Choroby neurodegeneracyjne są tradycyjnie określane jako odrębne kliniczno-patologiczne jednostki chorobowe. Chociaż taka klasyfikacja jest uzasadniona koniecznością dokonania wyboru spośród dostępnych terapii, to z góry zakłada, że każda z tych chorób ma zdefiniowaną i odmienną etiologię oraz odmienne objawy chorobowe, którym towarzyszy ściśle określony typ zmian patologicznych. Jednak dotychczasowe obserwacje przebiegu chorób neurodegeneracyjnych i towarzyszących im zmian w morfologii komórek nerwowych wskazują, że patogeniczne mechanizmy wyodrębnionych klinicznie jednostek chorobowych nakładają się.

Choroba Alzheimera – przyczyny

Jednym z takich schorzeń jest choroba Alzheimera. Polega na postępujących zaburzeniu czynności części mózgu, które są odpowiedzialne za funkcje poznawcze. Etiologia tej choroby nie jest do końca znana. Za główne czynniki mogące sprzyjać patologicznemu procesowi zaniku tkanki mózgowej uważa się: zmiany chorobowe w obrębie mózgowia, uwarunkowania genetyczne, procesy zapalne oraz czynniki środowiskowe. Wzajemne oddziaływanie wymienionych czynników nie zostało jednak w pełni wyjaśnione.

Wśród możliwych przyczyn rozwoju choroby wymienia się przebyte urazy czaszkowo-mózgowe. Liczni lekarze wskazują na możliwość wpływu diety na rozwój choroby. Potwierdzeniem tej hipotezy są wykryte korelację między występowaniem choroby Alzheimera a obniżonym stężeniem witaminy B12 oraz kwasu foliowego we krwi. Środki zanieczyszczające środowisko, jak na przykład rozpuszczalniki, również mogą przyspieszać procesy destrukcyjne w mózgu.

Choroba Alzheimera – przebieg

Chorobie Alzheimera towarzyszy zanik komórek nerwowych (neuronów) i miejsc ich połączeń, tak zwanych synaps. Zanik komórek spowodowany jest przez procesy przemiany materii w mózgu, które odbiegły od stanu równowagi. Z nieznanych przyczyn nieprawidłowe są procesy transportu i rozpadu białek, które są odpowiedzialne za prawidłowe funkcjonowanie komórek nerwowych. Około 5% pacjentów na postać genetyczną choroby Alzheimera. U tej grupy pierwsze objawy występują już przed 60 rokiem życia.

W tej grupie chorych za rozwój zmian zwyrodnieniowych w tkance mózgowej odpowiedzialne są zmiany w obrębie genomu. Oprócz czynników genetycznych, znane są także takie, których działanie jedynie umożliwia występowanie choroby. Szacuje się, że sprzyjające chorobie geny występują u 80% populacji. U osób z niskim wykształceniem statystycznie wcześniej manifestują się destrukcyjne skutki choroby. Tłumaczy się to faktem, że wysoka aktywność intelektualne przyczynia się do dłuższego maskowania objawów otępienia alzheimerowskiego powodując ich późniejsze rozpoznanie.

Choroba Alzheimera – objawy

W chorobie Alzheimera na pierwszy plan wysuwają się zaburzenia pamięci, które dotyczą przede wszystkim bieżących wydarzeń. Patologiczne zapominanie polega nie na tym, że osoba chora szuka klucza czy dowodu rejestracyjnego swojego samochodu, ale tym, że nie pamięta o posiadaniu auta. Poza zapominaniem występują także zaburzenia zdolności myślenia, orientacji w przestrzeni, rozpoznawania przedmiotów, radzenia sobie z codziennymi czynnościami i artykulacji mowy.

Natomiast osobowość i życie towarzyskie zostają zaburzone dopiero w zaawansowanym stadium choroby. Im bardziej zaawansowana choroba, tym zaburzenia są silniejsze. Coraz bardziej słabnie umiejętność wiązania ze sobą faktów, wyciągania wniosków i radzenia sobie z problemami. W późniejszych stadiach choroby dochodzi do uszkodzenia struktur odpowiedzialnych za funkcje językowe. Chory nie potrafi się już tak dobrze wyrażać jak wcześniej, „brakuje mu słów”.

Po kilku latach zaburzenia czynności mózgu są tak silne, że chory nie może samodzielnie egzystować. Jest on coraz bardziej zależny od pomocy otoczenia. Do tego dołączają się zaburzenia orientacji. Chorzy nie mogą odnaleźć drogi do domu, gubią się i są zdezorientowani we własnym mieszkaniu. Zaburzony jest również rytm dnia i nocy. Osoby chore nie potrafią samodzielnie przygotowywać sobie posiłków, zapominają o jedzeniu i piciu. Pogorszeniu ulega kontrola czynności zwieraczy i dochodzi do zaniedbania higieny osobistej.

Zaczyna słabnąć utożsamianie się chorego z własną osobą, zatraca się jego związek z rzeczywistością. Występują objawy manii prześladowczej. Chory pyta o osoby od dawna nieżyjące. Przebieg i nasilenie poszczególnych objawów choroby Alzheimera jest indywidualny dla każdego pacjenta. Jak dotąd nie ma badania, którego przeprowadzenie byłoby wystarczające do wczesnego rozpoznania choroby Alzheimera.

Choroba Alzheimera – rozpoznanie

Rozpoznanie opiera się na wielomiesięcznej obserwacji chorego w czasie której lekarz odnotowuje poszczególne objawy oraz ich rozwój w czasie. Potwierdzenie choroby polega na wykluczeniu innych schorzeń, które mogą wywoływać podobne objawy. Oceniany jest zarówno stan psychiczny jak i somatyczne dolegliwości chorego. Badana jest pamięć, myślenie, mowa i uwaga. W przypadku łagodniejszych zaburzeń należy zasięgnąć porady psychologa z odpowiednim doświadczeniem w tej dziedzinie.

Kompletne badania stanu somatycznego pacjenta umożliwiają wykluczenie innych schorzeń organicznych. Na podstawie badań laboratoryjnych krwi i moczu można wykluczyć stany zapalne, zaburzenia hormonalne i niedobory witamin. Dzięki badaniom neuroobrazowym, np. tomografii komputerowej można wykluczyć anatomiczne zmiany w obrębie mózgu, np. guzy lub zaburzenia krążenia.

Podsumowanie

Choroba Alzheimera jest nieuleczalna, ponieważ nieodwracalnie zniszczone zostają komórki nerwowe i połączenia między nimi. Łączne stosowanie środków farmakologicznych i niefarmakologicznych może jedynie spowolnić progresję choroby i dzięki temu opóźnić konieczność przejęcia opieki nad chorym przez osoby trzecie, na przykład w domu opieki. Można w ten sposób poprawić jakość życia chorego i jego opiekunów.

Mózg jest komputerem naszego ciała, maszynerią, która ma nieskończenie wiele zadań do wykonania. Niestety na progu XXI wieku wciąż zbyt mało wiemy na temat tego doskonałego organu, który jest w stanie kierować wieloma funkcjami i procesami zachodzącymi w ludzkim organizmie. Sposób funkcjonowania mózgu pozostaje do dziś jedną z większych zagadek naukowych.

Bibliografia:

1. British Neuroscience Association, Neurobiologia: nauka o mózgu, Polskie Towarzystwo Badań Układu Nerwowego.
2. Brola W., Choroby neurodegeneracyjne, 2018.
3. Kowalski R,: Nakarmić mózg, 2018.
4. Kurowska E., Majkutewicz E., Zmiany w ośrodkowym układzie nerwowym związane z procesem starzenia się organizmu a choroby neurodegeneracyjne o późnym początku, 2017.
5. Parnowski T,: Starzenie się a zdrowie psychiczne, Medycyna po Dyplomie, 2011.
6. Ratka P., Mózg, umysł i osoba w procesie starzenia się,