Cukrzyca typu 1 u dzieci i młodzieży staje się coraz bardziej powszechną jednostką chorobową. Obserwując z punktu specjalisty, zauważa się, że z roku na rok więcej młodszych dzieci choruje, często nikt nie wie dlaczego tak się dzieje…

Jak rozpoznać cukrzycę?

Rozpoznanie cukrzycy u dzieci wygląda tak samo jak u dorosłych. Przy braku jednoznacznej hiperglikemii rozpoznanie cukrzycy wymaga dwóch nieprawidłowych wyników badań z tej samej próbki lub z dwóch oddzielnych próbek.

Wartość HbA1c <6,5% nie wyklucza cukrzycy rozpoznanej za pomocą testów glukozowych, lecz samo oznaczanie HbA1c w diagnostyce cukrzycy typu 1 (T1D) u dzieci pozostaje niejasne.

Ważne, aby badania przesiewowe (OGTT lub HbA1c) w celu wykrycia cukrzycy typu 2 wykonać u dzieci, które zaczynają dojrzewać lub po 10. roku życia, u których BMI ≥ 85. centyla dla wieku i płci oraz w momencie kiedy występują czynniki ryzyka rozwoju cukrzycy typu 2. Jeśli wyniki badań są prawidłowe, należy je powtarzać w odstępach co najmniej trzyletnich.

Warto zaznaczyć, że cukrzyca monogenowa stanowi drugą z kolei postać cukrzycy w populacji pediatrycznej w Polsce.

Mukowiscydoza a cukrzyca u dzieci

Liczba dzieci z zaburzeniami tolerancji glukozy lub cukrzycą w przebiegu mukowiscydozy również się zwiększa. Często pozostaje bezobjawowa co utrudnia rozpoznanie. U dzieci >10. roku życia z mukowiscydozą należy co roku wykonywać test OGTT z oznaczeniem glikemii na czczo, po 30, 60, 90 i 120 minutach.

Pierwotna diagnostyka hiperglikemii lub rewizja diagnozy obejmuje oznaczenie przeciwciał przeciwko dekarboksylazie kwasu glutaminowego (anty-GAD), oraz 1–2 z kolejnych: przeciw niezdefiniowanym antygenom wyspowym (ICA), przeciwko insulinie (IAA), przeciwko fosfatazie tyrozynowej (IA-2) i przeciwko transporterowi cynku 8 (ZnT8).

Należy podkreślić, że badania powinny być wykonane w referencyjnym laboratorium. Wskazane jest wykonanie tych badań także u osób z wysokim ryzykiem rozwoju cukrzycy typu 1.

Stadium zaawansowania cukrzycy typu 1 określane jest w teście OGTT. Wykonuje się oznaczenie stężenia glukozy w 0., 60. i 120. minucie testu. W przypadku, gdy nie można wykonać testu, należy zastosować alternatywne badania: wartość HbA1c na czczo, przygodna glikemia, CGM, pomiary glukometrem.

Należy pamiętać, że pacjent może mieć mieszaną etiologię cukrzycy.

Główne cele leczenia cukrzycy

1. Prewencja ostrych i przewlekłych powikłań cukrzycy.
2. Uzyskanie i utrzymanie prawidłowego, harmonijnego rozwoju fizycznego: wzrostu i masy ciała oraz jej składu (wartości centylowe), a także przebiegu okresu dojrzewania, odpowiedniego do wieku i płci, przy jednoczesnym zapewnieniu komfortu życia dziecka i jego rodziny.
3. Wartości docelowe parametrów dla redukcji ryzyka powikłań naczyniowych:

• należy dążyć do TIR ≥ 80% i wartości HbA1c  ≤6,5%, przy stabilnej glikemii, zminimalizowaniu epizodów hipoglikemii i utrzymaniu dobrej jakości życia
• stężenie: cholesterolu całkowitego <170 mg/dl  (<4,4 mmol/l), cholesterolu LDL <100 mg/dl  (<2,6 mmol/l), trójglicerydy <100mg/dl  (<1,1 mmol/l)
• wartość ciśnienia tętniczego <90. centyla odpowiednio do wieku i płci oraz wzrostu (od  13. roku życia <120/80 mm Hg)
• BMI <85. centyla dla wieku i płci

4. Zalecana jest aktywność fizyczna o minimum umiarkowanej intensywności >1 godziny dziennie;
5. Długość snu powinna wynosić: dzieci w wieku 5–13 lat minimum 9 godzin, w wieku 14–17 lat minimum 8 godzin
6. Ważnym elementem jest niepalenie tytoniu przez dzieci i młodzież. 

Leczenie cukrzycy – najważniejsze informacje

• Dzieci i młodzież z cukrzycą typu 1 od momentu zachorowania powinny być leczone metodą intensywnej insulinoterapii i stosować systemy ciągłego monitorowania stężenia glukozy co z pewnością ułatwi codzienne funkcjonowanie.
• Glikemię należy mierzyć i oceniać co najmniej 8 razy na dobę: na czczo i przed posiłkami, przed snem, przed, w trakcie i po wysiłku oraz w sytuacji złego samopoczucia, według potrzeb 1–2 godziny po posiłku oraz w nocy.
• Zastosowanie u dzieci i młodzieży systemu ciągłego monitorowania stężenia glukozy wraz z metodą intensywnej insulinoterapii poprawia wyrównanie metaboliczne cukrzycy (obniżenie wartości HbA1c, zwiększenie TIR) oraz zmniejsza ryzyko występowania ostrych i przewlekłych powikłań choroby i wydłuża czas przeżycia.
• Szczególnie korzystne w zapobieganiu hipoglikemii są osobiste pompy insulinowe z funkcją automatycznego wstrzymania podaży insuliny.
• Od momentu rozpoznania cukrzycy u dzieci i młodzieży należy wprowadzić plan opieki, wykorzystując odpowiednie narzędzia edukacyjne dla osiągnięcia indywidualnych celów terapeutycznych. Należy dążyć do TIR ≥ 80% i wartości HbA1c ≤ 6,5% przy stabilnej glikemii, zminimalizowaniu epizodów hipoglikemii oraz utrzymaniu dobrej jakości życia.
• Przy zastosowaniu systemów automatycznego podawania insuliny należy rozważyć zawężenie zakresu docelowego do 70–140 mg/dl.

Żywienie – czy należy wszystko zmienić o 180 stopni?

Podstawowe zasady zdrowego żywienia dzieci chorych na cukrzycę są takie same jak ich rówieśników bez cukrzycy. Zaleca się utrzymanie prawidłowego bilansu kalorycznego oraz zmniejszenie zawartości węglowodanów przyswajalnych, maksymalnie do 40–50% dobowego zapotrzebowania kalorycznego. Zaleca się ograniczenie cukrów prostych do 10% dobowego zapotrzebowania kalorycznego oraz uwzględnienie porcji warzyw w każdym posiłku. W razie jakichkolwiek wątpliwości zachęcam do skontaktowania się ze specjalistą, który posiada w tym zakresie szeroką wiedzę.

Choroby współistniejące z cukrzycą

Najbardziej rozpowszechnionymi chorobami towarzyszącymi cukrzycy typu 1 są:

• autoimmunologiczne zapalenie tarczycy, celiakia – ich przebieg jest zwykle skąpo- lub bezobjawowy (np. wahania glikemii, zaburzenia dynamiki wzrastania i dojrzewania płciowego)
• niedobór IgA
• niektóre dodatkowe choroby przewlekłe (np. padaczka, zaburzenia naurorozwojowe, zaburzenia psychiczne i wiele innych) mogą stawiać dodatkowe wymagania w terapii cukrzycy.

W przebiegu cukrzycy mogą pojawiać się powikłania zarówno ostre, jak i przewlekle. Aby uniknąć powikłań należy regularnie badać poziom glukozy we krwi a jeśli coś jest nie tak -> natychmiast reagować!

Dziecko w placówce oświatowej, wychowawczej – co warto wiedzieć?

Bezpieczeństwo dziecka w szkole oraz zapobieganie przed stygmatyzacją powinno stanowić podstawę we współpracy diabetologicznego zespołu leczącego z personelem pedagogicznym, pielęgniarką szkolną oraz rodziną.

Po rozpoznaniu cukrzycy należy przekazać personelowi pedagogicznemu pisemną informację o cukrzycy oraz sposobie udzielania pomocy w stanach zagrożenia życia i numery telefonów komórkowych do rodziców, lekarza i pielęgniarki diabetologicznej.

Personel szkoły należy poinformować o konieczności posiadania przez dziecko urządzenia mobilnego (telefon komórkowy, smartwatch), w którym są różne niezbędne aplikacje. Niezbędne jest także odpowiednie przeszkolenie personelu odpowiedzialnego za opiekę nad dzieckiem z cukrzycą w szkole. Placówka ma obowiązek zabezpieczyć się w glukozę i glukagon. Trzeba pamiętać, że sama w sobie cukrzyca nie stanowi wskazania do indywidualnego toku nauczania i zwolnienia z jakichkolwiek zajęć.

Jak sobie radzić w podróży?

• Wszystko należy zacząć od poinformowania organizatora wyjazdu o chorobie, sposobie leczenia, spożywania posiłków, udzielania pomocy, a także przekazać numer kontaktowy do specjalisty.
• W przypadku wyjazdu zagranicznego należy uprzednio przygotować zaświadczenie o chorobie w języku angielskim. Takie zaświadczenie może wydać diabetolog.
• A co wziąć ze sobą? Insulinę, glukagon, glukozę, glukometr z paskami testowymi, wstrzykiwacze do insuliny, zapas sprzętu do pompy oraz systemu CGM. Ważne, aby wszystko dokładnie zabezpieczyć na okres podróży i przechowywać w bagażu podręcznym.

Czy moje dziecko może uprawiać sport?

Oczywiście, że tak. Aktywność fizyczna jest wręcz wskazana 🙂 Powinniśmy zachęcać dzieci i młodzież z cukrzycą do codziennej umiarkowanej lub intensywnej aktywności fizycznej trwającej co najmniej 60 minut. Powinny również regularnie uczestniczyć w lekcjach wychowania fizycznego. Dodatkowo jak najbardziej mogą uprawiać sport, w tym wyczynowy, tak samo jak dzieci bez cukrzycy. Należy tylko pamiętać o monitoringu poziomu glikemii i zadbać o odpowiednie przygotowanie. 

Źródło:
Polskie Towarzystwo Diabetologiczne: Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u osób z cukrzycą 2023. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego. Curr. Top Diabetes, 2023;