Otyłość to choroba, które wpływa na postrzeganie samego siebie oraz funkcjonowanie w życiu społecznym, zawodowym i kulturalnym. Co raz więcej osób cierpiących na otyłość olbrzymią (BMI pow. 40) decyduje się na operacje bariatryczną aby schudnąć i polepszyć swoje zdrowie. Podjęcie decyzji o chirurgicznym leczeniu otyłości nie jest łatwe. Czy chirurgiczne leczenie może sprawić, że pacjent poczuje się szczęśliwszy?

Czym jest operacja bariatryczna?

Chirurgiczne leczenie otyłości – operacja bariatryczna polega na zmniejszeniu powierzchni żołądka różnymi metodami, lecz wspólnych ich celem jest ograniczenie ilości przyjmowanego pożywienia, a tym samym konsumowanych kalorii. Metoda redukcji masy ciała przy użyciu skalpela jest często podejmowana, gdy konwencjonalne próby redukcji masy ciała nie przynoszą długotrwałych rezultatów. Operacje bariatryczne można podzielić na trzy grupy:

1. Restrykcyjne – których celem jest ograniczenie objętości przyjmowanego pożywienia poprzez wycięcie części żołądka.
2. Wyłączające – wyłączjące część przewodu pokarmowego, w tym żołądka i fragmentu jelita cienkiego, zespalając pozostałe części.
3. Restrykcyjno- wyłączające – łączące poprzednie dwie metody poprzez wycięcie części żołądka i jelita cienkiego, tworząc zespolenie pozostałych części przewodu pokarmowego.

Wybór optymalnej metody chirurgicznego leczenia otyłości jest indywidualny dla każdej osoby i uwzględnia główny cel leczenia. Powiązany jest ze stanem zdrowia pacjenta, wiekiem, zaawansowaniem otyłości i oczekiwanym efektem metabolicznym.

Czy warto jest poddać się operacji bariatrycznej?

Najczęstszym powodem podjęcia decyzji o leczeniu chirurgicznym otyłości jest aspekt zdrowotny i wizualny. Większość pacjentów cierpi na różne problemu zdrowotne, w tym również psychologiczne. W ciągu 12-18 miesięcy po operacji utrata masy ciała sięga od 20 do 35% wyjściowej wagi ciała.

Redukcja masy ciała wiąże się ze spadkiem zachorowalności i śmiertelności. Znacznej poprawie ulega również sytuacja psychospołeczna, włączając w to objawy depresji, lęku, poczucie własnej wartości i postrzeganie własnego ciała. U osób, które poddały zaobserwowano poprawę lub całkowite ustąpienie chorób współistniejących z otyłością, jak: cukrzyca typu II, nadciśnienie tętnicze, dyslipidemia, insulinooporności i nieprawidłowej tolerancji glukozy.

Jedną z najistotniejszych zmian jest poprawa jakości życia na wielu płaszczyznach. Spadek masy ciała i poprawa wyników biochemicznych zmniejszają również ryzyko nowotworów, w tym raka jelita grubego, wątroby, piersi i jajników. Warto również podkreślić, że u osób, u których nie doszło jeszcze osiągnięcia zamierzonego celu już na wczesnym etapie po operacji można zredukować ilość przyjmowanych wcześniej leków. Po operacji w znacznym stopniu ulegają poprawie zaburzenia hormonalne w zespole policystycznych jajników, któremu często towarzyszy insulinooporność.

Mniejsza masa ciała to również mniejsze obciążenie układu kostno-stawowego, oddechowego, a w tym złagodzenie objawów bezdechu sennego. Utrata tkanki tłuszczowej brzusznej w największym stopniu przyczynia się do zwiększenia wrażliwości na insulinę, poprawia metabolizm glukozy i redukuje stan zapalny w organizmie. 

Dlaczego pacjenci poddają się operacji bariatrycznej?

Otyłość jest skutkiem nieprawidłowych nawyków żywieniowych, chorób, przyjmowanych leków oraz nieprawidłowej relacji z jedzeniem, a także wielu innych czynników. Nadmierna masa ciała to problem nie tylko żołądka, ale również “głowy”, bo to ona steruje wyborami żywieniowymi, daje sygnał głodu i sytości oraz reguluje silna wolę.

Przejście na dietę odchudzającą oraz zmiana nawyków żywieniowych nie wszystkim się udaje. Każdy, kto choć raz był na diecie wie, że wymaga to dyscypliny, liczenia kalorii i odmawiania sobie części przyjemności. Trwała zamiana nawyków żywieniowych gwarantuje polepszenie kondycji zdrowotnej i regulację masy ciała, lecz w przypadku olbrzymiej otyłości może ona zająć kilka lat, a nie zawsze jest na to czas.

Odchudzanie jest procesem długotrwałym, podczas którego okresy redukcji masy ciała przeplatają się z okresem zatrzymania i wzrostów masy ciała. Nie każda osoba jest w stanie wytrwać w swoich postanowieniach przez długi okres czasu, dodatkowo czasem nie widząc pozytywnego efektu. Pacjenci, którzy poddają się procedurze bariatrycznej często mówią o tym, że chcą mieć „zwyczajnie lepsze życie”.

Część z nich przyznaje się do tego, że mają słomiany zapał do odchudzania i skłonność do tycia, które skutecznie przeszkadzają im schudnąć. Wszyscy zgodnie potwierdzają, że poza efektem wizualnym ważny jest dla nich aspekt zdrowotny, ponieważ niejednokrotnie borykają się z cukrzycą, nadciśnieniem, insulinoopornością, zespołem policystycznych jajników, endometriozą i nie mogą zajść w ciążę.

Z czym najtrudniej pogodzić się po operacji bariatrycznej?

Zmniejszenie masy ciała zajmuje wielu pacjentom mniej czasu, niż przystosowanie się do nowej sytuacji. Pomimo potwierdzonej w badaniach skuteczności leczenia chirurgicznego na redukcję masy ciała część pacjentów nie osiąga jednak zamierzonego celu i boryka się nadal z depresją, wykluczeniem i trudnościami w nawiązywaniu relacji.

Wątpliwości, stres przed operacją oraz zapewnienie zmniejszenia masy ciała często zasłaniają myśli i plany na czas po operacji. Na pytanie zadanie osobom, które przeszły operacje bariatryczną odnoście trudności po, odpowiedzi było wiele i każda z nich zmaga czy zmagała się z czymś innym. Dla wielu osób głównym problemem było przyznanie się do odbycia operacji oraz tłumaczenie dlaczego jedzą tak mało, odmawianie proponowanych przekąsek lub nałożonej porcji jedzenia oraz przyglądanie się jak inni jedzą zwyczajne porcje jedzenia, często ich ulubionego (najczęściej wskazywana była pizza oraz słodycze).

Problematycznym zagadnieniem była również zwiotczała skóra i niewielka skuteczność wykonywanych zabiegów pielęgnacyjnych i metod masażu, które były stosowane. Część pacjentów po operacji dołącza do grup wsparcia, które skupiają osoby po przebytej procedurze bariatrycznej. Wiele z tych grup łączy ludzi na różnych etapach rekonwalescencji i wspiera w dążeniu do zamierzonego celu. Rozmowy prowadzone w takich grupach oraz indywidualne doświadczenia ich członków mogą również wpływać negatywnie na pojedyncze osoby.

Chęć porównywania efektów redukcji masy ciała lub czytanie o komplikacjach wynikających z podjętej operacji mogą skutecznie pogorszyć nastrój, spowodować zwątpienie i lęk. Nadmierna konsumpcja jedzenie i złe wybory żywieniowe są zależne od indywidualnej relacji z jedzeniem każdego z nas. Część osób „zajada” smutek, część je z radości czy w formie nagrody, a niektórzy każą się wybierając niezdrowe jedzenie. Poza głodem fizycznym po operacji pozostaje jednak głód psychiczny i tęsknota za wieloma daniami. Pacjenci, którzy mają zmniejszone żołądki zdają sobie sprawę, iż nie mogą czegoś zjeść, ale ich tęsknota psychiczna realnie pogarsza nastrój. Jeżeli przed operacją pacjent nie podejmuje próby redukcji masy ciała poprzez zmianę nawyków żywieniowych jego komfort psychiczny może być znacznie mniejszy.

Co najczęściej zaskakuje pacjentów po operacji bariatrycznej?

Życie pacjentów po operacji staje się zupełnie inne. W pierwszych tygodniach należy liczyć każdy gram jedzenia, kontrolować ilość spożywanego białka oraz płynów. Kalkulowanie kalorii i wybór posiłków w tym okresie nie jest łatwy. W kolejnych tygodniach możliwe jest włączanie nowych produktów do diety, lecz należy to robić pojedynczo i w małych ilościach.

Okres po 7 tygodniu od operacji to czas na wprowadzanie diety dostosowanej do wieku, masy ciała i wzrostu pacjenta. Jadłospis planowany w tym czasie powinien być już zbliżony do normalnej diety, lecz ilość jedzenia wciąż pozostaje ograniczona. Dla niektórych osób zaskoczeniem jest, że już zawsze porcje jedzenia muszą zostać pomniejszone, uczucie pełności w brzuchu będzie przychodziło szybciej, niż pohamowanie apetytu głowy.

Współpraca z psychologiem i dietetykiem w tym okresie bardzo ułatwia zaplanowanie diety i zmierzenie się z wieloma trudnościami jakie napotykają pacjenci każdego dnia. Rozczarowanie pojawia się w momencie, w którym redukcja masy ciała zwalnia. Pojawia się wtedy frustracja, zwątpienie w dotychczasowe działania oraz poczucie niepowodzenia. Zdarza się, że członkowie grup wsparcia porównują swoje wyniki redukcji masy ciała. Pragną osiągnąć taki sam lub wyższy spadek masy co inni członkowie. Trudno jest porównywać takie wyniki, ponieważ każdy organizm jest inny i regeneruje się po operacji w inny sposób.

Prawidłowo zbilansowana dieta przed operacją w znaczący sposób może przyspieszyć okres rekonwalescencji i wypłynąć w pozytywny sposób na całkowitą ilość zredukowanych kilogramów. Niestety, wśród pacjentów bariatrycznych do 20% operacji uznaje się za nieudane w związku ze zbyt małą utratą masy ciała po wykonanym zabiegu. Dla niektórych osób dużym zaskoczeniem jest utrzymujące się uczucie pragnienia, którego nie można zaspokoić poprzez wypicie upragnionej ilości wody. Skóra staje się sucha, pojawia się uczucie zmęczenia i bóle głowy. W pierwszych tygodniach po operacji niektórzy pacjenci są słabi, ich wydolność jest mocno ograniczona, a nawet najmniejsza aktywność jak wejście po schodach na pierwsze piętro jest wyczynem wymagającym przystanków i odpoczynku. Ból w klatce piersiowej towarzyszący wysiłkowi fizycznemu jest częstym objawem, jaki zgłaszają pacjenci.

Praktyka kliniczna i publikacje naukowe wskazują, że u znacznej części pacjentów stan psychiczny pogarsza się. Związane jest to zaburzeniami osobowości, objawami zaburzeń odżywiania, stanami głębokiego zaniepokojenia lub niezadowolenia oraz zaburzeniami obrazu ciała. Ważne w tym przypadku jest nawiązanie odpowiedniego kontaktu z jedzeniem i uregulowanie emocji kierujących wyborami żywieniowymi. Osoby, które doświadczają pogorszenia zdrowia psychicznego powinny nawiązać współpracę z psychologiem lub/i psychoterapeutą, którzy w pomogą w powrocie do stabilizacji psychicznej, a dzięki temu efekt końcowy chirurgicznego leczenia otyłości może być lepszy.

Podsumowanie

Chirurgia bariatryczna to wciąż najskuteczniejsza metoda walki z otyłością. Zabieg chirurgiczny powoduje znaczną utratę masy ciała u większości pacjentów, która utrzymuje się przez długi czas. Dobre rezultaty nie są jednak uniwersalne. Wynikają one nie z przyczyn chirurgicznych, lecz  behawioralnych i psychologicznych. Odpowiednie przygotowanie dietetyczne i psychologiczne przed operacją oraz ścisła współpraca z dietetykiem i psychologiem w ciągu pierwszego roku po zabiegu w istotny sposób wpływają rezultat końcowy.

Leczenie chirurgiczne otyłości olbrzymiej to nie droga na skróty. Dokonanie zmian stylu życia jest niezwykle istotne w kontekście poprawy zdrowia, która trwa niejednokrotnie dłużej, niż spadek masy ciała. Wśród pacjentów panuje wciąż błędne przekonanie, że operacja bariatryczna to proste i szybkie rozwiązanie problemu otyłości. Sam zabieg operacyjny to tylko ułamek czasu w długofalowym procesie powrotu do zdrowia i zmiany nawyków żywieniowych.

Po operacji oczekiwane są pozytywne zmiany w samoocenie czy funkcjonowaniu w społeczeństwie, szybko jednak okazuje się, że redukcja masy ciała nie rozwiązuje wszystkich problemów. Osoby, które podjęły się chirurgii bariatrycznej dochodzą do zdrowia fizycznego i psychicznego jeszcze przez kilka lub kilkanaście miesięcy po zabiegu. 

Bibliografia:

1. Buchwald H., Estok R., Fahrbach K. i wsp.: “Weight and type 2 diabetes after bariatric surgery: systematic review and meta-analysis”. Am. J. Med., 2009, 122: 248–256
2. Barbara Kuczyńska,, Maciej Biczysko, Paweł Bogdański: „Chirurgiczne leczenie otyłości olbrzymiej i zaburzeń metabolicznych”, Forum Zaburzeń Metabolicznych 2012, tom 3, nr 2, 61–69
3. David B. Sarwer, PhD, Anthony N. Fabricatore, PhD, LaShanda R. Jones-Corneille, PhD, Kelly C. Allison, PhD, Lucy N. Faulconbridge, PhD, Thomas A. Wadden, PhD:” Psychologiczne następstwa chirurgicznego leczenia otyłości”, Psychoatria po dyplomie, Tom 6, Nr. 3, 2009
4. Wiesław Tarnowski, Paweł Jaworski: „Operacje bariatryczne w praktyce”, Gastroenterologia Kliniczna 2018, tom 10, nr 3: 93–101
5. https://olgarymkiewicz.pl/rola-psychologa-podczas-zabiegu-bariatrycznego/, dostęp z dnia 25.05.2021r.
6. https://www.pawelkwiecien.pl/artykuly/rola-psychologa-bariatrycznego-w-przygotowaniu-do-, dostęp z dnia 31.05.2021r.
7. https://bariatryczni.pl/dlaczego-tyje-po-operacji-bariatrycznej/, dostęp z dnia 31.05.2021r.