Różnego rodzaju zmiany skórne, często mogą być odzwierciedleniem zaburzeń ogólnoustrojowych. Przykładem są  zmiany o typie rogowacenia ciemnego, będące jednym z objawów insulinooporności. Czym dokładnie jest rogowacenie ciemne i jak insulinooporność wpływa na jego występowanie?

 Co to jest rogowacenie ciemne?

 Acanthosis nigricans czyli rogowacenie ciemne jest skórną manifestacją wielu jednostek chorobowych, np.:

• różnego rodzaju zaburzeń endokrynologicznych (m.in. PCOS, niedoczynności tarczycy, akromegalii, choroby Addisona)
• cukrzycy
• otyłości
• niektórych rodzajów nowotworów (m.in. raka żołądka, raka trzustki, raka jelita grubego).

Warte uwagi jest to, że rogowacenie ciemne szczególnie często współwystępuje z insulinoopornością. W dalszej części artykułu postaramy się wyjaśnić dlaczego tak się dzieje. Oprócz tego może być również związane z reakcją na niektóre leki np. kortykosteroidy oraz występować u osób cierpiących na niektóre choroby o podłożu genetycznym. Znacznie rzadziej może pojawiać się u osób zupełnie zdrowych,  jako tak zwana cecha urody.

Obecnie, niewiadomo jaki jest dokładny mechanizm powstawania rogowacenia ciemnego. Wiemy natomiast, że jego przyczyną jest nadmierny rozrost komórek naskórka odpowiedzialnych za proces rogowacenia, czyli keratynocytów, a także fibroblastów (czyli komórek tkanki łącznej właściwej). Sytuacja ta spowodowana jest oddziaływaniem na keratynocyty i fibroblasty różnych czynników wzrostu, czyli inaczej mówiąc białek obecnych w naszym organizmie, które pobudzają różne komórki do różnicowania bądź wzrostu.

Czym charakteryzuje się rogowacenie ciemne?

Rogowacenie ciemne, jak sama nazwa wskazuje, charakteryzuje się ciemnymi (szarobrązowymi), szorstkimi, zgrubiałymi zmianami skórnymi. Zmiany te rozmieszczone są symetrycznie w zgięciach skórnych, a także na karku, w pachwinach, wokół pępka oraz w okolicy otworów naturalnych.

Rogowacenie ciemne, które rozwija się jako zespół paraneoplastyczny (czyli występuje w przebiegu chorób nowotworowych), charakteryzuje się tym, że zmiany powstają szybko. Często towarzyszy im zajęcie błon śluzowych, oprócz tego mogą współwystępować włókniaki miękkie, rogowacenie dłoni (tripe palms syndrome) oraz rogowacenie łojotokowe. W przypadku acanthosis nigricans, które związane jest z innymi schorzeniami, np. endokrynopatiami, zmiany rozwijają się wolniej i obejmują mniejszy obszar ciała. Duży odsetek pacjentów, u których obserwowane są zmiany, to pacjenci z otyłością oraz z chorobami takimi jak na przykład cukrzyca czy PCOS w wywiadzie rodzinnym. Występowanie rogowacenia ciemnego wskazuje na potrzebę wykonania dodatkowych badań m.in. pod kątem cukrzycy, a także obecności nowotworów narządów wewnętrznych.

Dlaczego rogowacenie ciemne towarzyszy insulinooporności?

Mechanizm czy też mechanizmy, które wiążą się z tym, że insulinooporność powoduje występowanie rogowacenia ciemnego, są złożone i dość skomplikowane. Niemniej jednak  jest to zjawisko bardzo ciekawe, więc postaramy się je wyjaśnić oraz przedstawić jaki jest obecny stan wiedzy na ten temat.

U osoby cierpiącej na insulinooporność, dochodzi do upośledzonej odpowiedzi tkanek docelowych na działanie insuliny, pomimo iż jej stężenie we krwi jest w normie lub nawet podwyższone. Insulina jest hormonem produkowanym przez trzustkę, odpowiada m.in. za regulowanie stężenia glukozy we krwi.

Gdy poziom insuliny we krwi jest podwyższony, może dochodzić do sytuacji, w której insulina wykazuje działanie pobudzające wzrost komórek (czyli funkcjonuje jako czynnik wzrostu), stymulując proliferację (innymi słowy wzrost) keratynocytów, a także fibroblastów.  Jest to jeden z możliwych mechanizmów rozwoju rogowacenia ciemnego. Tak jak wcześniej wspomniano, keratynocyty to komórki naskórka, które odpowiedzialne są za procesy rogowacenia, fibroblasty natomiast to komórki tkanki łącznej właściwej.

Aby dokładnie wyjaśnić dlaczego tak się dzieje warto wspomnieć o insulinopodobnym czynniku wzrostu (IGF). Wykazuje on duże podobieństwo do insuliny oraz, jak sama nazwa wskazuje, będąc czynnikiem wzrostu wpływa na pobudzenie różnych komórek do wzrostu i różnicowania.

Na błonach komórkowych rozmaitych komórek (w tym keratynocytów i fibroblastów) znajdują się receptory, poprzez które IGF może pełnić swoje biologiczne funkcje. Receptory te podobne są pod względem budowy do receptorów insulinowych. Insulina w wysokich stężeniach może wiązać się z receptorami dla insulinopodobnego czynnika wzrostu obecnymi na powierzchni fibroblastów i keratynocytów,  stymulując tym samym wzrost i różnicowanie tych komórek. 

Z tego względu rogowacenie ciemne zaliczane jest jako jeden z klinicznych objawów insulinooporności. Należy jednak pamiętać, że zarówno ten mechanizm, jak i inne prawdopodobne mechanizmy towarzyszące rozwojowi rogowacenia ciemnego w insulinooporności nadal wymagają lepszego poznania i prowadzenia badań naukowych na tym polu. Według dostępnych źródeł większość przypadków rogowacenia ciemnego, które pojawia się w  jednostkach chorobowych takich jak otyłość czy PCOS, może wiązać się ze współwystępowaniem u tych osób insulinooporności.

 Jak wygląda leczenie rogowacenia ciemnego?

Leczenie rogowacenia ciemnego opiera się przede wszystkim o właściwe zdiagnozowanie oraz leczenie choroby podstawowej, która spowodowała wystąpienie zmian skórnych. Dla przykładu, w przypadku zmian towarzyszących insulinooporności kluczowe znaczenie będzie mieć odpowiednia dieta oraz dobrana do możliwości i potrzeb regularna aktywności fizyczna. W zależności od wskazań lekarza może istnieć również konieczność wprowadzenia metforminy.

Według dostępnych źródeł, oprócz leczenia samej przyczyny występowania rogowacenia ciemnego, miejscowo na zmiany skórne stosowane są również kremy czy maści z retinoidami (pochodne witaminy A) lub z kalcypotriolem (pochodną witaminy D). Wymieniane są również preparaty doustne, takie jak wcześniej wspomniana metformina oraz retinoidy w formie tabletek. Oczywiście, stosowanie każdego z wymienionych sposobów musi być obowiązkowo skonsultowane z lekarzem.

Podsumowując, rogowacenie ciemne jest objawem klinicznym mogącym wskazywać (między innymi) na insulinooporność. W tej sytuacji bardzo ważna jest samoobserwacja. Gdy zauważymy u siebie niepokojące zmiany, nie zwlekajmy, lecz skonsultujmy ten problem z lekarzem.

Bibliografia:

-Chmielewska P., Barwiak K., Dańko P., i wsp.: Insulinopodobne czynniki wzrostu i ich rola w patogenezie nefropatii i retinopatii cukrzycowej. Endokrynol. Ped, 2018;17;.3(64):191-200.
-Hermanns-Lˆe T., Scheen A.,  Pi´erard G. E. :Acanthosis Nigricans Associated with Insulin Resistance. Pathophysiology and Management. Am J Clin Dermatol, 2004; 5 (3): 199-203.
-Karada˘g A.S. i wsp.:Acanthosis nigricans and metabolic syndrome, Clinics in Dermatology, 2017.
-Maitra S. K., Rowland Payne C. M. E. :The obesity syndrome and acanthosis nigricans. Acanthosis nigricans is a common cosmetic problem providing epidemiological clues to the obesity syndrome, the insulin-resistance syndrome, the thrifty metabolism, dyslipidaemia, hypertension and diabetes mellitus type II. Journal of Cosmetic Dermatology, 2004; 3: 202–210.
-Maj J., Jankowska-Konsur A., Gruber J. i wsp.: Zmiany skórne w endokrynopatiach. Family Medicine & Primary Care Review, 2013; 15 (3).
-Patel N. U. i wsp.: Current treatment options for acanthosis nigricans. Clinical, Cosmetic and Investigational Dermatology, 2018;11: 407–413.
-Phiske M. M.: An approach to acanthosis nigricans. Indian Dermatology Online Journal , 2014; 5 (3). 
-Pyrżakczyńska B. i wsp.: Acanthosis nigricans u trzech dziewczynek z funkcjonalnym hiperandrogenizmem jajnikowym: aspekty diagnostyczne i terapeutyczne. Endokrynologia Pediatryczna, 2004; 3; 2(7).