowe HOMA-IR jest wyższe i może wynosić nawet 5,22 u chłopców i 3,82 u dziewcząt.
Wyniki powyżej normy – co dalej?
Jeśli u Twojego dziecka wartości HOMA-IR przekraczają normy dla danego wieku, a do tego możesz zauważyć pewne objawy, takie jak: problemy z koncentracją i pogorszenie pamięci, nadmierna senność po posiłku, zaburzenia snu, uczucie ciągłego łaknienia i niepohamowana ochota na słodycze, rogowacenie ciemne (ciemniejsza skóra w okolicy pach, karku, kolan, łokci), podwyższone ciśnienie tętnicze – nie zwlekaj z wizytą u lekarza specjalisty, ponieważ być może Twoje dziecko cierpi na insulinooporność.
Jeśli natomiast jesteś rodzicem dziecka w wieku pokwitania, nie zauważasz wyżej wymienionych objawów u swojej pociechy, a jej HOMA-IR jest nieco wyższe niż 2 – prawdopodobnie nie masz powodów do niepokoju.
Czy oznacza to, że podwyższone HOMA-IR u dzieci i młodzieży nie powinno wzbudzać czujności rodziców? Absolutnie nie! Już od najmłodszych lat warto zadbać o zdrowe nawyki żywieniowe swoich pociech, aby zminimalizować ryzyko wystąpienia insulinooporności. Jednym z największych czynników ryzyka rozwinięcia zaburzeń gospodarki węglowodanowej jest nagromadzenie tkanki tłuszczowej wisceralnej (trzewnej, gromadzącej się w jamie brzusznej) w wieku rozwojowym, co z kolei jest często powodem nieprawidłowej diety i nieodpowiedniego stylu życia. Jeśli Twoje dziecko cierpi na nadwagę lub otyłość, to bez względu na wysokość wskaźnika HOMA-IR powinieneś rozpocząć pracę nad zmianami nawyków żywieniowych w Twoim domu.
Co zrobić, aby nie dopuścić do powstania i rozwoju insulinooporności u nastolatków?
- Zadbać o codzienną, umiarkowaną aktywność fizyczną: spacery, jazda na rowerze, pływanie na basenie, aktywność na zajęciach wychowania fizycznego w szkole będą stale poprawiały insulinowrażliwość.
- Zadbać o odpowiednią podaż energii (kcal) w diecie dziecka – rozwijający się organizm potrzebuje znacznych ilości energii dlatego absolutnie nie zaleca się ilościowego ograniczenia dobrej jakości produktów spożywczych i stosowania diet niskokalorycznych, natomiast należy uważać na nadmiar produktów wysokokalorycznych, zwłaszcza słodkich i przetworzonych.
- Należy przestrzegać zasad zdrowego talerza: ½ posiłku niech stanowią warzywa, ¼ porcja mięsa, ryby lub nasion roślin strączkowych (źródła białka), a ¼ kasza, ryż, makaron razowy (źródła węglowodanów złożonych).
- Wskazane jest częste spożycie warzyw i owoców, przy czym warzywa powinny pojawiać się jak najczęściej i nie ma większych ograniczeń co do ich spożywania, natomiast owoc powinien znaleźć się jedynie w ramach danego posiłku (na przykład śniadania lub podwieczorku) i nie należy traktować go jako przekąskę między posiłkami.
- W diecie dzieci niezwykle istotne jest pokrycie zapotrzebowania na białko i wapń, dlatego powinny się znaleźć: szklanka mleka chudego (do 2%), jogurty naturalne, kefiry, ser twarogowy chudy lub półtłusty, chude mięsa (drób), chude wędliny, ryby.
- W jadłospisie należy ograniczać: sklepowe słodycze, nadmiar miodu, dżemy wysoko słodzone, słodkie napoje, słone przekąski i inne produkty przetworzone i wysokokaloryczne. Mogą one znaleźć się w diecie jedynie jako niewielki dodatek (np. łyżeczka miodu do danej potrawy przewidziane przepisem, ale raczej nie miód zjadany łyżeczkami ze słoika).
- Wszystkie zmiany nawyków żywieniowych należy przeprowadzać stopniowo, pamiętając że słowo „umiar” jest kluczem do sukcesu w trwałej zmianie stylu życia. Pamiętajmy, że zbyt wiele restrykcji w diecie dziecka i nastolatka może powodować
u niego nadmierny stres i zafundować złą relację z jedzeniem na kolejne lata życia.
W przypadku kiedy rodzic nie czuje się na siłach do samodzielnego rozpoczęcia zmian żywieniowych w swoim domu, warto skorzystać z porad doświadczonego w pracy z rodzinami dietetyka.
Małgorzata Kacprzak
www.appetitus.pl
Bilbiografia:
- Goluch-Koniuszy Z., Salmanowicz M.: Znaczenie żywieni w fizjologicznej insulinooporności u młodzieży będącej w skoku pokwitaniowym; BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. – L, 2017, 1, str. 8 – 16
- Myśliwiec M, Jarosz-Chobot P. Diabetologia wieku rozwojowego. PZWL, Warszawa 2018; 1-74.
- Stawierska R., Łupińska A., Bieniek E., Lewiński A.: Insulinooporność i stan przedcukrzycowy – diagnostyka i leczenie; Lekarz POZ 2021; 5, 358-365.