Niepłodność, czyli niemożność zajścia w ciążę, pomimo regularnego, minimum rocznego współżycia seksualnego bez stosowania jakiejkolwiek antykoncepcji, dotyka coraz większej części społeczeństwa.
Szacuje się, że na świecie aż 15%, czyli ok. 70 milionów par w wieku rozrodczym doświadcza problemów z zajściem w ciążę, przy czym w przybliżeniu połowa przypadków ma związek z niepłodnością męską. Podaje się, że szacunkowo:
- 35% przypadków niepłodności dotyczy tylko kobiet,
- 20% zarówno kobiet i mężczyzn,
- 30% obejmuje problemy wyłącznie ze strony mężczyzny,
- 15% przypadków niepłodności pozostaje bez wyjaśnienia przyczyny.
Istnieje kilka charakterystycznych cech niepłodności męskiej, które stanowią jednocześnie ponad 90 % czynników niepłodności mężczyzn.
Są to:
– oligospermia, czyli niskie stężenie plemników w nasieniu,
– astenozoospermia, brak ruchliwości lub zmniejszona ruchliwość plemników,
– teratozoospermia, czyli niewystarczająca liczba plemników o prawidłowej budowie.
Według obszernej metaanalizy, która objęła 185 badań, w tym ponad 40 tysięcy mężczyzn z krajów rozwiniętych, średnia liczba plemników u mężczyzn, czyli głównego czynnika determinującego jakość nasienia, na przestrzeni lat 1973-2011 spadła o 50-60%.
Najnowsze doniesienia naukowe potwierdzają, że sposób żywienia wiąże się z jakością nasienia, a całościowo ujęty styl życia odgrywa kluczową rolę w zachowaniu prawidłowych funkcji rozrodczych.
Dlaczego niezdrowa dieta może wpływać negatywnie na płodność?
Nieprawidłowa dieta może bezpośrednio wiązać się z nasileniem stresu oksydacyjnego, który jest obecnie uważany za wiodącą przyczynę niepłodności, ale także przyczyniać się do rozwoju otyłości, dysbiozy jelit, cukrzycy typu 2 i insulinooporności, które to stany wiążą się z pogorszeniem płodności zarówno na tle generowania stresu oksydacyjnego, jak i zaburzeń hormonalnych czy immunologicznych.
Okazuje się, że im większe nasilenie stresu oksydacyjnego, tym mniejsza ruchliwość, liczba żywych plemników i koncentracja plemników w nasieniu, a także większe ryzyko poronień i nieprawidłowości w rozwoju dziecka.
Za nasilenie stresu oksydacyjnego odpowiada zarówno spożycie produktów o charakterze prozapalnym, przy niskim spożyciu żywności o wysokim potencjale antyoksydacyjnym, jak i wysoki indeks i ładunek glikemiczny diety. Co więcej, metabolizm glukozy okazuje się mieć istotny wpływ na spermatogenezę, a hiperglikemia na ruchliwość plemników i proces zapłodnienia.
Jaka dieta niekorzystnie wpływa na jakość nasienia?
Nie sposób nie zauważyć, że jednocześnie z rozprzestrzenieniem zachodniego modelu diety, parametry oceniające jakość nasienia pogorszyły się.
Dieta, która wiąże się z gorszymi parametrami nasienia i pogorszeniem płodności to dieta obfitująca w:
– przetworzone, a według niektórych źródeł także czerwone mięso
– tłusty nabiał
– produkty typu fast-food
– alkohol
– słodkie napoje i słodycze.
Z kolei uboga w:
– produkty pełnoziarniste
– warzywa i owoce
– drób
– ryby i owoce morza
– orzechy i nasiona
– tłuszcze roślinne
– chudy nabiał.
Co więcej, według dostępnych badań naukowych, porównujących skład nasienia mężczyzn, u niepłodnych badanych zaobserwowano obniżoną zawartość cynku, magnezu, wapnia, miedzi i selenu w porównaniu do mężczyzn o prawidłowej płodności.
Nieprawidłowe modele żywieniowe, np. dieta obfitująca w przetworzoną żywność, mogą być niedoborowe w wyżej wymienione składniki, dlatego niezmiernie ważne jest, aby zadbać o to, by dieta była prawidłowo zbilansowana i opierała się produktach pełnowartościowych.
Co zatem jeść, aby poprawić jakość nasienia?
Badania naukowe wskazują, że zdrowe modele żywieniowe wyraźnie korelują z lepszą jakością spermy oraz mniejszym prawdopodobieństwem nieprawidłowości w takich parametrach jak ilość, stężenie i ruchliwość plemników, a także z mniejszą fragmentacją DNA plemników.
Zalecanym wzorcem dietetycznym jest dieta obfitująca w surowe warzywa i owoce, produkty pełnoziarniste i bogate w błonnik w miejsce wyrobów z oczyszczonej mąki. Oliwa z oliwek, tłuste ryby morskie z zaufanego źródła, orzechy, nasiona i pestki, awokado to dobre źródła tłuszczów nienasyconych, które mogą stanowić nawet 35 % kaloryczności diety. Dobrym źródłem białka w diecie będą chudy drób i nabiał o niskiej zawartości tłuszczu, nasiona strączkowe, ryby i owoce morza.
Podkreślić należy też rolę wybranych składników mineralnych, witamin antyoksydacyjnych i kwasów tłuszczowych omega-3, których działanie będzie opierało się przede wszystkim na działaniu minimalizującym stres oksydacyjny.
Cudowne orzechy!
Spożycie 75 g orzechów włoskich dziennie przez 12 tygodni, wiązało się z dłuższą żywotnością, ruchliwością i morfologią plemników, a według innego badania dodatek 60 g mieszanki orzechów do diety zachodniej oprócz poprawy powyższych parametrów, skutkuje zwiększeniem ilości spermy.
Na jakie składniki diety zwrócić uwagę?
Cynk
Podstawowym pierwiastkiem w kontekście płodności mężczyzn jest cynk..
Jego odpowiednia zawartość w nasieniu jest konieczna do produkcji plemników, zachowania ich prawidłowej morfologii, ilości oraz funkcji, a tym samym do prawidłowego przebiegu zapłodnienia.
Selen
Kolejnym istotnym mikroelementem jest selen. Wykazano, że selen działa ochronnie przed stresem oksydacyjnym na DNA plemników, jednocześnie zwiększając ruchliwość i żywotność plemników.
Uwaga! Zarówno niedobór jak i nadmiar selenu może powodować zaburzenia płodności i nieprawidłowe parametry nasienia!
Inne antyoksydanty
Poza selenem i cynkiem, warto też zwrócić uwagę na:
- witaminę C i E, z uwagi na ich silne działanie antyoksydacyjne, a w przypadku witaminy E prawdopodobnie też ochronne przez uszkodzeniami metalami ciężkimi
- kwas foliowy, który wydaje się być istotny w przebiegu spermatogenezy, zwłaszcza w suplementacji łączonej z cynkiem
koenzym Q10 w formie ubichinolu, który według niektórych badaczy może być bardzo istotnym suplementem zwiększającym stężenie i ruchliwość plemników oraz wykazującym silne działanie przeciwzapalne - L-karnitynę, wykazano bowiem pozytywny jej wpływ na dojrzewanie i ruchliwość plemników oraz spermatogenezę
- N-acetylo-cysteinę, której, według badań, suplementacja wiąże się ze zwiększoną liczbą i ruchliwością plemników, a także ze wzrostem liczby plemników o prawidłowej budowie i wzrostem poziomu testosteronu po 3 miesiącach suplementacji.
Omega-3
Znane z działania przeciwzapalnego oraz przeciwutleniającego są też kwasy tłuszczowe omega-3. W porównaniu do innych tkanek i komórek ciała, jądra i plemniki mają wyższe stężenie wielonienasyconych kwasów tłuszczowych, a skuteczne zapłodnienie zależne jest od składu lipidowego błony plemnika.
Meta-analiza obejmująca 16 badań wykazała w randomizowanych badaniach kontrolowanych pozytywny związek między suplementacją omega-3, a parametrami jakości nasienia u niepłodnych mężczyzn. Co istotne, prozdrowotne modele diety, zawierające ryby i owoce morza, w badaniach obserwacyjnych także wiązały się z lepszą jakością spermy.
Nieobojętne dla płodności mężczyzn są też odpowiednia podaż wapnia, magnezu, miedzi, manganu oraz błonnika.
Źródła szczególnie istotnych w kontekście płodności składników diety
Podsumowanie
Sposób żywienia może mieć zarówno negatywny jak i pozytywny wpływ na jakość nasienia. W celu zwiększenia płodności, jadłospis warto wzbogacić o:
warzywa i owoce, zwłaszcza surowe,
ryby, zwłaszcza tłuste ryby morskie i owoce morza,
oleje roślinne – oliwę z oliwek, olej rzepakowy, olej lniany, awokado,
nasiona, orzechy niesolone i nieprażone,
produkty pełnoziarniste i bogate w błonnik,
drób i umiarkowaną ilość jaj,
niskotłuszczowe produkty mleczne, zwłaszcza kefiry, maślanki, chude sery twarogowe, jogurty naturalne, skyr.
Wskazane jest natomiast wyeliminowanie przetworzonego mięsa produktów typu fast-food o wątpliwej jakości, unikanie nadmiernego spożycia słodyczy i wyrobów cukierniczych, kolorowych napojów i alkoholu, a także ogólnego nadmiernego spożycia kalorii.
Należy zauważyć, że wymienione w artykule składniki mineralne i witaminy o szczególnym znaczeniu w kontekście płodności męskiej, mają swoje źródło przede wszystkim w pożywaniu i to dieta powinna stanowić podstawę do ich dostarczenia. Suplementacja powinna być jedynie uzupełnieniem diety i skonsultowana ze specjalistą.
Modyfikacja stylu życia wydaje się być kluczowym rozwiązaniem w wielu przypadkach niepłodności u mężczyzn związanej z jakością nasienia.
Bibliografia:
1. Leaver, R.B. Male infertility: an overview of causes and treatment options. Br. J. Nurs. 2016, 25, 35–40.
2. Bablok, L.; Dziadecki, W.; Szymusik, I.; Wolczynski S.; Kurzawa R.; Pawelczyk L.; Jedrzejczak, P.; Hanke, W.; Kamiński, P.; Wielgos, M. Patterns of infertility in Poland – multicenter study. Neuro. Endocrinol. Lett. 2011, 32, 799–804.
3. Salas-Huetos, A.; Bullo, M.; Salas-Salvado, J. Dietary patterns, foods and nutrients in male fertility parameters and fecundability: a systematic review of observational studies. Hum. Reprod. Update 2017, 23, 371-389.
4. Giahi, L.; Mohammadmoradi, S.; Javidan, A.; Sadeghi M. Nutritional modifications in male infertility: a systematic review covering 2 decades. Nutr. Rev. 2016, 74, 118–130.
5. Levine, H.; Jørgensen, N.; Martino-Andrade, A.; Mendiola, J; Weksler-Derri, D.; Mindlis, I.; Pinotti, R.; Swan, S.H. Temporal trends in sperm count: a systematic review and meta-regression analysis. Hum. Reprod. Update 2017, 23, 646–659.
6. Walczak-Jędrzejowska, R. Oxidative Stress and Male Infertility. Part I: Factors causing oxidative stress in semen. Advances in Andrology Online 2015, 2, 5-15.
7. Salas-Huetos, A.; James, E.R.; Aston, K.I.; Jenkins, T.G.; Carrell, D.T. Diet and sperm quality: Nutrients, foods and dietary patterns. Reprod. Biol. 2019, 19, 219-224.
8. Varani, J. Healthful Eating, the Western Style Diet and Chronic Disease. APDV 2017, 1.
9. Danielewicz, A.; Przybyłowicz, K.E.; Przybyłowicz, M. Dietary Patterns and Poor Semen Quality Risk in Men: A Cross-Sectional Study. Nutrients 2018, 10, 1162.
10. Walczak-Jedrzejowska, R.; Wolski, J.K.; Slowikowska-Hilczer, J. The role of oxidative stress and antioxidants in male fertility. Cent. European J. Urol. 2013, 66, 60–67.
11. Nassan, F.L.; Chavarro, J.E.; Tanrikut, C. Diet and men’s fertility: does diet affect sperm quality? Fertil. Steril. 2018, 110, 570–577.
12. Salas-Huetos, A.; Rosique-Esteban, N.; Becerra-Tomás, N.; Vizmanos B.; Bulló M.; Salas-Salvadó, J. The Effect of Nutrients and Dietary Supplements on Sperm Quality Parameters: A Systematic Review and Meta-Analysis of Randomized Clinical Trials. Adv. Nutr. 2018, 9, 833–848.
13. Danielewicz, A.; Morze, J.; Przybyłowicz, M.; Przybyłowicz, K. Association of the Dietary Approaches to Stop Hypertension, Physical Activity, and Their Combination with Semen Quality: A Cross-Sectional Study. Nutrients 2020, 12, 39.
14. Ricci, E.; Bravi, F.; Noli, S.; Somigliana, E.; Cipriani, S.; Castiglioni, M.; Chiaffarino, F.; Vignali, M.; Gallotti, B.; Parazzini, F. Mediterranean diet and outcomes of assisted reproduction: an Italian cohort study. American Journal of Obstetrics and Gynecology 2019, 221, 627.e1-627.e14.
15. Skoracka K, Eder P, Łykowska-Szuber L, Dobrowolska A, Krela-Kaźmierczak I. Diet and Nutritional Factors in Male (In)fertility-Underestimated Factors. J Clin Med. 2020;9(5):1400. Published 2020 May 9. doi:10.3390/jcm9051400.
