Otyłość jest chorobą cywilizacyjną stanowiącą zagrożenie dla naszego zdrowia i życia. Przyczynia się do rozwoju wielu chorób m.in. insulinooporności, cukrzycy typu 2, nadciśnienia tętniczego, zaburzeń gospodarki lipidowej, chorób układu sercowo-naczyniowego. Zwiększa ryzyko wystąpienia nowotworów. Celem leczenia otyłości nie powinna być więc jedynie redukcja masy ciała, ale także niedopuszczenie do rozwoju tych chorób oraz poprawa jakości i długości życia.
Najpowszechniejszą metodą radzenia sobie z otyłością jest leczenie zachowawcze, które obejmuje stosowanie odpowiednio zbilansowanej i niskokalorycznej diety oraz aktywność fizyczną. Czasami niezbędne też jest zastosowanie leczenia farmakologicznego.
Leczenie zachowawcze nie zawsze jednak przynosi oczekiwane efekty i są sytuacje kiedy powinno się rozważyć chirurgiczne leczenie otyłości, czyli operację bariatryczną. Każda osoba kwalifikowana do operacji bariatrycznej powinna być pod opieką dietetyka, chirurga, anestezjologa oraz psychologa. Decydując się na operację bariatryczną, należy mieć świadomość, że sam zabieg bez stosowania zaleceń dietetycznych oraz aktywności fizycznej może nie doprowadzić do trwałej redukcji masy ciała.
Dla kogo operacja bariatryczna?
Wskazania do operacyjnego leczenia otyłości u dorosłych obejmują osoby z:
BMI ≥ 40 kg/m2 bez schorzeń współistniejących,
BMI ≥ 35 kg/m2 z przynajmniej jednym schorzeniem współistniejącym (np. nadciśnieniem tętniczym, podwyższonym poziomem trójglicerydów, cukrzycą typu 2, bezdechem sennym, niealkoholowym stłuszczeniem wątroby, itd.), które w wyniku znacznego zmniejszenia masy ciała poprawią się lub całkowicie ustąpią.
Przeciwwskazania do przeprowadzenia operacji to:
przewidywany brak współpracy chorego z zespołem terapeutycznym po operacji,
uzależnienia,
ciąża,
ciężkie schorzenia współistniejące, uniemożliwiające znieczulenie chorego,
aktywne zapalne choroby przewodu pokarmowego i/lub anomalie anatomiczne.
Zasady żywienia przed operacją
Bardzo ważne jest to, aby już przed operacją zacząć pracować nad właściwymi nawykami żywieniowymi. Z pomocą dietetyka, należy wyznaczyć plan i krok po kroku go realizować. Jednym z podstawowych celów przed operacją, powinna być redukcja wyjściowej masy ciała o 5-10%. Badania udowodniły, że taki spadek przyczynia się do skrócenia czasu operacji, zmniejszenia ryzyka wystąpienia powikłań okołooperacyjnych i wpływa na zmniejszenie utraty krwi podczas operacji.
Do najważniejszych zmian w nawykach, które zaleca się wprowadzić już przed operacją należą:
wprowadzenie 5 posiłków w odstępach co 3 godziny (najlepiej, aby były to 3 posiłki główne i 2 przekąski),
jedzenie posiłków w pełnej koncentracji przy stole w czasie co najmniej 20 min, przeżuwając dokładnie każdy kęs, ale nie popijając ich,
przygotowywanie potraw gotowanych w wodzie, na parze, grillowanych, pieczonych w piekarniku,
wypijanie 2 litrów płynów dziennie (z czego minimum połowę powinna stanowić woda niegazowana),
ograniczenie, a najlepiej zrezygnowanie z alkoholu,
początkowo ograniczenie, a docelowo wyeliminowanie białego cukru, słodyczy, produktów zawierających tłuszcze nasycone, dań typu fast food, napojów gazowanych i słodzonych,
świadome czytanie etykiet i wybieranie produktów z dobrym składem.
Zasady żywienia po operacji
Mimo, że istnieje wiele rodzajów operacyjnego leczenia otyłości, to zalecenia żywieniowe, których należy przestrzegać po operacji, są takie same.
Wprowadzenie i rozszerzanie diety po operacji bariatrycznej obejmuje 5 etapów: dieta płynna, płynna wzmocniona, łatwostrawna papkowata, łatwostrawna stała i ubogoenergetyczna. Rozszerzanie diety jest kwestią indywidualną. U każdego pacjenta, ze względu na jego samopoczucie i rodzaj przeprowadzonej operacji, może różnić się czasem trwania.
Wczesny etap
Dieta płynna
Stosujemy ją w pierwszej i zazwyczaj w drugiej dobie po operacji. Jej celem jest nawodnienie i łagodzenie uczucia pragnienia, a nie odżywienie. Przyjmowane płyny powinny być bez cukru i kofeiny. Pierwszego dnia zaleca się przyjmowanie wody i słabych naparów z rumianku. Drugiego dnia można wprowadzić odtłuszczony rosół i rozwodniony kleik ryżowy. Płyny należy sączyć w ilościach tolerowanych przez organizm (15-30 ml), zwiększając stopniowo ich objętość do 1500 ml/dobę. Powinny być letnie lub ciepłe i przyjmowane bardzo wolno. Nie pijemy przez słomkę, ponieważ ograniczy to połykanie powietrza.
Dieta płynna wzmocniona
W przeciwieństwie do diety płynnej ma właściwości odżywcze i powinna trwać do 7 dni. Do produktów, które można wprowadzać należą: chude mleko, mleko sojowe, rzadkiej konsystencji przetwory mleczne (jogurty naturalne, maślanki, kefiry), przetarte i miksowane zupy z warzyw niewzdymających. Do wymienionych produktów można dodać także suplementy białka. Powinno się przyjmować 1,5 l wody dziennie. Na tym etapie, należy również wprowadzić zalecaną indywidualnie suplementację.
Dieta papkowata
Trwa do 4 lub 6 tygodni w zależności od rodzaju operacji. Spożywane potrawy powinny być dobrze rozdrobnione lub miksowane. Początkowo zaleca się zastępowanie płynów odżywczych miękkimi posiłkami bogatymi w pełnowartościowe białko (chudy serek wiejski, twarożek, drób, ryby). Następnie wprowadzamy dobrze ugotowane i niewzdymające warzywa oraz owoce. Jeśli przez dłuższy czas dieta papkowata była dobrze tolerowana, to pod koniec tego etapu można spróbować wprowadzić jeden stały posiłek. Zalecana ilość i wielkość posiłków to: 5-6 o objętości ¼ filiżanki każdy. Podaż białka w tym czasie powinna wynosić 60 g na dobę, a ilość wypijanych płynów – 2 litry na dobę.
Dieta łatwostrawna
Trwa ok. 2 miesiące. Powinna być dostosowana indywidualnie do potrzeb pacjenta i odpowiednio zbilansowana przez dietetyka. Ważne jest to, aby dieta była urozmaicona i zawierała chude mięso, warzywa i owoce. Zaleca się jedzenie 5 posiłków dziennie, o maksymalnej objętości ½ filiżanki każdy oraz wypijanie w dalszym ciągu 2 l wody niegazowanej dziennie. Zwiększamy również ilość białka w diecie do 60-80 g na dobę, ograniczając jednocześnie pieczywo, makaron i ryż. Posiłki powinny być spożywane wolno i w pełnym skupieniu, a każdy kęs powinien być dokładnie przeżuwany. Na tym etapie powinno się również zwiększać aktywności fizyczną.
Późny etap
Dieta ubogoenergetyczna
Powinna być indywidualnie dopasowana, urozmaicona i bogata w pełnowartościowe produkty, tak aby stała się naturalnym stylem życia.
Zalecenia dla osób po operacji bariatrycznej pokrywają się ze zmianami, które już wprowadziliśmy przed operacją. Dodatkowo należy pamiętać o:
nieprzejadaniu się i przestrzeganiu spożywania zalecanych wielkości porcji,
przyjmowaniu zalecanej suplementacji,
unikaniu rozgotowanych potraw,
unikaniu picia w czasie jedzenia (nie należy pić 30 min. przed, w czasie trwania i 30-60 min po posiłku),
regularnej aktywności fizycznej.
Operacje bariatryczne są skuteczną metodą leczenia otyłości. Warunkiem trwałego spadku masy ciała jest jednak stała zmiana stylu życia, czyli utrzymanie wypracowanych zdrowych nawyków żywieniowych i regularna aktywność fizyczna.
Piśmiennictwo:
Jarosz M., Białkowska M.: Praktyczny podręcznik dietetyki. Wydawnictwo IŻŻ, Warszawa 2012,
Stanowski E., Paśnik K.: Chirurgiczne leczenie otyłości – aktualny stan wiedzy. 2008,
„Rola dietetyka w prowadzeniu chorego leczonego bariatrycznie”, Podgórska L., Paśnik K., Klinik Chirurgii Ogólnej, Onkologicznej, Metabolicznej i Torakochirurgicznej, Wojskowy Instytut Medyczny w Warszawie,
„Rola dietetyka w opiece nad chorymi poddawanymi operacjom bariatrycznym”, Krotki M. A., Klinika Chirurgii Ogólnej, Onkologicznej i Przewodu Pokarmowego, Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego, Warszawa.
