Zespół jelita drażliwego (IBS) jest przewlekłym czynnościowym schorzeniem przewodu pokarmowego. To zaburzenie żołądkowo-jelitowe charakteryzujące się zmienionymi rytmami wypróżnień w połączeniu z dyskomfortem lub bólem brzucha przy braku wykrywalnych nieprawidłowości strukturalnych i biochemicznych.
Przyczyna zespołu jelita drażliwego (IBS)
Etiologia IBS nie jest do końca poznana. Bierze w niej udział wiele czynników, między innymi: nieprawidłowa motoryka przewodu pokarmowego, nadwrażliwość trzewna, przebyte zakażenie, interakcje mózg-jelita, przerost flory bakteryjnej, nadwrażliwość pokarmowa, stany zapalne jelit.
Wykazano, że serotonina, która jest głównym regulatorem odruchu perystaltycznego również może odgrywać rolę w przebiegu IBS. U osób z przewagą zaparć uwalnianie serotoniny jest mniejsze, natomiast w przypadku zespołu jelita drażliwego z przewagą zaparć – jej ilość jest zwiększona. Dodatkowo potwierdzono, że stres zaostrza objawy żołądkowo-jelitowe, potęgując występowanie biegunek i dyskomfort w jamie brzusznej. Obserwuje się także wśród pacjentów z IBS równoczesne występowanie zaburzeń psychicznych.
Objawy i diagnostyka IBS
Klasycznie IBS objawia się bólem brzucha i dyskomfortem, który ustępuje po wypróżnieniu. Początkowo może być związany ze zmianą częstości stolca (zwiększenie lub zmniejszenie) lub zmianą jego wyglądu. W przypadku IBS brak jest innych objawów, takich jak: krwawienie z przewodu pokarmowego, utrata masy ciała, gorączka. Jednak symptomom żołądkowo-jelitowym mogą towarzyszyć ból głowy, pleców, refluks żołądkowo-przełykowy, objawy moczowo-płciowe, fibromialgia, objawy psychologiczne. W związku z tym zespół jelita drażliwego może być mylony z innym schorzeniami i diagnoza może być utrudniona.
Rodzaje zespołu jelita drażliwego IBS
Wyróżnia się trzy rodzaje IBS:
– postać biegunkowa,
– postać zaparciowa,
– postać mieszana.
Dodatkowo, jeden dominujący wzorzec może występować naprzemiennie z drugim.
Diagnoza IBS
Diagnoza IBS jest trudna. Uznaje się, że występuje wtedy, jeśli ból brzucha lub dyskomfort pojawiał się w ciągu ostatnich 12 miesięcy przez minimum 12 tygodni następujących po sobie.
Ból ten powinien charakteryzować się następującymi cechami:
– ustępować po wypróżnieniu,
– wiązać się ze zmianą częstości lub konsystencji stolca.
– Objawom mogą dodatkowo towarzyszyć: śluz w stolcu, uczycie niepełnego wypróżnienia, widoczne wzdęcia brzucha.
Sposoby radzenia sobie z IBS
Leczenie IBS i związanych z nim objawów może obejmować:
– zmiany nawyków żywieniowych,
– leczenie farmakologiczne,
– psychoterapię,
– terapie alternatywne.
Ze względu na różnorodność objawów IBS i ich znaczną zmienność w czasie wprowadzenie leczenia farmakologicznego jest często niewystarczające, dlatego w wielu przypadkach stosuje się terapie dietetyczne.
Dieta w zespole jelita drażliwego IBS
Jedzenie jest centralnym i stałym problemem wśród pacjentów z IBS. Prawie 70% pacjentów powiązuje początek choroby lub zaostrzenie objawów z niektórymi pokarmami.
Aktualne zalecenia dla pacjentów z zespołem nadwrażliwości jelita grubego obejmują:
– regularne spożywanie posiłków,
– ograniczenie spożycia błonnika,
– eliminację pokarmów zawierających laktozę,
– unikanie produktów wzdymających, takich jak: fasola, kapusta, cebula,
– ograniczenia dotyczące kofeiny, alkoholu oraz pokarmów z wysoką zawartością tłuszczu.
Dieta FODMAP w zespole jelita drażliwego IBS
Najczęstsze podejście dietetyczne polega na ograniczeniu żywności z wysoce fermentującymi oligo-, di- i monosacharydami, a także poliolami (FODMAP), które mogą wywoływać lub nasilać objawy IBS.
FODMAP to osmotycznie aktywne krótkołańcuchowe węglowodany, które są słabo wchłaniane i szybko fermentowane przez bakterie jelitowe. Zwiększona objętość wody w świetle jelita, spowodowana aktywnością osmotyczną i wytwarzaniem gazów z ich fermentacji, powoduje rozdęcie światła jelita i indukuje objawy żołądkowo-jelitowe u podatnych osób. Ponadto, istnieje duże prawdopodobieństwo, że FODMAP są również zaangażowane w generowanie objawów poprzez bezpośredni i pośredni wpływ na mikroflorę jelitową, barierę jelitową, odpowiedź immunologiczną i czucie trzewne.
Spożywanie diety o niskiej zawartości FODMAP zmniejsza dolegliwości u chorych oraz poprawia ich jakość życia. Jednak jest to dieta dość droga, trudna do wprowadzenia i utrzymania przez długi czas. Negatywnie wpływa na mikroflorę jelitową, a stosowana przez długi czas może powodować niedobory witamin, minerałów i naturalnie występujących przeciwutleniaczy.
Wprowadzenie diety o niskiej zawartości FODMAP prowadzi do złagodzenia objawów nawet u 30% pacjentów. Niektórzy z nich wykazują reakcję już w ciągu 1-2 tygodni od rozpoczęcia dietoterapi, podczas gdy inni reagują dopiero po 3-4 tygodniach.
Zmniejszenie spożycia FODMAP może być korzystne dla pacjentów cierpiących na bóle brzucha, wzdęcia lub biegunki. Faza restrykcyjna, trwająca minimum 3-4 tygodnie jest zwykle wystarczająca do uzyskania odpowiedzi klinicznej. Następnie pokarmy FODMAP należy ponownie włączyć do diety, aby znaleźć poziom restrykcji pokarmowych wymagany przez pacjenta do właściwej kontroli objawów. Jeśli w ciągu 4 tygodni ścisłego przestrzegania diety o niskiej zawartości FODMAP nie nastąpi poprawa i złagodzenie dolegliwości, należy przerwać interwencję i rozważyć inne opcje terapeutyczne.
Leczenie farmakologiczne IBS
W leczeniu farmakologicznym najczęściej stosowane są
– leki przeciwbiegunkowe,
– rozkurczowe,
– preparaty z błonnikiem,
– osmotyczne środki przeczyszczające,
– w małych dawkach leki przeciwdepresyjne.
Probiotyki w IBS
Dużą rolę w przebiegu IBS odgrywa także włączenie probiotyków. Są to suplementy diety zawierające żywe lub atenuowane bakterie lub produkty bakteryjne, które pozytywnie wpływają na zmianę flory żołądkowo-jelitowej.
Mikrobiom jelitowy u pacjentów z IBS może różnić się od mikroflory jelitowej osób zdrowych, co sugeruje związek pomiędzy mikrobiomem a patofizjologią IBS. Niektóre szczepy probiotyków mogą stymulować odpowiedź przeciwzapalną lub poprawiać wrażliwość trzewną, co może prowadzić do złagodzenia objawów IBS. Najczęściej stosowane są pałeczki kwasu mlekowego i bifidobakterie. Probiotyki można stosować u pacjentów z wszystkimi postaciami IBS.
Aktywność fizyczna w IBS
Kolejnym sposobem na łagodzenie objawów IBS jest aktywność fizyczna. Powinna ona stanowić podstawowe uzupełnienie diety. Wykazano, że łagodna aktywność fizyczna zmniejsza objawy IBS, usprawnia usuwanie gazów jelitowych, pomaga zmniejszyć wzdęcia i łagodzi zaparcia.
Praktyka jogi również jest pomocna w łagodzeniu symptomów zarówno u dorosłych, jak i młodzieży. Wynika to ze zmniejszonego przepływu krwi trzewnej, zmian neuroimmuno-endokrynnych, zwiększonej ruchliwości przewodu pokarmowego oraz mechanicznych oddziaływań (np. podskakiwania) w czasie ruchu.
Należy jednak wziąć pod uwagę fakt, że forsowny wysiłek fizyczny może wręcz nasilać objawy IBS. Szybki marsz poprawia czas pasażu jelitowego, podczas gdy np. bieganie może działać na jelita jako stresor. Zaleca się więc wykonywanie umiarkowanej aktywności fizycznej, takiej jak joga, spacery, jazda na rowerze lub pływanie, przez co najmniej 30 minut dziennie, 5 dni w tygodniu lub częściej.
Psychoterapia poznawczo-behawioralna w IBS
W leczeniu pacjentów z IBS dobrze sprawdza się także terapia poznawczo-behawioralna. Interwencje psychologiczne są skuteczne i przynoszą długotrwałe korzyści. Pacjenci odczuwają także ulgę w objawach i lepsze samopoczucie przy włączeniu prostych technik relaksacyjnych do swojego codziennego życia. Chociaż stres jest nieunikniony, to jeśli nie jest odpowiednio zarządzany, może stać się szkodliwy dla zdrowia fizycznego i emocjonalnego.
Akupunktura może być pomocna w radzeniu sobie z lękiem, fibromialgią, migrenami i bezsennością związaną z IBS. Akupunktura może mieć także bezpośredni wpływ na przewód pokarmowy, zmieniając jego motorykę i odczuwanie bólu. Natomiast masaż leczniczy może pomóc zmniejszyć niepokój i złagodzić stres.
Podsumowanie – jak leczyć zespół jelita drażliwego IBS?
W leczeniu IBS najlepiej sprawdza się zintegrowane podejście łączące wszystkie terapie. Wiele z tych metod jest łatwo dostępnych. Warto, by w proces leczenia byli zaangażowani gastroenterolodzy, dietetycy i psychoterapeuci.
Bibliografia:
- Cozma-Petrut I in., 2017, Diet in irritable bowel syndrome: What to recommend, not what to forbid to patients!
- Hojo M., Nagahara A., 2022, Current perspectives on irritable bowel syndrome: a narrative review.
- Lekha S., Irritable bowel syndrome: Pathogenesis, diagnosis, treatment, and evidence-based medicine.
