Insulinoopornośc to zaburzenie metaboliczne, u podstawy którego leży oporność tkanek na hormon wydzielany przez komórki beta trzustki – insulinę. Wiąże się ona ze stanem ektopowego (występującego gdzie indziej niż fizjologicznie) gromadzenia lipidów. W zaburzeniu tym dochodzi do niewydolności tkanki tłuszczowej jako zapasu energetycznego. Inaczej mówiąc tłuszcz odkłada się w innych, nietypowych miejscach np. w wątrobie, mięśniach i innych organach. Insulinooporności towarzyszy hiperinsulinizm – zwiększone stężenie insuliny we krwi).  Zaburzenie niekorzystnie wpływa na metabolizm węglowodanów, lipidów i białek, może prowadzić do powstania cukrzycy typu 2. Współwystępuje z takimi chorobami jak otyłość, nadciśnienie tętnicze, niealkoholowa stłuszczeniowa choroba wątroby czy zespół policystycznych jajników.

• Jakie są czynniki predysponujące do insulinooporności?

Do insulinooporności predysponują czynniki genetyczne i środowiskowe. Wśród nich najważniejsze znaczenie mają choroba otyłościowa (zwłaszcza otyłość brzuszna), niska aktywność fizyczna oraz nieprawidłowa dieta prowadząca do nagromadzenia nadmiernej tkanki tłuszczowej. Kumulacja nieprawidłowych lipidów w komórkach następuje na skutek diety bogatej w tłuszcze nasycone lub zwiększonego wytwarzania lipidów w wątrobie, związanego z szybkim dostarczeniem do wątroby nadmiernych ilości energii np. w postaci węglowodanów prostych tj. glukoza czy fruktoza. 

• Kiedy możemy mówić o insulinooporności? 

Objawy insulinooporności są niespecyficzne. Oznacza to, że nie są charakterystyczne wyłącznie dla tego zaburzenia. Mogą zatem występować w innych zaburzeniach lub chorobach.  Do najczęściej zgłaszanych zalicza się:

• senność po posiłku,
• przyrost masy ciała,
• zmiany na skórze – rogowacenie ciemne
• osłabienie, przewlekłe zmęczenie, uczucie zimna,
• tzw. wilczy apetyt (zwłaszcza na węglowodany), 
• niepowodzenia w redukcji masy ciała.

Lekarz może podejrzewać insulinooporność po przeprowadzeniu wywiadu dotyczącego dolegliwości i chorób pacjenta, chorób występujących w rodzinie i po wykonaniu podstawowych badań antropometrycznych i laboratoryjnych.

• Badania laboratoryjne a insulinooporność 

W insulinooporności obserwowane są nieprawidłowości w wynikach badań laboratoryjnych. Podwyższone stężenie insuliny, przy jednoczesnym prawidłowym stężeniu glukozy na czczo, jest sygnałem ostrzegawczym, który skłania do myślenia o zaburzeniach gospodarki węglowodanowej, które w przyszłości mogą rozwinąć się w cukrzycę typu 2. Pamiętajmy, że tego typu wyniki są najczęściej konsekwencją nadmiernie nagromadzonej tkanki tłuszczowej w organizmie (głównie w obrębie brzucha).

W ostatnich latach najczęściej stosowaną metodą oceny insulinooporności było obliczenie wskaźnika HOMA-IR. Oblicza się go na podstawie wyników badania glukozy oraz insuliny na czczo wg następującego wzoru:

Stężenie insuliny na czczo (IU/ml) x stężenie glukozy na czczo (mmol/l) / 22,5

Wyniki powyżej 2,5 mogą świadczyć o insulinooporności. Należy jednak zaznaczyć, że badania naukowe nie są jednoznaczne w odniesieniu do zakresu referencyjnego tego parametru. Eksperci skłaniają się do tezy, że wskaźnik HOMA-IR powinien być wykorzystywany głównie w badaniach naukowych, a nie w praktyce klinicznej. W powszechnej diagnostyce insulinooporności wykonuje się również doustny test tolerancji glukozy. Zdaniem specjalistów powinien on być jednak zarezerwowany do celu rozpoznawania zaburzeń gospodarki węglowodanowej.  

• Co insulinooporność może oznaczać dla pacjenta? 

Istnieją dowody wskazujące, że hiperinsulinemia, wynikająca z insulinooporności, w przebiegu choroby otyłościowej powiązana jest z występowaniem licznych chorób i zaburzeń. Oprócz cukrzycy typu 2 i stanu przedcukrzycowego należą do nich również nadciśnienie tętnicze, zaburzenia lipidowe, niealkoholowa stłuszczeniowa choroba wątroby, zespół metaboliczny, zespół policystycznych jajników, a także niektóre nowotwory i choroby neurodegeneracyjne (w tym choroba Alzheimera).

Warto pamiętać, że insulinooporność to nie choroba, a zaburzenie, które najczęściej towarzyszy otyłości. Skuteczna prewencja i leczenie choroby podstawowej zmniejsza ryzyko powstawania wielu groźnych chorób wymienionych powyżej. Insulinooporność to nie wyrok!

Najważniejsze aby pacjent stosował zasady prewencji chorób metabolicznych i sercowo-naczyniowych, które polegają na:

• korzystnej modyfikacji stylu życia, 
• regularnych pomiarach antropometrycznych, 
• wykonywaniu wskazanych przez lekarza badań laboratoryjnych, 
• regularnych pomiarach ciśnienia tętniczego. 
• Jakie jest postępowanie w insulinooporności i hiperinsulinemii? Na co pacjent powinien zwracać uwagę w codziennym życiu?

Podstawą postępowania w insulinooporności powinno być leczenie otyłości (która jest najczęstszą przyczyna tego stanu), zgodne z zaleceniami ekspertów w tej dziedzinie. Niezbędnym elementem zarówno profilaktyki, jak i terapii jest modyfikacja stylu życia polegająca na stosowaniu aktywności fizycznej i diety z niskim indeksem glikemicznym. 

• Czy istnieje zależność pomiędzy mikrobiotą jelitową a występowaniem insulinooporności?

W ostatnich latach coraz częściej mówi się o istotnym wpływie mikrobioty jelitowej na powstawanie różnych chorób i zaburzeń. Dysbioza jelitowa, prowadząca do rozszczelnienia bariery jelitowej i endotoksemii, powiązana jest z występowaniem otyłości i zespołu metabolicznego, które skojarzone są z insulinoopornością. 

Dowiedziono, że probiotyki, zwłaszcza te wieloszczepowe, w których skład wchodzą szczepy, takie jak Bifidobacterium lactis W52, Lactobacillus brevis W63, Lactobacillus casei W56, Lactococcus lactis W19, Lactococcus lactis W58, Lactobacillus acidophilus W37, Bifidobacterium bifidum W23, Bifidobacterium lactis W51, Lactobacillus salivarius W24 (skład polskiego probiotyku Sanprobi Barrier), mogą być pomocne w zmniejszaniu przewlekłego stanu zapalnego związanego z powyższymi zaburzeniami. 

Należy pamiętać, że mikrobiota jelitowa ulega również korzystnym modyfikacjom poprzez zwiększenie aktywności fizycznej oraz stosowanie różnorodnej, niskoprzetworzonej diety wysokobłonnikowej, o niskim indeksie glikemicznym.

• Czy istnieją badania dotyczące stosowania probiotyków w insulinooporności?

Skuteczność probiotyków  (wyżej wymienionych szczepów) ocenił zespół dra Shauna Sabico z Wielkiej Brytanii. Pacjentów przebadano po 6 i 12 miesiącach przyjmowania preparatu  i zaobserwowano, że już po 6 miesiącach u osób przyjmujących probiotyk obniżyły się wskaźniki  HOMA-IR i WHR (wskaźnik talia-biodra, ang. waist-to-hip-ratio). Zmniejszenie wskaźnika WHR wskazywało na zmniejszenie otyłości brzusznej, której obecność wiąże się z szeregiem zaburzeń metabolicznych. Po kolejnych 6 miesiącach suplementacji u pacjentów zaobserwowano spadek stężenia glukozy oraz insuliny na czczo,  triglicerydów oraz cholesterolu całkowitego. Znacznie zmniejszył się także stan zapalny w organizmie. 

Badania potwierdzające skuteczność probiotyku wieloszczepowego przeprowadzono również na Uniwersytecie Medycznym w Poznaniu. W tym badaniu probiotyki przyjmowały kobiety po menopauzie z nadmierną masą ciała. Po 12 tygodniach kuracji zaobserwowano zmniejszenie:

• poziomu lipopolisacharydu (LPS), czyli markera stanu zapalnego w organizmie,
• obwodu pasa oraz ilości tkanki podskórnej,
• zawartości cholesterolu całkowitego i cholesterolu LDL we krwi,
• stężenia glukozy, insuliny oraz indeksu insulinooporności HOMA-IR,
• zawartości kwasu moczowego w surowicy krwi.
• Czy istnieją nowe metody postępowania w insulinooporności?

Podstawą leczenia zaburzenia jest leczenie choroby podstawowej, czyli otyłości. W prewencji insulinooporności możemy spotkać się z wieloma nowymi terapiami. Dużym zainteresowaniem w tym kontekście cieszy się choćby dieta ketogeniczna czy intermittent fasting. Osoby cierpiące na insulinoopornosć często sięgają również po suplementy diety, w tym: pipperynę, kapsaicynę,  berberynę, kurkumę, spirulinę, ekstrakt z zielonej herbaty, kawy czy cynamon. Należy jednak zaznaczyć, że w przypadku większości z wymienionych suplementów i metod postępowania nie ma jeszcze dostatecznych dowodów potwierdzających ich skuteczność i bezpieczeństwo.

Chcesz wiedzieć więcej? Sięgnij po bezpłatną broszurę „Wszystko, co chcielibyście wiedzieć o insulinooporności i nie boicie się zapytać specjalisty”: POBIERZ.

Autorzy:

prof. dr hab. n. med. Paweł Bogdański

dr n. o zdr Matylda Kręgielska-Narożna

Przy współpracy firmy Sanprobi.

Artykuł sponsorowany.